باید گفت که علت خیلی از احکام و افعال خدا بر ما پوشیده است و عقل در مییابد که نمیتواند به آنها دست یابد و نیازمند به راهنما دارد. عقل ما تنها کلیات را میفهمد، مثلاً میفهمد که خدایی هست و شکر او واجب است و لازم است که او حکیم باشد و همین که عقل پی میبرد که خداوند حکیم است میفهمد که تمام سخنان و افعال او از روی حکمت و دلیل هستند و کار بیهوده انجام نمیدهد، فلذا عقل در مقابل افعال الهی سر تعظیم فرود میآورد. عقل انسان خود می فهمد که در جزئیات دین مثل این که چرا نماز صبح دو رکعت است و… درکی ندارد و نمی تواند مستقلا و بدون وحی به این گونه امور پی ببرد «چنان که خواجه نصیر طوسی و دیگران تصریح کردهاند که درجزئیات نمیتوان برهان عقلی اقامه کرد».[1] نکته قابل ذکر این است که گاهی وحی همان مسائل جزئی را برای ما تشریح و توضیح میدهد و گاهی به جزئی از علت حکم نیز اشاره کرده است مثلاً در قرآن آمده است که: «خوردن شراب باعث دشمنی میشود»[2] در این جا به یکی از علل حرمت شراب و خواص آن اشاره شده است.
حال در مورد سؤال فوق باید عرض کنیم که با عقل نمیتوان فهمید که چرا جهنم هفت در و بهشت هشت در دارد چون از جزئیات دین است و عقل نیز این را درک نمیکند. در احادیث و بعضی از آیات قرآن توضیحی درباره این سؤال داده شده است، مثلاً درقرآن آمده است: «برای جهنم هفت در وجود دارد»[3] از امیر المؤمنین روایت شده که «جهنم هفت در یعنی هفت طبقه دارد که روی یکدیگر قرار دارند».[4] «باز در کتاب در المنثور از پیامبر ـ صلّی الله علیه و آله ـ روایت شده که فرمودند: برای بهشت هشت در و برای جهنم هفت در است».[5] «در آیه 44 از سوره حجر آمده که جهنم هفت در دارد و این تعدد درها مانند درهای بهشت اشاره به عوامل گوناگونی است که انسان را به جهنم میکشاند. هر نوع از گناهان دری محسوب میشود. قابل توجه این که در حدیث امام باقر ـ علیه السّلام ـ میخوانیم: «بهشت هشت در دارد»[6] در حالیکه آیه فوق میگوید: «جهنم هفت در دارد، این تفاوت اشاره به این است که هر چند درهای ورود به بدبختی وعذاب فراوان باشد، ولی با این حال درهای وصول به سعادت و خوشبختی از آن افزونتر است».[7] «و رحمت خدا بر غضب او پیشی میگیرد؛ یا من سبقَتْ رحمته غضبه (جوشن کبیر)[8] علامه طباطبایی میفرماید: در این که جهنم هفت باب دارد به خاطر این است که عذاب جهنم هفت نوع است و هر نوعی هم متناسب با اشخاص مربوط به آن است. لازمه این مطلب این است که گناهانی که باعث ورود به جهنم میشوند هفت نوع هستند.[9]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. معاد در قرآن، حسین مظاهری، ص 209، چ هفتم، ناشر انتشارات شفق.
2. فروغ تجلی (حدیث معراج)، ص 109، ترجمه: سید امیر معصومی، چ اوّل، 76، انتشارات حدیث.
3. در دیگر تفاسیر ذیل آیه 44 سوره حجر و 23 از سوره رعد (تفسیر نمونه، کشاف، جامع الجوامع و…).
4. هشتاد درس از بحث معاد، علی عراقچی همدانی، چ اوّل، ناشر: انتشارات اوج.
پی نوشت ها:
[1] . جوادی آملی، عبدالله، دین شناسی، نشر اسراء، چاپ اول، 1381، ص 172.
[2] . مائده/ 91.
[3] . حجر/ 44.
[4] . طباطبایی، سید محمد حسین، ترجمه المیزان، نشر بنیاد علمی و فکری علامه، ج 13، ص 191.
[5] . همان، ج 12، ص 259.
[6] . خصال صدوق، ابواب ثمانیه، به نقل از تفسیر نمونه، ج 11، ص 77.
[7] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چاپ نهم، نشر دار الکتب الاسلامیه، ج 11، ص 77 ـ 78.
[8] . همان، ج 10، ص 19.
[9] . طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، بیروت، ناشر مؤسسه الاعلمی، چاپ دوّم، ج 12، ص 170.