وقف قرآن  بر مساجد و آرامگاه ها از رایج ترین انواع وقف است که فی سبیل الله و با نیت تقرب به خداوند متعال و طلب رضا و آمرزش او برای تلاوت قاریان و تالیان کلام مقدس و بهره مندی احیا و اموات از اجر و ثواب دنیوی و اخروی انجام می شود. این سنت خاصه در ایران در طول تاریخ حیات درخشان اسلامی اش رایج و متداول بوده است.
کهن ترین نسخه ی قرآنی موقوفی دنیای اسلام متعلق به قرن دوم هجری و متعلق به جامع کتابخانه ی خدیوی مصر است که در سال 168 هجری در جامع عتیق فسطاط وقف شده است. دومین قرآن از این نظر به خط کوفی اولیه و در زمان حکمرانی امجور (264ـ 265 هـ) در دمش وقف گردیده است.(1)
سومین نمونه، قرآن کوچکی است بر پوست که E.D.ROSS آن را در 1920 میلادی درتونس دیده و دارای وقف نامه ای به تاریخ 275 هجری بوده است. چهارمین قرآن در کتابخانه ی مورگان نیویورک به شماره M217 موجود است که به خط کوفی و دارای وقف نامه ای از سوی « عبدالمنعم» بر مسجد بزرگ دمشق می باشد. در پیشانی صفحات این قرآن عبارت، حبس الله نوشته شده است. (2) ترجمه متن این وقف نامه به این شرح است: عبدالمنعم بن احمد این اجزا را که بالغ بر سی است وقف مسجد جامع اموی دمشق کرد به امید اجر و قبول خداوند در ماه ذی العقده 298. (3)
قرآن دیگری به شماره 336 نسخ عربی موجود در کتابخانه ملی پاریس به خط کوفی اولیه و به سال 329 هجری در مسجد جامع فسطاط وقف شده است.(4)
کهن ترین قرآن موقوفی ایران از قرن چهارم هجری و به شماره ی 3004 موزه ی قرآن و نفائس آستان قدس رضوی ( علیه السلام) به خط کوفی ایرانی است. (5)
قرآن های خطی موجود در بخش اسلامی موزه ی ملی ایران از جمله نفیس ترین مجموعه های نسخه های خطی قرآنی به شمار می آیند. این قرآن ها عمدتاً بر مساجد، مقابر و اماکن متبرکه وقف شده اند.
از آنجا که بیشتر این مجموعه از بقعه ی شیخ صفی الدین اردبیلی به این موزه منتقل شده است. بیشتر این قرآن ها موقوفه این بقعه بوده اند. مجموع وقف نامه های مورد وقف 48 مورد است. از 34 موردی که در آنها « موقوف علیه» قید شده 25 مورد وقف بر بقعه شیخ صفی، 6 مورد وقف بر معابر دیگر، 3 مورد وقف بر مساجد، 4 مورد وقف بر « اهل قریه» 2 مورد وقف بر اولاد ( وقف خاص) و 3 مورد وقف عام می باشد. از 40 وقف نامه دارای نام واقف، 22 مورد مربوط به شاهان، شاهزادگان، وزرا، امرا و بزرگان و 18 مورد مربوط به افراد عامی است. از 6 وقف نامه مربوط به زنان، 4 مورد مربوط به خاندان شاهی و اشرافی می باشد.
کهن ترین وقف نامه (ش1) در میان قرآن های خطی این مجموعه، قرآنی به خط کوفی ایرانی است که بر مشهد ابی منصوربن شیرافراز بن بندار الخاص در شهر بسطام وقف شده است. که بدون وقف نامه است اما از شیوه کتابت آن پیداست که احتمالاً متعلق به قرن 6 هجری است.
پس از آن کهن ترین قرآن وقفی تاریخ دار به تاریخ 654 هجری به وسیله ابوالفتح محمدبن شمس الدین مطهر بر تربت شیخ احمد جامی وقف شده است. جدیدترین آنها نیز قرآنی است که به سال 1337 هجری بر بقعه شیخ صفی الدین وقف شده است. (6)

پی نوشت ها :

1ـ بیانی، مهدی، راهنمای گنجینه ی قرآن در موزه ایران باستان، تهران، 1328، ص18.
2- Milieux: part1, ARS ORIENTALS, vol XX wgelan , Estelle Writing Quran manuscripts and jheir
3ـ مکی سباعی، محمد، کتابخانه بزرگ اسلامی، ترجمه محمد عباسپور و محمدجواد مهدوی، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، مشهد، 1373، ص 86.
4ـ Whelan, Estelle
5ـ گلچین معانی، احمد، راهنمای گنجینه قرآن، کتابخانه آستان قدس رضوی، مشهد، 1374، ص 33
6ـ بوسه، هربرت، پژوهشی در تشکیلات دیوان اسلامی بر مبنای اسناد آق قوینلو و صفوی، ترجمه غلامرضا و رهرام، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران، 1367، ص 56.
منبع:ستاد خبری روابط عمومی سازمان اوقاف و امور خیریه