1. محاسبه روزانه نفس

«حَقٌّ عَلى کُلِّ مُسْلِم یَعْرِفُنا أَنْ یَعْرِضَ عَمَلَهُ فى کُلِّ یَوْم وَ لَیْلَه عَلى نَفْسِهِ فَیَکُونَ مُحاسِبَ نَفْسِهِ، فَإِنْ رَأى حَسَنَهً اسْتَزادَ مِنها، وَ إِنْ رَأى سَیِّـئَـهً اسْتَغْفَرَ مِنْها لِئَلاّ یَخْزى یَوْمَ الْقِیمَهِ.»

بر هر مسلمانى که ما را بشناسد سزاوار است که در هر شبانه روز عملش را بر خود عرضه دارد و خود حسابگر خویش باشد، اگر حسنه دید بر آن بیفزاید، و اگر گناه دید از آن آمرزش خواهد تا این که روز قیامت رسوا نشود.

2. استقامت

«لَوْ أَنَّ شیعَتَنا اسْتَقامُوا لَصافَحَتْهُمُ الْمَلائِکَهُ وَلاَظَلَّهُمُ الْغَمامُ وَ لاَشْرَقُوا نَهارًا وَ لاَکَلُوا مِنْ فَوْقِهِمْ وَ مِنْ تَحْتِ أَرْجُلِهِمْ وَ لَما سَأَلُوا اللّهَ شَیْئًا إِلاّ أَعْطاهُمْ.»

اگر شیعیان ما استقامت مى‌ورزیدند، هر آینه فرشتگان با آنها دست مى‌دادند و ابر بر آنها سایه می‌انداخت و در روز مى‌درخشیدند و از فراسر و زیر پاى خود روزى مى‌خوردند و چیزى از خدا نمى‌خواستند، مگر این که به آنها مى‌داد.

3. مفاسدِ نیرنگ و حسادت

«مَنْ غَشَّ أَخاهُ وَ حَقَّرَهُ وَ ناواهُ جَعَلَ اللّهُ النّارَ مَأْواهُ وَ مَنْ حَسَدَ مُؤْمِنًا إِنْماثَ الاْیمانُ فى قَلْبِهِ کَما یَنْماثُ الْمِلْحُ.»

هر که با برادرش نیرنگ ورزد و او را کوچک شمارد و با او درافتد، خداوند آتش را جایگاهش گرداند، و هر که بر مؤمنى حسد برد، ایمان در دلش آب شود، چنان که نمک در آب حلّ شود.

4. پارسایى، کوشش و کمک به مؤمنان

«لاتَذْهَبَنَّ بِکُمُ الْمَذاهِبُ فَوَاللّهِ لا تُنالُ وِلایَتُنا إِلاّ بِالْوَرَعِ وَ الاْجْتِهادِ فِى الدُّنْیا وَ مُواساهِ الاْخْوانِ فِى اللّهِ، وَ لَیْسَ مِنْ شیعَتِنا مَنْ یَظْلِمُ النّاسَ.»

مسلکها و مذهبها شما را نبرند، به خدا سوگند به ولایت ما نتوان رسید جز با پارسایى و کوشش در دنیا، و یارى دادن برادران براى خدا و کسى که به مردم ستم کند، شیعه ما نیست.

5. نتیجه اعتماد به خدا

«مَنْ یَثِقْ بِاللّهِ یَکْفِهِ ما أَهَمَّهُ مِنْ أَمْرِ دُنْیاهُ وَ آخِرَتِهِ وَ یَحْفَظْ لَهُ ما غابَ عَنْهُ، وَ قَدْ عَجَزَ مَنْ لَمْ یُعِدَّ لِکُلِّ بَلاء صَبْرًا وَ لِکُلِّ نِعْمَه شُکْرًا وَ لِکُلِّ عُسْر یُسْرًا»

هر که به خدا اعتماد ورزد، خدا مهمِّ دنیا و آخرتش را کفایت کند و هر چه از او غایب است برایش حفظ کند. درمانده و ناتوان است هر که براى هر بلا صبرى، و براى هر نعمت شکرى، و براى هر دشوارى آسانى‌اى ندارد.

6. دستورهاى اخلاق عملى

«صِلْ مَنْ قَطَعَکَ، وَأَعْطِ مَنْ حَرَمَکَ، وَ أَحْسِنْ إِلى مَنْ أَساءَ إِلَیْکَ وَ سَلِّمْ عَلى مَنْ سَبَّکَ وَ أَنْصِفْ مَنْ خاصَمَکَ، وَ اعْفُ عَمَّنْ ظَلَمَکَ کَما أَنَّکَ تُحِبُّ أَنْ یُعْفى عَنْکَ، فَاعْتَبِرْ بِعَفْوِ اللّهِ عَنْکَ أَلا تَرى أَنَّ شَمْسَهُ أَشْرَقَتْ عَلَى الاْبْرارِ وَ الْفُجّارِ وَ أَنَّ مَطَرَهُ یَنْزِلُ عَلَى الصّالِحینَ وَ الْخاطِئینَ.»

با کسى که از تو بریده بپیوند، و به آن که از تو دریغ کرده بخشش کن، و با کسى که به تو بدى کرده نیکى کن و به کسى که به تو دشنام داده سلام کن و با کسى که به تو دشمنى ورزیده انصاف ورز و کسى که تو را ستم ورزیده عفو کن، همچنان که دوست دارى که از تو گذشت شود.

به عفو خدا از خودت عبرت گیر، آیا نبینى که آفتابش بر نیکان و بدان هر دو مى‌تابد و بارانش بر شایستگان و ناشایستگان مى‌بارد؟!

7. آهسته سخن گوی

«وَ اخْفِضِ الصَّوْتَ، إِنَّ رَبَّکَ الَّذى یَعْلَمُ ما تُسِّرُونَ وَ ما تُعْلِنُونَ، قَدْ عَلِمَ ما تُریدُونَ قَبْلَ أَنْ تَسْأَلُوهُ.»

صدایت را فرودآر، زیرا خدایى که نهان و آشکار را مى‌داند سؤال ناکرده مى‌داند که شما چه مى‌خواهید.

8. بهشت و جهنّم، خیر و شرّ واقعى

«أَلْخَیْرُ کُلُّهُ أَمامُکَ، وَ إِنَّ الشَّرَّ کُلَّهُ أَمامُکَ، وَ لَنْ تَرَى الْخَیْرَ وَ الشَّرَّ إِلاّ بَعْدَ الاْخِرَهِ، لاِنَّ اللّهَ جَلَّ وَ عَزَّ جَعَلَ الْخَیْرَ کُلَّهُ فِى الْجَنَّهِ وَ الشَّرَّ کُلَّهُ فِى النّارِ، لاِنَّهُما الْباقیانِ.»

تمام خیر در برابر تو و تمام شرّ نیز در برابر توست. و خیر و شرّ را نبینى، مگر بعد از آخرت، زیرا که خداوند عزّوجلّ تمام خیر را در بهشت و تمام شرّ را در دوزخ قرار داده، زیرا که این دواند که باقى‌اند.

9. جلوه و چهره اسلام

«أَلاِْسْلامُ عُرْیانٌ فَلِباسُهُ الْحَیاءُ وَ زینَتُهُ الْوَقارُ وَ مُرُوءَتُهُ الْعَمَلُ الصّالِحُ وَ عِمادُهُ الْوَرَعُ وَ لِکُلِّ شَى ْء أَساسٌ وَ أَساسُ الاِْسْلامِ حُبُّنا أَهْلَ الْبَیْتِ»

اسلام، برهنه است، لباسش حیا و زیورش وقار و جوانمردى‌اش عمل صالح و ستونش پارسایى است. و براى هر چیزى پایه‌اى است و پایه اسلام، دوستى ما اهل بیت است.

10. عمل براى آخرت

«إِعْمَلِ الْیَوْمَ فِى الدُّنْیا بِما تَرْجُوا بِهِ الْفَوْزَ فِى الاْخِرَهِ.»

امروز در دنیا کارى کن که به وسیله آن امیدِ کامیابى در آخرت را دارى.

11. پاداش یارى دوستان اهل بیت (ع)

«لا یَبْقى أَحَدٌ مِمَّنْ أَعانَ مُؤْمِنًا مِنْ أَوْلِیائِنا بِکَلِمَه إِلاّ أَدْخَلَهُ اللّهُ الْجَنَّهَ بِغَیْرِ حِساب.»

در روز قیامت کسى نماند که یک کلمه به مؤمنى از دوستان ما کمک کرده باشد، جز این که خداوند او را بى حساب به بهشت داخل گرداند.

12. پرهیز از ریا و جدال و دشمنى

«إِیّاکَ وَ الْمُراءَ فَإِنَّهُ یُحْبِطُ عَمَلَکَ وَ إِیّاکَ وَ الْجِدالَ فَإِنَّهُ یُوبِقُکَ وَ إِیّاکَ وَ کَثْرَهَ الْخُصُوماتِ فَإِنَّها تُبْعِدُکَ مِنَ اللّهِ.»

از ریاکارى بپرهیز که عملت را از بین برد و از جدال بپرهیز که هلاکت گرداند و از خصومت‌ها و دشمنی‌ها بپرهیز که تو را از خدا دور کند.

13. پاکیزگى روح، ابزار تشخیص مؤمن

«إِذا أَرادَ اللّهُ بِعَبْد خَیْرًا طَیَّبَ رُوحَهُ فَلا یَسْمَعُ مَعْرُوفًا إِلاّ عَرَفَهُ وَ لا مُنْکَرًا إِلاّ أَنـْکَرَهُ، ثُمَّ قَذَفَ اللّهُ فى قَلْبِهِ کَلِمَهً یَجْمَعُ بِها أَمْرَهُ.»

چون خدا خیر بنده‌اى را خواهد روحش را پاک گرداند، به طورى که هیچ معروفى به گوشش نرسد، مگر آن که آن را بفهمد و هیچ منکرى را نشنود، جز آن که زشتش داند و سپس کلمه‌اى به دلش الهام کند که کارش را بدان فراهم آرد.

14. درخواست عافیت از خدا

«فَسْئَلُوا رَبَّکُمُ الْعافِیَهَ وَ عَلَیْکُمْ بِالدَّعَهِ وَ الْوَقارِ وَ السَّکینَهِ وَ الْحَیاءِ.»

از پروردگارتان عافیت بخواهید و نرمش و وقار و آرامش و حیا را حفظ کنید.

15. نفسِ دعا، عمل است

«أَکْثِرُوا مِنَ الدُّعاءِ، فَإِنَّ اللّهَ یُحِبُّ مِنْ عِبادِهِ الَّذینَ یَدْعُونَهُ، وَ قَدْ وَعَدَ عِبادَهُ الْمُؤْمِنینَ الاِْسْتِجابَهَ وَ اللّهُ مُصَیِّرٌ دُعاءَ الْمؤْمِنینَ یَوْمَ الْقِیمَهِ لَهُمْ عَمَلاً یَزیدُهُمْ بِهِ فِى الْجَنَّهِ.»

زیاد دعا کنید، زیرا خداوند بندگان دعا کن خود را دوست دارد و به بندگان مؤمنش وعده اجابت داده است، و خداوند در روز قیامت دعاى مؤمنان را از کردارشان محسوب دارد و ثوابش را با بهشت می‌افزاید.

16. دوستى بینوایان مسلمان

«وَ عَلَیْکُمْ بِحُبِّ الْمَساکینِ الْمُسْلِمینَ، فَإِنَّ مَنْ حَقَّرَهُمْ وَ تَکَبَّرَ عَلَیْهِمْ فَقَدْ زَلَّ عَنْ دینِ اللّهِ وَ اللّهُ لَهُ حاقِرٌ ماقِتٌ وَ قَدْ قالَ أَبُونا رَسُولُ اللّه(صلى الله علیه وآله وسلم) «أَمَرَنى رَبّى بِحُبِّ الْمَساکینِ المُسْلِمینَ مِنْهُمْ».

بر شما باد به دوستى مستمندانِ مسلمان، زیرا هر کس آنان را کوچک بدارد و بر آنها تکبّر ورزد، به راستى که از دین خدا لغزیده و خدا کوچک کننده و زبون کننده اوست.

و پدر ما رسول خدا صلى الله علیه وآله وسلم فرموده: «پروردگارم به من دستور داده است که مستمندانِ مسلمان را دوست بدارم.»

17. ریشه کفر

«إِیّاکُمْ أَنْ یَحْسُدَ بَعْضُکُمْ بَعْضًا فَإِنَّ الْکُفْرَ أَصْلُهُ الْحَسَدُ.»

از حسدورزى به یکدیگر بپرهیزید، زیرا ریشه کفر، حسد است.

18. اعمال محبّت آور

«ثَلاثٌ تُورِثُ الْمحَبَّهَ: أَلدَّیْنُ وَ التَّواضُعُ وَ الْبَذْلُ.»

سه چیز است که محبّت آورد: قرض دادن و تواضع (فروتنى) و بخشش.

19. اعمال دشمنى آور

«ثَلاثَهٌ مَکْسَبَهٌ لِلْبَغْضاءِ: أَلنِّفاقُ وَ الظُّلْمُ وَ الْعُجْبُ.»

سه چیز است که دشمنى مى‌آورد: دورویى، ستم و خودبینى.

20. نشانه‌هاى بردبار، شجاع و برادر

«ثَلاثَهٌ لا تُعْرَفُ إِلاّ فى ثَلاثَهِ مَواطِنَ: لا یُعْرَفُ الْحَلیمُ إِلاّ عِنْدَ الْغَضَبِ وَ لاَ الشُّجاعُ إِلاّ عِنْدَ الْحَرْبِ، وَ لا أَخٌ إِلاّ عِنْدَ الْحاجَهِ.»

سه کس‌اند که شناخته نشوند جز در سه جا: بردبار شناخته نشود جز به هنگام خشم، و شجاع شناخته نشود جز به وقت جنگ، و برادر و دوست شناخته نشود جز به وقت نیاز.

21. نشانه‌هاى نفاق

«ثَلاثٌ مَنْ کُنَّ فیهِ فَهُوَ مُنافِقٌ وَ إِنْ صامَ وَ صَلّى: مَنْ إِذا حَدَّثَ کَذَبَ، وَ إِذا وَعَدَ أَخْلَفَ وَ إِذَا ائْتُمِنَ خانَ.»

سه چیز است در هر که باشد منافق است، اگر چه روزه بدارد و نماز بخواند: آن که چون سخن گوید دروغ گوید، و چون وعده کند خلاف ورزد و چون امینش دانند خیانت نماید.

22. به سه کس اعتماد نکن!

«لا تُشاوِرْ أَحْمَقَ، وَ لا تَسْتَعِنْ بِکَذّاب وَ لا تَثِقْ بِمَوَدَّهِ مُلُوک.»

با احمق مشورت نکن، و از دروغگو یارى مجو، و به دوستى زمامداران اعتماد مکن.

23. نشانه‌هاى سرورى و بزرگى

«ثَلاثٌ مَنْ کُنَّ فیهِ کانَ سَیِّدًا: کَظْمُ الْغَیْظِ وَ الْعَفْوُ عَنِ الْمُسیى ءِ وَالصِّلَهُ بِالنَّفْسِ وَ الْمالِ.»

سه چیز است که در هر که باشد آقا و سرور است: خشم فرو خوردن، گذشت از بدکردار، کمک و صله رحم با جان و مال.

24. نشانه‌هاى بلاغت

«ثَلاثَهٌ فیهِنَّ الْبَلاغَهُ: أَلتَّقَرُّبُ مِنْ مَعْنَى الْبُغْیَهِ، وَ التَّبَعُّدُ مِنْ حَشْوِ الْکَلامِ، وَ الدَّلالَهُ بِالْقَلیلِ عَلَى الْکَثیرِ.»

سه چیز است که در آن بلاغت و شیوایى است: معنى مقصود را رساندن، و از سخن بیهوده دورى جستن، و بالفظ کم، معنى بسیار را رساندن.

25. نجات در سه چیز است

«أَلنَّجاهُ فى ثَلاث: تُمْسِکُ عَلَیْکَ لِسانَکَ، وَ یَسَعُکَ بَیْتُکَ وَ تَنْدَمُ عَلى خَطیئَتِکَ.»

نجات در سه چیز است؛ زبانت را نگهدارى و در خانه‌ات بمانى ! و بر خطایت پشیمان شوى.

26. انس و صفا در سه چیز است

«أَلاُْنْسُ فى ثَلاث: فِى الزَّوْجَهِ الْمُوافِقَهِ وَ الْوَلَدِ الْبارِّ وَ الصَّدیقِ الْمُصافى.»

انس در سه چیز است: زن موافق و فرزند نیکوکار و دوست خالص و با صفا.

27. نشانه‌هاى کرم و بزرگوارى

«ثَلاثَهٌ تَدُلُّ عَلى کَرَمِ الْمَرْءِ: حُسْنُ الْخُلْقِ، وَ کَظْمُ الْغَیْظِ وَ غَضُّ الطَّرْفِ.»

سه چیز است که دلیل بزرگوارى شخص است: خوشخویى، فروبردن خشم، و فروهشتن چشم.

28. سه چیز، تباهى مى‌آورند

«ثَلاثَهٌ تُکَدِّرُ الْعَیْشَ: السُّلْطانُ الْجائِرُ، وَ الْجارُ السَّوْءُ وَ الْمَرْأَهُ الْبَذِیَّهُ.»

سه کس زندگى را تیره کنند: زمامدار ستمگر، و همسایه بد، و زنِ بى شرم و بدزبان.

29. حقّ و ناحقّ

«مَنْ طَلَبَ ثَلاثَهً بِغَیْرِ حَقّ حُرِمَ ثَلاثَهً بِحَقٍّ: مَنْ طَلَبَ الدُّنْیا بِغَیْرِ حَقٍّ حُرِمَ الاْخِرَهَ بِحَقٍّ، وَ مَنْ طَلَبَ الرِّیاسَهَ بِغَیْرِ حَقٍّ حُرِمَ الطّاعَهَ لَهُ بِحَقٍّ وَ مَنْ طَلَبَ الْمالَ بِغَیْرِ حَقٍّ حُرِمَ بَقاءَهُ لَهُ بِحَقٍّ.»

هر که سه چیز را به ناحقّ خواهد از سه چیز به حقّ محروم شود:1 ـ هر که دنیا را به ناحقّ خواهد از آخرتِ به حقّ محروم شود.2ـ هر که به نا حقّ ریاست طلبد از طاعتِ به حقّ محروم شود. 3ـ هر که به ناحقّ مالى را طلبد از ماندگارى به حقّ آن محروم شود.

30. پرهیز از سه چیز

«إِنْ یَسْلَمِ النّاسُ مِنْ ثَلاثَهِ أَشْیاءَ کانَتْ سَلامَهً شامِلَهً: لِسانِ السَّوْءِ وَ یَدِ السَّوْءِ وَ فِعْلِ السَّوْءِ.»

اگر مردم از سه چیز در سلامت باشند، سلامت کامل خواهند داشت: زبان بد و دست بد و کار بد.

31. کمال احسان به سه چیز

«لا یَتِمُّ الْمَعْرُوفُ إِلاّ بِثَلاثِ خِصال: تَعْجیلُهُ وَ تَقْلیلُ کَثیرِهِ وَ تَرْکُ الاْمْتِنانِ بِهِ.»

احسان و نیکى کامل نباشد، مگر با سه خصلت: شتاب در آن، کم شمردن بسیار آن، و منّت ننهادن بر آن.

32. ایمان سودمند

«مَنْ لَمْ تَکُنْ فیهِ ثَلاثُ خِصال لَمْ یَنْفَعْهُ الاِْیمانُ: حِلْمٌ یَرُدُّ بِهِ جَهْلَ الْجاهِلِ، وَ وَرَعٌ یَحْجُزُهُ عَنْ طَلَبِ الْمحارِمِ وَ خُلْقٌ یُدارى بِهِ النّاسَ.»

هر که سه خصلت در او نباشد، ایمان به او سودى نرساند:1 ـ حلمى که با آن، نادانى نادان را برطرف کند. 2ـ پارسایى‌اى که از طلبِ حرام بازش دارد. 3ـ و اخلاقى که به وسیله آن با مردم مدارا کند.

33. درباره دانش

«أُطْلُبُوا الْعِلْمَ وَ تَزَیَّنُوا مَعَهُ بِالْحِلْمِ وَ الْوَقارِ وَ تَواضَعُوا لِمَنْ تُعَلِّمُونَهُ الْعِلْمَ وَ تَواضَعُوا لِمَنْ طَلَبْتُمْ مِنْهُ الْعِلْمَ، وَ لا تَکُونُوا عُلَماءَ جَبّارینَ فَیَذْهَبَ باطِلُکُمْ بِحَقِّکُمْ.»

دانش بیاموزید و با آن خود را به بردبارى و سنگینى بیارایید و با دانش‌آموزان خود فروتن باشید، و در برابر استاد خویش تواضع کنید، و از عالمان متکبّر و مستبدّ نباشید، که رفتار ناحقّتان حقّ شما را از بین بَرَد.

34. اعتماد بر حسب شناخت

«إِذا کانَ الزَّمانُ زَمانَ جَوْر وَ أَهْلُهُ أَهْلَ غَدْر فَالطُّمَأْنینَهُ إِلى کُلِّ أَحَد عَجْزٌ.»

هر گاه زمان، زمانِ جور و ستم باشد و اهل زمانه اهل غدر و نیرنگ، اعتماد و دلبستگى به هر کسى عجز و درماندگى است.

35. نتیجه تمایل به دنیا و اعراض از آن

«أَلرَّغْبَهُ فِى الدُّنْیا تُورِثُ الْغَمَّ وَ الْحُزْنَ وَ الزُّهُدُ فِى الدُّنْیا راحَهُ الْقَلْبِ وَ الْبَدَنِ.»

رغبت و تمایل به دنیا مایه غم و اندوه، و زهد و بى میلى به دنیا سبب راحتى قلب و بدن است.

36. صفات آمر به معروف و ناهى از منکر

«إِنَّما یَأْمُرُ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهى عَنِ المُنْکَرِ مَنْ کانَتْ فیهِ ثَلاثُ خِصال: عالِمٌ بِما یَأْمُرُ، عالِمٌ بِما یَنْهى، عادِلٌ فیما یَأْمُرُ، عادِلٌ فیما یَنْهى، رفیقٌ بِما یَأْمُرُ، رَفیقٌ بِما یَنْهى.»

کسى امر به معروف و نهى از منکر مى‌کند که در او سه ویژگى باشد: 1 ـ به آنچه امر کند دانا باشد و بدانچه نیز نهى کند دانا باشد. 2ـ در آنچه امر کند عادل باشد و در آنچه نیز نهى کند عادل باشد. 3ـ به آنچه امر کند با نرمش امر کند و بدانچه نیز نهى کند با نرمش نهى کند.

37. طلب از زمامدار ستمگر

«مَنْ تَعَرَّضَ لِسُلْطان جائِر فَأَصابَتْهُ مِنْهُ بَلِیَّهٌ لَمْ یُوجَرْ عَلَیْها وَ لَمْ یُرْزَقِ الصَّبْرَ عَلَیْها.»

هر که از زمامدار ستمگر، طالب فضل و احسانى شود، از او بلایى بیند که بر آن پاداش نیابد و صبر بر آن، روزى او نشود.

38. بهترین هدیه

«أَحَبُّ إِخْوانى إِلَى َّ مَنْ أَهْدى إِلَى َّ عُیُوبى.»

محبوبترین برادرانم نزد من، کسى است که عیبهایم را به من اهدا کند.

39. دعوت به خود با وجود اعلم

«مَنْ دَعَا النّاسَ إِلى نَفْسِهِ وَ فیهِمْ مَنْ هُوَ أَعْلَمُ مِنْهُ فَهُوَ مُبْتَدِعٌ ضالٌّ.»

هر که با وجود داناتر از خود، مردم را به اطاعت از خود دعوت کند بدعت گزار و گمراه است.

40. صله رحم و آثار آن

«إِنَّ صِلَهَ الرَّحِمِ وَ الْبِرَّ لَیُهَوِّنانِ الْحِسابَ وَ یَعْصِمانِ مِنَ الذُّنُوبِ فَصِلُوا إِخْوانَکُمْ وَبِرُّوا إِخْوانَکُمْ وَ لَوْ بِحُسْنِ السَّلامِ وَ رَدِّ الْجَوابِ.»

به راستى که صله رحم و نیکوکارى، حساب را آسان کند و از گناهان جلوگیرى نماید، پس با برادران خود صله رحم و نیکى کنید، گرچه به نیکو سلام دادن و جواب سلام باشد.