زهراء

زهر، زهورا السراج أو القمر أو الوجه: تلألأ، أضاء،
زهراء، مونث أزهر است، یعنى، النیر، الصافى اللون، المشرق الوجه والقمر.
«زهرا که در تداول بیشتر به جاى نام او به کار مى‏رود، در لغت، درخشنده، روشن و مرادف هایى از این گونه، معنى مى‏دهد. و این لقب از هر جهت برازنده‏ى این بانوست. او چهره‏ى درخشان زن مسلمان، فروغ تابان معرفت و نمونه‏ى روشن پرهیزکارى و خداپرستى است. این درخشندگى به ساعتى مخصوص و روزى معین اختصاص ندارد. از آن روز که وظیفه‏ى خود را تعهد کرد، تا امروز و براى همیشه چون گوهرى بر تارک تربیت اسلامى مى‏درخشد.» (1)
زهراء در لغت، یعنى درخشنده. در روایات آمده است هنگامى که حضرت فاطمه علیها السلام به نماز و عبادت مى‏ایستادند، اهل آسمان از نور ایشان بهره مى‏گرفتند، چنان که زمینی ها از نور خورشید بهره‏مند مى‏شوند.

فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام از نور عظمت خداوند به وجود آمده است:

عن جابر عن أبی‏عبداللَّه علیه السلام قال:
«قلت: لم سمیت فاطمه الزهراء علیهاالسلام «زهراء»؟ فقال: لأنّ اللَّه عز و جل خلقها من نور عظمته فلمّا أشرقت أضاءت السماوات والأرض بنورها و غشیت أبصار الملائکه للَّه ساجدین و قالوا إلهنا و سیدنا! ما هذا النور؟، فأوحى اللَّه إلیهم هذا نور من نوری و أسکنته فی سمائی، خلقته من عظمتی، اُخرجه من صلب نبىّ من أنبیائی، افضله على جمیع الأنبیاء و اخرج من ذلک النور أئمه یقومون بأمری، یهدون الى حقى و اجعلهم خلفائی فی أرضی بعد إنقضاء وحیی،
جابر از امام حسین علیه السلام سؤال کرد: چرا حضرت فاطمه علیهاالسلام را «زهراء» نامیده‏اند؟ ایشان فرمودند: خداوندحضرت فاطمه علیهاالسلام را از نور عظمت خود آفرید. وقتى حضرت فاطمه علیهاالسلام درخشید، زمین و آسمان را نورانى کرد.
چشمهاى ملائکه غرق نور شد و خداوند را سجده کردند و از روى تعجب گفتند: خداوندا! این چه نورى است؟ وحى شد که این یکى از نورهاى من است، در آسمان جایش دادم و او را از طریق پیامبر متولد گردانیدم و او را بر همه‏ى پیامبران برترى دادم و از آن نور، ائمه‏ى هدى به وجود آمدند، تا دستورات مرا اجرا نمایند و مردم را هدایت کنند، آنها بعد از قطع شدن وحى، جانشینان من در زمین هستند.» (2)

روشن گرى لازم:

درخشندگى باطنى خاندان پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم بر کسى پوشیده نیست. این چهارده نور پاک، چراغ هدایت بشریت هستند. جهان تاریک مادى، فقط با نور ارشاد و هدایتهاى این انوار مقدس به طرف ملکوت گام برمى‏دارد. شیعه، ائمه اطهار علیهم‏السلام را با وصف «مصباح‏الهدى و سفینهالنجاه» مى‏شناسد. حضرت فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام علاوه بر درخشندگى باطنى، نوعى درخشندگى چهره و ظاهر نیز داشتند. این تفضّلى است که خداوند متعال به این بانوى با تقوا عنایت نموده است.
تذکر این نکته لازم است که هیچ نیازى به ضعیف شمردن این روایات نیست، زیرا اولاً، درباره درخشندگى ظاهرى حضرت فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام تواتر معنوى وجود دارد. ثانیاً، این خصوصیت جسمانى حضرت فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام، بر الگو بودن ایشان لطمه‏اى وارد نمى‏کند، زیرا ایشان الگوى رفتارى همه جهانیان است نه الگوى جسم و تن مردم. ثالثاً، بعضى از این روایات که نشان‏دهنده نورانیت شدید ایشان است، به صورت مقطعى بوده و شاید یک بار بیشتر اتفاق نیفتاده و آن هم براى شناساندن مقام معنوى حضرت فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام به جهانیان بوده است. در نتیجه هیچ ضرورتى براى حمل این روایات به معانى مجازى نیست.

محراب فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام هنگام عبادت غرق نور است:

عن إبن‏عماره عن ابیه قال:
«سئلت أباعبداللَّه علیه السلام عن فاطمه علیهاالسلام لم سمیت «زهراء»؟ فقال: لأنها کانت إذا قامت فی محرابها زهر نورها لأهل السماء کما یزهر نور الکواکب لأهل الأرض،
از امام صادق علیه السلام سؤال شد: چرا حضرت فاطمه علیهاالسلام را «زهراء» نامیده‏اند؟ فرمودند: زیرا هرگاه در محراب عبادت مى‏ایستاد نورش براى اهل آسمان مى‏درخشید، همچنان که ستارگان براى ما زمینی ها درخشش دارند.» (3)

فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام درخشنده چون ماه:

عن الرضا علیه السلام قال فی حدیث طویل:
«کانت فاطمه علیهاالسلام إذا طلع هلال شهر رمضان یغلب نورها الهلال و یخفى فإذا غابت عنه ظهر،
امام رضا علیه السلام فرمودند: هلال ماه که ظاهر مى‏شد نور حضرت فاطمه علیهاالسلام بر آن غلبه مى‏کرد و کسى نمى‏توانست نور هلال ماه را ببیند، تا این که حضرت فاطمه علیهاالسلام از آنجا مى‏رفتند، آنگاه هلال ماه دیده مى‏شد.» (4)

زهرا، یعنى درخشنده:

عن عائشه:
«کنا نخیط و نغزل و ننظم الإبره باللیل فى ضوء وجه فاطمه علیهاالسلام… و لذلک سمیت «الزهراء.»
عائشه مى‏گوید: شب هنگام، ما در نور صورت فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام خیاطى، پشم‏ریسى و بافندگى مى‏کردیم و چون صورتى بسیار درخشنده داشت «زهراء» نامیده شد.» (5)

فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام براى امیرالمؤمنین مى‏درخشد:

ابوهاشم العسکری سالت صاحب العسکر علیه السلام:
«لم سمیت فاطمه، «الزهراء» علیهاالسلام؟ فقال: کان وجهها یزهر لأمیرالمؤمنین علیه السلام من أول النهار کالشمس الضاحیه و عند الزوال کالقمر المنیر و عند غروب الشمس کالکوکب الدری،
ابوهاشم گوید: از امام حسن عسکرى علیه السلام سؤال کردم: چرا فاطمه علیهاالسلام، «زهراء» نامیده شد؟ فرمودند: صورت فاطمه علیهاالسلام براى امیرالمؤمنین علیه السلام در اول روز مانند خورشید مى‏درخشید و هنگام ظهور مانند ماه تابان بود. و هنگام غروب خورشید مانند ستاره‏اى پر نور بود، چون چنین بود او را زهراء گویند.» (6)

تعجب اهل مدینه از محراب غرق نور فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام:

عن ابان بن تغلب قال:
«قلت لأبی‏عبداللَّه علیه السلام: یابن رسول‏اللَّه! لِمَ سمّیت «الزهراء» علیهاالسلام، زهراء؟ فقال لانّها تزهر لامیرالمؤمنین علیه السلام فى النهار ثلاث مرات بالنور کان یزهر نور وجهها صلاه الغداه والناس فى فراشهم فیدخل بیاض ذلک النور إلى حجراتهم بالمدینه فتبیض حیطانهم فیعجبون من ذلک فیأتون النبی صلى اللَّه علیه و آله فیسألونه عمّا رأوا فیرسلهم إلى منزل فاطمه علیهاالسلام فیأتون منزلها فیرونها قاعده فى محرابها تصلى والنور یسطع من محرابها من وجهها، فیعلمون ان الذى رأوه کان من نور فاطمه، فاذا انتصف النهار و ترتبت للصلاه، زهر نور وجهها علیهاالسلام بالصفره فتدخل الصفره، فى حجرات الناس، فتصفر ثیابهم و إلوانهم، فیأتون النبی صلى اللَّه علیه و آله و سلم فیسألونه عمّا رأوا، فیرسلهم إلى منزل فاطمه صلى اللَّه علیه و آله فیرونها قائمه فی محرابها و قد زهر نور وجهها- صلوات‏اللَّه‏علیها- و على أبیها و بعلها و بنیها بالصفره فیعلمون أنّ الذی رأوا، کان من نور وجهها، فإذا کان آخر النهار و غربت الشمس احمرّ وجه فاطمه، فاشرق وجهها بالحمره فرحاً و شکراً للَّه عز و جل، فکان تدخل حمره وجهها حجرات القوم و تحمر حیطانهم فیعجبون من ذلک و یأتون النبى صلى اللَّه علیه و آله و یسألونه عن ذلک، فیرسلهم الى منزل فاطمه علیهاالسلام، فیرونها جالسه تسبح اللَّه و تمجده و نور وجهها یزهر بالحمره فیعلمون ان الذی رأوا کان من نور وجه فاطمه علیهاالسلام فلم یزل ذلک النور فى جهها حتى ولد الحسین علیه السلام فهو یتقلب فى وجوهنا إلى یوم القیامه فى الأئمه منا أهل البیت إمام بعد إمام، (7)
ابان بن تغلب مى‏گوید: از امام صادق علیه السلام سؤال کردم: اى فرزند پیامبر!چرا فاطمه علیهاالسلام را، «زهراء» گویند؟ فرمودند: فاطمه علیهاالسلام براى امیرالمؤمنین علیه السلام در طول روز سه بار مى‏درخشید. نور او در هنگام نماز صبح، زمانى که مردم در خواب بودند، حیاط خانه‏ى آنها نورافشانى کرد. همه متعجب شدند، خدمت پیامبر صلى اللَّه علیه و آله و سلم رسیدند و سؤال کردند این چه بود که ما دیدیم؟
پیامبر صلى اللَّه علیه و آله سلم آنها را به منزل فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام فرستاد. وقتى که به منزل فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام آمدند، دیدند آن حضرت روى سجاده‏ى خود نشسته و در حال نماز است و نور از صورت فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام از میان محراب مى‏درخشد. همه دریافتند آنچه دیده‏اند نور فاطمه علیهاالسلام بوده است. هنگام ظهر، وقتى براى نماز آماده شدند، نورى زرد رنگ از ایشان ساطع گشت که تمام خانه‏هاى مدینه را فراگرفت. رنگ صورت و لباس همه‏ى مردم زرد شد. پیش پیامبراکرم صلی الله علیه و آله و سلم آمدند و از آنچه دیده بودند سؤال کردند.
باز پیامبراکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم آنها را به منزل حضرت فاطمه علیهاالسلام فرستادند. این بار حضرت فاطمه علیهاالسلام را در محراب دیدند در حالى که از صورت ایشان براى پیامبراکرم صلى اللَّه علیه و آله و حضرت على علیه السلام نورى زرد رنگ مى‏درخشید. فهمیدند آنچه دیده‏اند از نور حضرت فاطمه علیهاالسلام بوده است. و هنگامى که خورشید غروب نمود، صورت حضرت زهراء علیهاالسلام قرمز گشت و نورى قرمز از ایشان مى‏درخشید این نور داخل منازل مردم مدینه گشت، خانه‏هاى مردم قرمز شد و در تعجب فرورفتند. مردم دوباره پیش پیامبراکرم صلى اللَّه علیه و آله و سلم آمدند و از این مطلب سؤال کردند، پیامبر اکرم صلى اللَّه علیه و آله آنها را به منزل حضرت فاطمه‏ى زهراء علیهاالسلام فرستادند، آنها به منزل حضرت فاطمه علیهاالسلام آمدند و ایشان را در روى سجاده دیدند، در حالى که خداوند را تسبیح مى‏گفت و از سیماى ملکوتى ایشان نورى قرمز مى‏درخشید، دریافتند آنچه دیده بودند از نور سیماى حضرت فاطمه علیهاالسلام بوده است. این نور در سیماى حضرت فاطمه‏ى زهراء علیهاالسلام بود، تا زمانى که امام حسین علیه السلام متولد گشت، از آن به بعد این نور در سیماى هر یک از اهل‏بیت علیهم السلام بود و تا قیامت از چهره‏ى همه امامان درخشش خواهد داشت.»

پى‏نوشتها:

1- سید جعفر شهیدى، زندگانى فاطمه‏ى زهرا علیهاالسلام، ص 32.
2- بحارالانوار، ج 43، ص 12، ر 5 از علل‏الشرایع.
3- بحارالانوار، ج 43، ص 12، ر 6 از علل‏الشرایع و معانى‏الخبار.
4- بحارالانوار، ج 43، ص 56، ر 49 از فضائل شهر رمضان صدوق.
5- فاطمه‏ى زهراء علیهاالسلام بهجه قلب المصطفى، ج 1، ص 180 از احقاق‏الحق، ج 19، ص 16.
6- بحارالانوار، ج 43، ص 15، ر 14 از مناقب ابن شهرآشوب.
7- بحارالانوار، ج 43، ص 11، ر 2 از علل‏الشرایع.