رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) فرمود : «هر کس دوست دارد عزیزترین مردم باشد، باید از خدا بترسد، و هر کس دوست دارد قوی ترین مردم باشد، باید بر خدا توکل کند، و هر کس دوست دارد توانگرترین مردم باشد ، باید به آنچه در دست خداست، مطمئن تر از آنچه در دست اوست، باشد».
آنگاه در ادامه فرمود : «آیا شما را به بدترین مردم خبر دهم؟» عرض کردند: «آری ای رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم ) . حضرت فرمود :«کسی که به دیگران چیزی نمی دهد و بنده اش را تازیانه می زند». سپس فرمود :« آیا شما را به بدتر از این خبر دهم ؟ » عرض نمودند : « آری». فرمود: «کسی که امیدی به خیرش نیست و مردم از شرش ایمن نیستند.» سپس فرمود : « آیا شما را به بدتر از این آگاه نگردانم؟» گفتند: «آری». حضرت فرمود :« آن کس که مردم را دشمن می دارد و مردم هم او را دشمن می دارند ». (1)
در سخن دیگری به یاران خود فرمود : « در روز قیامت، انسان قدم از قدم بر نمی دارد تا به چهار سؤال پاسخ دهد: از عمرش که آن را در چه راهی گذراند، و از مالش که از کجا فراهم آورد و در کجا صرف کرد، از عملش که چگونه به آن عمل کرد و از محبت و دوستی اهل بیت ما» .(2)
1. سیدمحسن امین، سیره معصومان (علیهم السلام) ، ج 1، ص 298.
2. علامه محمدباقر مجلسی (قدس سره) بحارالانوار، ج 103 ص 11.
در منشور تربیتی ، حقوقی رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم ) بایدها و نبایدهای فراوانی وجود دارد و حقوق و وظایف بسیاری تبیین شده است.
به شکل کلی می توان این پیام راحاوی سه بخش مهم دانست:
1. حقوق و وظایف مشترک زن و مرد.
2. حقوق و وظایف مردان.
3. حقوق و ظایف بانوان .
انسان، صرف نظر از ویژگی های جنسیتی، حقوق و وظایفی دارد که به روح و روان او مربوط است و به تعبیر حضرت آیت الله جوادی آملی، روح انسان نه مذکر است و نه مؤنث؛ اگر چه برخی «بایدها و نبایدها» ویژه ی مردان بوده و در مورد بانوان جایگاه ندارد. بخشی از آن نیز تکالیف و حقوق ویژه ی بانوان است.
حدود بیست بند از این منشور نورانی در زمینه رفتار بانوان و یا رفتار دیگران مربوط به آنان است. توجه به این بخش از رهنمودهای آن بزرگوار خواهران گرامی را در فعالیت های فردی و اجتماعی هدایت و حمایت می کند.
1. زن و حضور در تشییع جنازه؛ پیامبر اعظم از این که بانوان در تشییع جنازه شرکت کنند، منع فرموده است.
« و نهی عن اتباع النساء الجنائز؛ دلیل این نهی ممکن است ، عواطف نیرومند آنان، یا تأثیر گذاری بر مردان و کاهش فضای تفکر و عبرت گیری و یا بی صبری ها و جزع و فریادهای بانوان در فراق عزیزان باشد. در هر صورت بر اساس فتوای غالب فقهای عصر ما شرکت زنان در تشییع جنازه – گرچه متوفا زن باشد – مکروه است». (1)
2. زن و خروج از منزل؛ پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) از این که زن بی اجازه ی شوهر از خانه بیرون رود، نهی فرموده است: «و نهی أن تخرج المرأه من بیتها بغیر اذن زوجها فان خرجت لعنها کل ملک فی السماء و کل شیء تمر علیه من الجن و الانس حتی ترجع الی بیتها؛ اگر زن بدون اجازه از خانه خارج شود، تمام فرشتگان آسمان و هر چه بر آن بگذرد از جنیان و آدمیان او را لعن می کنند، تا ان که به خانه اش باز گردد. برخی از فقهای بزرگ اسلام هم طبق همین حدیث شریف فتوا داده اند».(2)
3. آرایش بانوان؛ رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) از این که زن برای غیر همسرش آرایش کند، نهی فرموده است که اگر چنین کند شایسته است خداوند عزوجل او را با آتش (جهنم) بسوزاند:« و نهی أن تتزین لغیر زوجها فان فعلت کان حقا علی الله عزوجل أن یحرقها بالنار ».
4. گفت و گو با نامحرم؛ آن بزرگوار از این که زن در غیاب شوهر و محارم خود با بیگانه ( بیش از پنج کلمه که چاره ای از آن نیست سخن بگوید، منع کرده است.
تنها شدن زن و مرد نامحرم یکی از لغزش گاه های خطرناک اخلاقی است همچنان که رسول گرامی اسلام فرمود :« هیچ زن و مردی (نامحرم) در جایگاه خلوت قرار نمی گیرند، مگر این که شیطان سومی ایشان است».(3)
به جهت جاذبه ی ویژه ای که صدا و سیمای بانوان جوان دارد لازم است که برای تأمین سلامت اخلاقی و سعادت جاودانگی خود و نیز مصونیت و تحریک نشدن مردان نامحرم به حداقل نگاه و گفت و گو اکتفا شود . تعبیر منشور گرامی نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم) این است: « و نهی أن تتکلم المرأه عند غیر زوجها، أو غیر ذی محرم منها أکثر من خمس کلمات مما لا بد لها منه».
5. جامه ی ابریشم؛ پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم ) از این که مردان جامه حریر و دیبا و قز بپوشند، نهی کرده است ولی این نوع پوشاک برای زنان اشکال ندارد و در برخی روایات نبوی (صلی الله علیه و آله و سلم) طلاو ابریشم برای زنان امت حضرت حلال و برای مردان حرام شده است . (4) در حدیث شریف مناهی آمده است : « و نهی عن لبس الحریر و الدیباج و القز للرجال فأما للنساء فلا بأس».
6. نگاه به خانه همسایه؛ رسول گرامی (صلی الله علیه و آله و سلم) از این که مردی به خانه همسایه سرک بکشد، نهی فرموده است، «و نهی أن یطلع الرجل فی بیت جاره».
8. دست دادن با نامحرم؛ و فرموده است: «و من صافح امرأه تحرم علیه فقد باء بسخط من الله عزوجل؛ هر کس با زنی که با او حرام است، مصافحه کند و دست بدهد، آتش جهنم را برای خویش به ارمغان آورده است».
9. بد زبانی در شوهر داری ؛ هر زنی که شوهرش را با زبان بیازارد خداوند عزوجل از او بازگشت و کفاره ای نپذیرد. و کار نیکش را قبول نکند تا آن که او را راضی کند، گرچه روز را روزه بدارد و شب را بپا خیزد. و بردگان را آزاد کند و بار آذوقه با اسب های نیکو در راه خدا انفاق کند و چنین زنی از پیشگامان جهنم خواهد بود . و قال ( صلی الله علیه و آله و سلم ) : « أیما امرأه آذت زوجها بلسانها لم یقبل الله عزوجل منها صرفا و لا عدلا و لا حسنه من عملها، حتی ترضیه ؛ و ان صامت نهارها و قامت لیلها و أعتقت الرقاب و حملت علی جیاد الخیل فی سبیل الله و کانت فی أول من یرد النار ».
10. صبوری بر اخلاق همسر؛ آن بزرگوار فرموده است: هان بدانید، هر کس بر اخلاق بد همسر خویش صبر کند و از خدا پاداش بخواهد، خداوند برای او پاداش شاکران می دهد. گویی این مشکل برای او تبدیل به نعمت می شود که به جای پاداش صبر ، خداوند به او پاداش شکر گزاران را عنایت می کند».
«ألا و من صبر علی خلق امرأه سیئه الخلق و احتسب فی ذلک الأجر أعطاه الله ثواب الشاکرین».
11. توقعات بی جا؛ آگاه باشید ؛ هر زنی که با شوهر مدارا نکند و او را بر آنچه نمی تواند، وادارد؛ خداوند از او کار نیک و حسنه ای نپذیرد و هنگام ملاقات خدای عزوجل بر او خشمناک خواهد بود:
«ألا وأیما امرأه لم ترفق بزوجها، و حملته علی ما لا یقدر علیه و ما لا یطیق لم یقبل الله منها حسنه ، و تلقی الله عزوجل و هو علیها غضبان» (5).
از آن جا که در منشور حقوقی، تربیتی، «نبایدها» و مناهی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، تکالیف اثباتی بانوان را باید در دیگر آیات و احادیث وارده از معصومین (علیهم السلام) جست و جو کرد. تفاوت های فقهی، اخلاقی فراوانی در حقوق زن و مرد و وظایف آن وجود دارد، که محور پژوهش برخی عالمان بوده و جا دارد در شرایط امروز بیشتر مورد تحقیق قرار گیرد.
نویسنده: محمود مهدی پور
پی نوشت:

1. العروه الوثقی، ج 1 ، ص 419.
2. تحریرالوسیله، ج 2 ، ص 299.
3. نهج الفصاحه، ترجمه دکتر علی شیروانی، ص 78 ، ح 478.
4. شیروانی ، نهج الفصاحه، ص 28، ح 104.
5. من لا یحضره الفقیه، ج 4، ح 4968.
منبع: نشریه جامعه الزهرا (علیهاالسلام)