تاریخ آغاز ترجمه قرآن
به شهادت تاریخ، ترجمه بخش هایی از قرآن مجید به زبان های مختلف از زمان خود پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) معمول گردید. طلیعه ی آن هنگامی آغاز شد که بعضی از ایرانیان از « سلمان فارسی » درخواست کردند که نخستین سوره قرآن ( سوره فاتحه ) را به زبان فارسی ترجمه کند و پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) نیز با این امر موافقت فرمود. (1)
البته یکی از پژوهش گران عربی به نام دکتر، ج. پیرسن، مدعی است:
ترجمه ای فارسی از قرآن، زمان خلفای راشدین به دست سلمان فارسی انجام گرفت. هم چنین گفته اند: قرآن کریم در سال 127 هـ به زبان بربری، و در سال 270 به زبان سندی، ترجمه شده است، ولی هیچ یک از اینها باقی نمانده است (2) وی مدارکی نیز برای اثبات ادعای خود ارائه می کند.
این امر، در واقع نشان می دهد که ترجمه ی قرآن مجید، از همان نخستین روزها آغاز شده است، ولی ترجمه در آن دوران، با توجه به شرایط و امکانات محدود، مانند عصر ما نمی توانست گسترش یابد، همان طور که حفظ و نگهداری و تکثیر آن ها نیز با مشکلاتی مواجه بوده است.
اصولاً با توجه به جهانی بودن رسالت پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم)، انتقال پیام به ملت های دیگر، لازم بود تا یاران پیامبر، با زبان های متدال عصر خود آشنایی داشته باشند و آیات با بخش هایی از قرآن مجید را ترجمه و به ملل غیرعرب ابلاغ کنند.
بی شک در غیر این صورت، امکان تفهیم و تبیین پیام قرآن به طور طبیعی از بین می رفت، زیرا آموزش زبان عربی در سطح وسیع ممکن نبود.
در همین راستا است که می بینیم نامه های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به زمامداران کشورهای دیگر از جمله « نجاشی » پادشاه حبشه و « مقوقس » حاکم مصر و « هرقل » امپراتور روم و « کسرا » شاه ایران و … چون متن عربی داشت و بعضی از آن ها شامل آیاتی از قرآن مجید هم بود، توسط فرستادگان و سفیران پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) به زبان های آن بلاد، ترجمه می شده است. (3)
البته در مواردی هم امپراتور روم و یا اسقف اعظم آن دیار، از مترجمان خود، برای فهمیدن محتوای نامه و درک حقیقت پیام، استفاده می کرده اند. (4)
به طور کلی سفیران و فرستادگان پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله و سلم) با زبان های عصر خود، از جمله: عبری، سریانی، فارسی و … آشنا بوده اند. به طور طبیعی هم قابل تصور نیست که با توجه به کثرت نامه های رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) (5) به رهبران و بزرگان کشورهای مختلف، فرستادگان پیامبر، با زبان های متداول آن جا آشنایی نداشته باشند؛ به ویژه که در برخی روایات نقل شده است که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اصحاب خود را به آموختن زبان های ملل دیگر تشویق می کرد؛ مثلاً به « زید بن ثابت » دستور داد که زبان عبری و سریانی را یاد بگیرد و او هم به سرعت این دو زبان را فرا گرفت. (6)
در واقع به علت ضرورت دعوت ملل دیگر و یا نیاز افراد غیربومی که به اسلام می گرویدند، نخست یاران پیامبر و سپس دیگر مسلمانان صدر اسلام، مجبور به ترجمه ی قرآن مجید و یا سوره هایی از آن به زبان های معروف آن زمان بودند، به علت همین نیاز بود که بعضی از بزرگان فقه اهل سنت؛ مانند ابوحنیفه فتوا دادند که به جای متن عرب سوره ی حمد، ترجمه آن در نماز خوانده شود (7) اما این فتوا مورد تأیید دیگران قرار نگرفت، تا آنجا که خود ابوحنیفه هم بعد مجبور شد که از رأی خود عدول کند.
سیوطی در این زمینه می نویسد:
به طور مطلق، خواندن قرآن به غیرعربی جایز نیست، حال می خواهد کسی عربی را نیکو بداند یا نداند و چه در نماز باشد و چه در خارج از نماز، از ابوحنیفه نقل کرده اند که او به طور مطلق این امر را جایز دانسته است، لیکن در شرح « بزودی » آمده است که ابوحنیفه از فتوای اول خود برگشت، و خواندن قرآن را به غیرعربی جایز ندانست. (8)

جواز یا عدم جواز ترجمه قرآن
در قرن های نخستین، بحث درباره ی جواز یا عدم جواز ترجمه ی قرآن بین فقها و اهل حدیث ادامه یافت و هر کدام طبق تشخیص، نظری ابراز داشتند، ولی این اختلاف نظرها، مانع از ترجمه ی قرآن مجید به زبان های دیگر نشد و قدیمی ترین اثر فارسی، ترجمه تفسیری است منسوب به طبری که به فرمان منصور بن نوح سامانی، پس از استفاده علما درباره مشروعیت ترجمه قرآن مجید به فارسی می باشد (9) این کار توسط علمای بلاد انجام گرفت…
ظاهراً در قرن اخیر، در مسئله صحت ترجمه قرآن مجید به زبان های دیگر، میان علمای بزرگ مذاهب اسلامی اختلافی خاص و قابل توجه دیده نمی شود، (10) اما فتوای جواز قرائت نماز به زبان های دیگر، که از طرف شیخ محمد مصطفی المراغی صادر شد، با مخالفت قاطع علمای دیگر روبه رو گردید. (11)
در مقابل، بعضی از سلاطین عثمانی نیز هر نوع ترجمه ای از قرآن مجید را « ممنوع » اعلام نمودند، (12) ولی با سقوط خلافت عثمانی و آمدن مصطفی کمال ( آتاتورک ) حتی « اذان » هم در مرکز خلافت عثمانی، به ترکی گفته می شد که به تدریج به علت مخالفت علمای اسلامی و عدم استقبال مسلمانان ترکیه، این امر منسوخ شد.
تذکر این نکته ضروری است که در بین فقهای شیعه هرگز به جواز قرائت سوره یا آیه ای از قرآن در نماز، به زبان غیرعربی فتوایی صادر نشده است. البته شاید هیچ یک از فقهای شیعه به « حرمت ترجمه قرآن » به زبان های دیگر فتوا نداده است.

انگیزه و هدف ترجمه های نخستین
علی رغم آغاز ترجمه قرآن مجید به زبان های آسیایی، آفریقایی، به طور کامل یا منتخب، در قرن های نخستین اسلام، ترجمه ی قرآن به زبان های اروپایی، با وجود تماس نزدیک و روابط تجاری یا سیاسی ملل اروپایی با اعراب، به ویژه ارتباط مستقیم آن ها در اسپانیا، سیسیل و رم، نخستین ترجمه ها به قرن هشتم میلادی بر می گردد که اغلب آن ها هم برای توزیع و نشر نبود.
در واقع مترجمانِ آن ها نمی خواستند و یا نمی توانستند با این اقدام خود، در نشر معارف قرآنی، در میان ملل اروپایی سهیم باشند، بلکه به طور کلی این ترجمه ها به دستور و نظارت مستقیم پاپ ها و کشیش ها، و عمدتاً برای مقابله و مبارزه با قرآن و اندیشه توحیدی به عمل آمد.
تا آن جا که بعضی از نخستین ترجمه های لاتین، زبان علمی و رسمی متداول در آن زمان مانند ترجمه کشیش ایتالیایی لودمیکو ماراچی (13) همراه با « ردیه » محتوای آن، انجام پذیرفت.
این کینه توزی و غرض ورزیِ پدران روحانی هم چنان ادامه یافت، تا آن جا که حتی بعضی از ترجمه های چاپ شده بعدی را علاوه بر ضمیمه داشتن « ردیه » برای آن که از اهمیت قرآن مجید بکاهند و آن را کتابی غیرالهی قلمداد کنند، با نام های گوناگون و جعلی مانند: « قرآن محمد »، « قرآن ترک ها » و سرانجام « قرآن پیامبر ترک ها » منتشر ساختند.
مرحوم شیخ ابوعبدالله زنجانی، محقق معروف شیعی در کتاب تاریخ القرآن خود درباره ترجمه های قرآن به « زبان های غربی » می نویسد:
پس از آن که لغت نامه ها و فرهنگ نامه ها تهیه و منتشر گردید، ترجمه قرآن مجید نیز آغاز شد و شاید نخستین ترجمه قرآن به زبان لاتین بود که در سال 1143 « روبرت کنت » با همکاری یک روحانی مسیحی اندلسی و یک دانشمند عرب، آن را انجام داد.
در واقع قرآن از راه اندلس وارد اروپا شد و هدف از این ترجمه، عرضه آن به پدران روحانی برای رد آن بود. البته می بینیم که قرآن بعدها ( 1509 ) به زبان لاتین چاپ شد، ولی هیچ کس حق نداشت نسخه ای از آن را داشته باشد و یا آن را مطالعه کند، چرا که این چاپ فاقد رد لازم (14) بود. در سال 1594 ترجمه هنکلمان و سپس ترجمه ی مراچی (15) در سال 1598 همراه با ردیه منتشر گردید، که نسخه ای از آن در کتاب خانه مبشرین آمریکایی در بیروت موجود بود. (16)
سپس در سال 1143م. نخستین ترجمه قرآن مجید به زبان لاتین به وسیله رابرت کتونی (17) دانشمند انگلیسی- از مردم کتن (18) انجام شد، این امر، به دستور و هزینه یک کشیش عالی رتبه ی فرانسوی به نام پطرس جلیل (19) مسئول دیرکلونی (20) شهری در مشرق فرانسه عملی شد.
متأسفانه طبق تاریخ، هدف اصلی این کشیش هم مانند همکاران دیگر او، تحقیق و بررسی و شناخت حقیقت مذهب جدید نبود و با توجه به جو حاکم بر اروپا، زیر سایه سیاه و تاریک پدران روحانی قداره بند که جنگ های صلیبی را به راه انداخته بودند، دانشمندان و اهل علم در غرب هم نتوانستند به « اسلام شناسی »، حداقل به مفهوم عام آن که بعدها آغاز شد، بپردازند.
در واقع چون در این دوران، نبردهایی بین مسلمانان و مسیحیان در مغرب و مشرق در جریان بود، امکان هرگونه کار علمی و تحقیقی از همه سلب شده بود، شاید هم به علت تسلط ترک های عثمانی بر سرزمین « مجارستان » و ترس سیاستمداران از توسعه سلطه ترک ها بر تمامی اروپا، پدران روحانی را وادار کرد که با چاپ و نشر کتاب هایی در رد « قرآن » و بر ضد « پیامبر » مسیحیان را برای مبارزه با « دشمن » آماده سازند! حتی « لوتر » مؤسس مذهب پروتستان، کتاب مونتکروچه (21) را که به زبان لاتین در رد قرآن نوشته بود، به زبان آلمانی ترجمه کرد.
وی در مقدمه آن می نویسد:
من این کتاب را قبلاً خوانده بودم، ولی صحت آن را باور نداشتم تا آن که ترجمه ای از قرآن به دستم رسید و با مطالعه آن- در سال 1542م- دیدم که آن چه مؤلف به اسلام نسبت داده درست است! و به همین دلیل به ترجمه آن پرداختم.
البته لوتر در ضمیمه همان کتاب، می گوید:
حل اختلاف میان مسلمانان و مسیحیان از راه گفت و گو و فرهنگ، امکان ندارد و چون مسلمانان از تورات و انجیل بیزارند و قلبشان سخت شده امکان مسیحی شدن آنان نیز در میان نیست! آن ها فقط قرآن را قبول دارند و دلیل و برهان نمی پذیرند!
بدین ترتیب روشن می شود که نشر ترجمه قرآن به زبان لاتینی و آلمانی به توصیه یا همکاری لوتر هم برای درک حقیقت و شناخت اسلام و قرآن نبوده، بلکه برای رد آن و آماده ساختن مسیحیان، از لحاظ ذهنی و فکری، برای جنگ با مسلمانان بوده است.
در سال 1542. م، دو فرد آلمانی و سویسی که مجموعه ای از کتاب و رسائل ترجمه شده از زبان عربی به لاتین را مخفیانه و بدون ردیه چاپ کرده بودند، گرفتار دادگاه شورای شهر « بازل » شدند.
بوخمان که خود را بایبلیاندر می نامید به همکاری « هربست » که به نام اپورونیوس معروف شده، ترجمه روبرت کتونی از قرآن مجید را به زبان لاتین، به این کار دست زده بودند، در حالی که سال 1536 م، ناشر دیگری که ترجمه ی قرآن مجید به زبان لاتین را در « بازل » چاپ کرده بود در دادگاه بازل محکوم و کتاب های وی « ممنوع » اعلام شده بود.
پیشرفت مسلمانان ترک تا مجارستان از نظر حاکمیت سیاسی- مذهبی اروپا یک خطر جدی برای کل اروپا محسوب می شد، به همین دلیل و برای جلوگیری از نشر اندیشه مسلمانان، « شورای شهر بازل » نشر قرآن را غیرقانونی اعلام کرده بود.
به هر حال « اپورونیوس » به علت این اقدام غیرقانونی به زندان رفت ولی وی از محافل روشن فکری و از دربار امپراتور کارلوس پنجم درخواست کمک کرد و اعلام داشت: « هدف ما شناساندن عقاید دشمن بود ».
این بهانه، مورد پسند گروهی از جمله « لوتر » گردید و لوتر پس از مطالعه همین ترجمه از قرآن و ردیه ای که ضمیمه آن بود، با ترجمه آن به آلمانی همراه با مقدمه ای دیگر موافقت کرد و طی نامه ای به « شورای شهر بازل » اعلام داشت که نشر این کتاب در میان مسیحیان یک امر واجب و ضروری است.
سرانجام شورای شهر بازل با استناد به نامه لوتر، اپورونیوس را از زندان آزاد کرد و اجازه چاپ و نشر مجموعه مزبور را صادر نمود، به شرط آن که از فروش آن در بازل خودداری کنند!
مجموعه ی مزبور در ژانویه 1543 منتشر گردید، (22) ترجمه ای که از قرآن مجید در این مجموعه، با زبان لاتین نقل شده، همان ترجمه چهارصد سال پیش لاتینی بود که به دستور پطرس مقدس تهیه شده بود، و بایبلیاندر آن را همراه با رسائلی دیگر منتشر ساخت که علی رغم کاستی و اعمال غرض ها، همواره به عنوان یک منبع مورد استناد درباره اسلام و قرآن در نزد اروپاییان قرار گرفت. (23)

نخستین ترجمه های قرآنی به زبان های اروپایی

الف. لاتین
قدیمی ترین و در واقع نخستین ترجمه قرآن به زبان های اروپایی، همان ترجمه لاتینی قرآن بود که در سال 1143 م انجام گرفت.
این ترجمه توسط روبرت کتونی، به دستور پطرس مقدس مسئول دیر کلونی به عمل آمد، ولی در اختیار عموم قرار نگرفت، تا آن که در سال 1543 به سفارش و مقدمه لوتر، چاپ شد. (24)
نسخه ای از این ترجمه، به خط خود مترجم در کتاب خانه نورخانه پاریی، (25) موجود است. (26)
با بررسی این ترجمه و تطبیق آن با متن عربی، روشن می شود که تفاوت های زیادی بین آن دو وجود دارد و در واقع تلخیصی از آیات قرآنی به زبان لاتین است که پدران روحانی مسیحی، پنج قرن در مشاجرات بیهوده خود بر ضد اسلام و قرآن از آن استفاده کرده اند. (27)
این کار، چهار سال قبل از دومین جنگ صلیبی انجام گرفت و بانیان آن به صراحت اعلام کردند که هدف آن ها از این امر، تبلیغ ضد اسلامی بوده است، (28) و البته تا عصر رنسانس نیز همین وضع استمرار داشت.

ب. اسپانیایی
پس از ترجمه ی لاتین، نخستین ترجمه ی قرآن مجید به زبان غیرعربی توسط ابراهام طلیطله ای(29) به دستور آلفونس دهم به عمل آمد، ولی این هم ترجمه کامل قرآن نبود، بلکه فقط 70 سوره از قرآن مجید را شامل می شد و همین ترجمه نیز مأخذ اصلی ترجمه نخستین قرآن به زبان فرانسوی بود.
اما اولین ترجمه ای که از قرآن مجید، به زبان اسپانیایی، در سال 1844 در مادرید چاپ شد، ترجمه گربرروبلس (30) بود.

ج. ایتالیایی
نخستین ترجمه کامل قرآن مجید در زبان اروپایی جدید، ترجمه آندره آربوابن (31) به ایتالیایی بود که در سال 1947 م به عمل آمد. علی رغم ادعای ترجمه مستقیم از متن عربی، آشکار است که این ترجمه، بازنویسی همان متن تلخیص شده ی رابرت کتونی است که تعدادی نیز از تاریخ صدر اسلام و زندگی پیامبر اسلام را دربر می گیرد. (32)

د. آلمانی
سولومومن شوایگر (33) واعظ کلیسای شهر « فراوئن گیرشه » در نورنبرگ، از روی متن ایتالیایی، به ترجمه قرآن پرداخت و به عنوان « قرآن ترک ها! » برای بار دوم در سال 1616م. به چاپ رسید. ولی کشیشان، شایع کردند که هر کس دست به چاپ قرآن بزند و یا حتی نسبت چاپ آن را داشته باشد، به مرگ جانکاه پیش از اجل طبیعی خواهد مرد. (34)

هـ. هلندی
ترجمه هلندی قرآن مجید، با استناد به ترجمه آلمانی شوایگر در سال 1641 در هامبورگ عرضه شد! و بعدها، در سال 1681، بدون ذکر نام مترجم، منتشر گردید.

و. فرانسه
در زبان فرانسه، آندر هدوریه (35) که مدت ها به عنوان کنسول فرانسه در اسلامبول و مصر به سر برده بود، نخستین ترجمه ی قرآن مجید را از روی متن عربی عرضه داشت که در سال 1647 در پاریس به چاپ رسید.
از این ترجمه تا سال 1775 چاپ های متعددی عرضه شد که به علت نزدیکی آن با متن اصلی قرآن، مورد استفاده ترجمه های بعدی اروپایی قرار گرفت.
گفتنی است که همه چاپ های این ترجمه، شامل مقدمه ای تحت عنوان « چکیده ای از مذهب ترک ها »! درباره ی اسلام می باشد.

ز- انگلیسی
علاوه بر ترجمه ی منتخب قرآن مجید که در سال 1515 م در لندن به چاپ رسید، در سال 1648 نخستین ترجمه ی کامل قرآن به زبان انگلیسی توسط الکساندر روس (36) از روی ترجمه « ریه » به عمل آمد.
ولی بعداً جورج سیل (37) به ترجمه قرآن به طور مستقیم و از روی متن عربی پرداخت، که در سال 1734 چاپ اول آن در لندن منتشر گردید و سپس بارها و به طور مکرر در آمریکا و انگلیس به چاپ رسید و مورد استفاده دیگر مترجمان در زبان های اروپایی قرار گرفت.
البته نالینو (38) اعتقاد دارد که مقدمه معروف سیل، با استفاده از نوشته های « ماراچی » تهیه شده است.

ترجمه کشیش ماراچی
دومین ترجمه لاتین، به طور مستقیم از روی متن عربی، توسط کشیش لودوویکو ماراچی (39) انجام گرفت که در سال 1695 برای اولین بار در « پادوا » منتشر شد که ترجمه همراه با متن و یادداشت های زیادی است و چون ترجمه برای پدران روحانی تهیه شده، همراه با ردیه است. این ترجمه در سال 1691 م در « رم » تجدید چاپ شد.
برای شناخت بیشتر ماهیت ترجمه « ماراچی » بی مناسبت نیست که از نظریه آربری، در این باره، آگاه شویم:
« ماراچی، مترجم ایتالیایی، در سال 1698 متن عربی و ترجمه قرآن را به زبان لاتین منتشر کرد. ترجمه وی از تعصب و غرض سرچشمه می گیرد. او در ترجمه قرآن از کشیشان الهام می گرفت. ماراچی ترجمه خود را در شهر پادوا در سال 1698 انجام داد. »
ولتر می گوید: ماراچی هرگز به شرق سفر نکرد. او یکی از کشیشان نزدیک و مقرب دربار پاپ انیوسان بود و اثر خود را به پادشاه مقدس رومی مرسوم به « لئوپولداول » اهدا کرد.
ماراچی در مقدمه ترجمه کتاب قرآن خویش، فصل مشبعی از اطلاعات و معلومات خود را در مورد اسلام و محمد (صلی الله علیه و آله و سلم) به رشته تحریر درآورد که حکایت از غرض و تعصب و کینه دیرینه وی به اسلام دارد. به طوری که جرج سیل با اشاره به این مورد می نویسد: در قرن های متمادی اطلاعاتی که اروپاییان از اسلام و قرآن اخذ کرده بود، مجرای متعصبین مسیحی بود که بر مبنای اغراض و کینه توزی و تعصب نهاده شده و پر از بهتان و افترا بوده است که محسنات مسلمانان به کلی در بوته نسیان گذاشته شده بود و اگر بحثی از معایب آنان به میان می آمد کاهی را به اندازه کوهی با عظمت جلوه می دادند. (40)

قرآن در هر زبان
این ها نمونه هایی از ترجمه هایی است که در اروپا و عمدتاً زیرنظر پاپ ها و پدران روحانی، برای مبارزه با اسلام انجام گرفته است. بررسی انگیزه های غیراخلاقی پدران روحانی یا همکاری استشراق با استعمار، که تا عصر ما ادامه یافته از موضوع بحث این مقاله خارج است، ولی این امر به آن معنا نیست که صاحبان زر و زور و تزویر، برای همیشه در کار خود موفق بوده اند.
در عصر ما افراد و پژوهش گران بی غرضی نیز یافت شده اند که به دنبال شناخت حقیقت و یا در راه ایجاد تفاهم جهانی و شناساندن ماهیت دعوت پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به ترجمه و نشر قرآن به زبان های اروپایی پرداخته اند.
دکتر محمد حمیدالله حیدرآبادی، (41) استاد اسبق دانشگاه های حیدرآباد و سوربن و اسلامبول، در دیداری که نگارنده در سال 1347 شمسی در پاریس با وی داشتم می گفت: قرآن مجید تاکنون به بیش از صد زبان در سراسر جهان ترجمه شده است و در برخی از زبان ها، ده بار توسط مترجمین ترجمه شده است. می توان گفت که در زبان انگلیسی قرآن مجید بیش از پنجاه بار (42) و در زبان لاتین بیش از چهل بار ترجمه شده است و من برای معرفی این ترجمه ها کتابی نوشته ام به نام قرآن در هر زبان (43) که چندین بار در حیدرآباد چاپ شده است.
سپس گفت: من برای نخستین بار این کتاب را در سال 1364 هجری قمری ( 1940 م ) منتشر ساختم که شامل دو موضوع عمده بود:
1. فهرست ترجمه های قرآن در هر زبان، که تا آن تاریخ منتشر شده بود، با نام مترجم، تاریخ و محل چاپ آن ها.
2. نقل نمونه ای از ترجمه نخستین سوره قرآن ( فاتحه ) در هر یک از زبان ها. البته در این کتاب اصول کلی کتاب شناسی توصیفی مراعات شده است.
سپس ادامه داد: من در نخستین چاپ کتاب، شرح ترجمه قرآن به 23 زبان و در چاپ دوم به 43 زبان و در چاپ سوم به 67 زبان از زبان های دنیا را آورده بودم و اکنون بیبلوگرافی (44) کامل تری را درباره قرآن آماده کرده ام که در آن بیش از صد نوع ترجمه قرآن به بیش از صد زبان معرفی کرده ام و امیدوارم که این متن تکمیل شده کتاب را به مناسبت چهاردهمین قرن نزول قرآن منتشر سازم.
دکتر حمیدالله گفت: در سال 1959 میلادی موفق شدم که قرآن را به زبان فرانسه ترجمه کنم و نخستین چاپ آن در دوازده هزار جلد منتشر شد که بلافاصله نسخه های آن در عرض دو هفته نایاب گشت و سپس در همان سال در پانزده هزار نسخه تجدید چاپ شد که تا آخر همان سال نسخه های آن نیز تمام شد. هم اکنون این ترجمه برای بار سوم چاپ می شود. من در این ترجمه مقدمه ای درباره ی تاریخ تدوین قرآن مجید و چگونگی محفوظ ماندن آن از هرگونه تحریف و دستبرد در طول قرن ها، و هم چنین فهرستی از ترجمه های قرآن به زبان های اروپایی آورده ام. (45) آخرین تحقیقات ایشان، نشان می دهد که هم اکنون قرآن مجید به بیش از 120 زبان در جهان ترجمه شده و از این میان در زبان های اروپایی بالغ به 44 زبان و گویش محلی اروپایی ترجمه و چاپ شده است.
این تحقیق با شرح لازم در مقدمه ی آخرین چاپ ترجمه وی از قرآن مجید به زبان فرانسه آمده است که برای تکمیل این بحث، ترجمه و نقل آن، به شکل جدول زیر بی مناسب نخواهد بود: (46)

جدول ترجمه های قرآن به زبان های معروف اروپایی و گویش های محلی

پی نوشت ها :

1. سرخسی، المبسوط، ج1، ص 37، دکتر محمد حمیدالله حیدرآبادی، مقاله تراجم القرآن الکریم الی اللغات الاجنبیه، المجله العربیه، ش4، ص 25.
2. نشریه « تحقیقات اسلامی » سال دوم، ش1، 1366، مقاله ترجمه های موجود قرآن کریم به زبان های گوناگون ج. د. پیرسن، ص 1.
3. ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج1، ص 358؛ العسقلانی، الاصابه، ص 561، دکتر محمد حمیدالله، مجموعه الوثائق السیاسیه للعهد النبوی، و الخلافه الراشده، ص 86 و 87 ( این کتاب توسط دکتر مهدوی دامغانی به فارسی ترجمه و تحت عنوان وثائق چاپ شده است. )
4. علی احمدی میانجی، مکاتیب الرسول، ج1، ص 109 و 169.
5. تعداد نامه های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) به شاهان و بزرگان اقوام و ملل بالغ بر 316 نامه معرفی شده که متن اغلب این نامه ها با شرح لازم و ذکر مصادر، نقل شده است؛ مکاتیب الرسول، مقدمه، ص « د ».
6. الاصابه، ص 561، مکاتیب الرسول، ج1، ص 21.
7. المبسوط، ج1، ص 37 و الکشاف، ص 5 و 241.
8. دکتر محمدجعفر اسلامی، دائره المعارف قرآن، ترجمه الاتقان، ج2، ص 366.
9. نشریه تحقیقات اسلامی، سال دوم، ش 1، ص 1 و 2.
10. شاید آخرین شخصیت علمی معروف که ترجمه قرآن را به طور کلی حرام می داند، شیخ عبداللطیف السبکی، عضو مجلس اعلای شئون اسلامی مصر باشد که در کتاب خود ترجمه قرآن را غیرممکن و در نتیجه اقدام به آن را « حرام » می داند؛ ر.ک: فی ظلّ القرآن، ص 118-128.
11. شیخ محمود شلتوت، ترجمه القرآن و نصوص العلماء، ص 134-123، برای آگاهی از دیدگان موافقان ترجمه رجوع شود به:
شیخ مصطفی المراغی، بحث فی ترجمه القرآن الکریم و احکامها.
محمد فرید وجدی، الادله العلمیه فی جواز ترجمه معانی القرآن الی اللغات الاجنبیه.
و نیز در مورد آرای مخالفان مراجعه شود به:
ادیب محمد ههیادی ترجمه القرآن الکریم غرض للسیاسه و فتنه فی الدین.
محمد مصطفی الشاطر القول السدید فی حکم ترجمه القرآن المجید. و در زبان فارسی، برای اطلاع از نظرات طرفین، مراجعه شود به:
محمود رامیار، تاریخ قرآن، ص 648-625.
12. سلطان عبدالحمید دوم، ترجمه قرآن را به زبان ترکی مطلقاً ممنوع کرده بود، ولی پس از اعلان قانون اساسی ترکیه در سال 1908، بعضی از نویسندگان ترک ترجمه ی آن را آغاز کردند و اولین ترجمه، از « ابراهیم حلمی » است؛ دائره المعارف قرآن کریم، گردآوری از شیخ حسن سعید، ج1، ص 28، مقاله محمد یوسف اریکسون و دکتر محمدعلی نجفی ( از سویس ).
13. lodovico marraccio
14. vefu Tataiun
15. Marracci.
16. ابوعبدالله زنجانی، تاریخ القرآن، ص 69. در ترجمه فارسی این کتاب، مترجم نام 15 خاورشناس معروف که قرآن و بعضی از تفسیرها را ترجمه و یا چاپ کرده اند، ذکر کرده است. ر.ک: تاریخ القرآن، ص 123 تا 127. این کتاب با مقدمه و شرح زندگی مؤلف و مترجم، به همت محقق عالی قدر، مرحوم واعظ چرندایی چاپ شده است.
17. Roboert of ketton.
18. ketton
19. Peter the venerable
20. Clouny
21. Montecroce
22. مجموعه باپیلیاندر با مقدمه مارتین لوتر، در سه مجلد چاپ شده است. رساله ردیه کاردینال نیکوکلاس کوسانی، نیز ضمیمه همین مجموعه است.
23. محمد خاتم پیامبران، ج2، ص 218-220.
24. دکتر اکمل الدین احسان اغلو، مقدمه عربی بیلیوگرافی جهانی ترجمه های قرآن، ص 25.
25. Bibliothegue de Larsenal
26. تحقیقات اسلامی، سال دوم، ش1، مقاله ج- د پیرستن، ص 6.
27. ترجمه دکتر محمود رامیار، در آستانه قرآن، مقدمه رژی بلاشر بر قرآن مجید، ص 293 و 294.
28. دکتر محمود رامیار، تاریخ قرآن، ص 654.
29. A. of toledo
30. Gerber de Roblee
31. Andrea Arrivabne
32. تاریخ قرآن، ص 655، تحقیقات اسلامی، ص 7 و در آستانه قرآن، ص 293.
33. Solomon Schweigger
34. شیخ حسن سعید، دائره المعارف قرآن کریم، ج1، ص 23، و محمد یوسف اریکسون و دکتر محمدعلی نجفی، قرآن و ترجمه های آن.
35. Andrere Duryer
36. Alexander Ross
37. Grorge Sale
38. Nallino
39. Ludovico Marraci
40. جواد سلماسی زاده، تاریخ سیر ترجمه قرآن در اروپا و آسیا، ص 86. این کتاب که ظاهراً تنها کتاب به زبان فارسی در این زمینه است، دارای نواقصی است که ای کاش مترجم محترم آن، به تکمیل آن می پرداخت و خلأیی را پر می کرد.
41. دکتر حمیدالله شخصیت علمی اسلامی برجسته ای است که سالیان دراز در غرب به نشر اندیشه اسلامی پرداخته است. وی که به زبان های: اردو، هندی، آلمانی، فارسی، انگلیسی، فرانسه و عربی تسلط کامل دارد، دارای آثار محققانه ای است مثل: ترجمه کامل قرآن مجید به زبان فرانسه، رسول اکرم در میدان جنگ، ( ترجمه مرحوم سید غلامرضا سعیدی ) قرآن در هر زبان، و مجموعه الوثائق السیاسیه به فارسی نیز ترجمه شده است.
42. وی در مقدمه ی چاپ هشتم به زبان فرانسه. 86 نوع ترجمه به زبان انگلیسی را با مشخصات کامل ذکر می کند، ولی در نامه ای که بعد از آن به این جانب نوشته اند، این تعداد را هم اکنون بالغ بر یک صد نوع می داند.
43. Ouran in Every Language
44. Bibliography
45. در مصاحبه های دکتر حمیدالله با مطبوعات اسلامی، از جمله هفته نامه « رادیانس » چاپ دهلی نو و ماهنامه « المسلمون » چاپ ژنو، این مطلب آمده است.
46. برای تفضیل نک: مقدمه دکتر حمیدالله بر ترجمه قرآن مجید به زبان فرانسه، ص 1.

منبع مقاله :
صاحبی، محمدجواد؛ (1392)، شناخت نامه ی تفاسیر: مقالاتی در شناخت تفاسیر قرآن کریم، قم: بوستان کتاب ( مرکز چاپ و نشر دفتر تبلیغات اسلامی حوزه ی علمیّه قم )، چاپ اول