نویسنده: منیره دادخواه
کارشناس ارشد تغذیه و رژیم درمانی
انستیتو تحقیقات تغذیه ای و صنایع غذایی کشور

سیستم ایمنی بدن ما با حفاظت از اندام های مختلف در پیشگیری و کنترل بسیاری از بیماری ها نقش مهمی را ایفا می نماید، ولی با این حال گاهی اوقات به علل ناشناخته به جای سرکوب عوامل بیماری زا به بافت های بدن حمله ور شده و خود سبب ایجاد بیماری می شود. این دسته از بیماری ها اصطلاحاً به عنوان بیماری های اتوایمیون یا خودایمنی شناخته می شوند.
آرتریت روماتویید و لوپوس از این دسته بیماری ها محسوب می گردند.

علل لوپوس:

اینکه به چه علتی سیستم ایمنی بر علیه سلول های بدن تحریک می شود، مسأله ای است که هنوز مشخص نیست، شاید بروز برخی عفونت ها، مصرف پاره ای از داروها و آنتی بیوتیک ها، استرس زیاد و زمینه ژنتیکی از عوامل مستعد کننده این بیماری باشند. کما اینکه در تأیید این گفته تحقیقات علمی نشان داده اند که خویشاوندان نزدیک بیمار در مقایسه با سایر افراد 10 برابر بیشتر مستعد ابتلا هستند.
لوپوس بیشتر در زنان و در محدوده سنی 13 تا 40 سالگی دیده می شود.
این بیماری نیز مثل سایر بیماری های خودایمنی گاهی اوقات شدت یافته و زمانی خاموش می گردد.

لوپوس چه بیماری است؟

در بیماری لوپوس سیستم ایمنی با حمله به بافت های بدن موجب التهاب و آسیب آنها می شود. از علائم این بیماری می توان به خستگی زیاد، تورم و دردناک بودن مفاصل، بزرگی طحال و کبد، تب و ضعف،‌زخم های دهانی و بثورات پوستی که گاهی اوقات به شکل پروانه ای روی گونه ها مشاهده می شوند، اشاره کرد. البته آسیب های کلیوی و مشکلات قلبی نیز از عوارض لوپوس می باشند.

رژیم درمانی در لوپوس:

در این بیماری نیز مثل سایر موارد، رژیم غذایی باید مطابق با نیازهای تغذیه ای بیمار و تداخلات احتمالی داروها تنظیم گردد. در درجه اول توجه به میزان انرژی دریافتی روزانه به جهت دستیابی به وزن مناسب و حفظ آن حائز اهمیت است.
از آنجایی که در این دسته بیماران مشکلات قلبی و کلیوی از بدترین عوارض جانبی هستند، توجه به میزان دریافت مایعات،‌ برخی از موادمعدنی مثل سدیم، پتاسیم، کلسیم و مقدار پروتئین و نوع چربی دریافتی روزانه مهم می باشد.

کنترل و درمان لوپوس:

در کنترل و درمان لوپوس از داروهای استروییدی برای کاهش درد، التهاب و سرکوب سیستم ایمنی بدن استفاده می شود که البته مصرف طولانی مدت این دسته داروها خود عوارضی مثل احتباس آب و سدیم در بدن، بالا رفتن قند خون، تخلیه پتاسیم و کلسیم از بدن، افزایش وزن و پوکی استخوان را به همراه خواهد داشت.
در بسیاری از بیماران مصرف داروهای ضد التهاب غیر استروییدی مثل آسپرین و استامینوفن در کنار کنترل دریافت های غذایی، تا حدود زیادی در بهبود بیماری مؤثر می باشد.
در این افراد استفاده از کرم های ضدآفتاب برای محافظت از پوست در برابر پرتوهای مضر خورشید در طول روز ضروری است.
در برخی موارد نیز جهت رفع علائم پوستی و مفصلی در لوپوس از داروهای ضد مالاریا که تقریباً کم عارضه هستند، استفاده می گردد.
توصیه می شود که این دسته از بیماران جهت کنترل روند درمان، تحت نظر متخصص روماتولوژی قرار گیرند و هرچند وقت یکبار وضعیت کلیه ها در آنها با انجام آزمایشات مربوطه بررسی گردد.

توصیه های تغذیه ای برای کنترل بیماری:

– محدود کردن دریافت چربی های اشباع و کاهش مصرف بعضی از غیر اشباع ها.
دریافت زیاد این دسته از چربی ها زمینه ساز بروز بیماری های قلبی
بوده و در افزایش التهاب و درد تأثیرگذار است. بدین منظور بهتر است میزان مصرف گوشت قرمز (‌به خصوص انواع پرچربی)، روغن حیوانی، کره، خامه، لبنیات پرچرب و روغن نباتی جامد محدود گردد.
– حتی از بین روغن های مایع گیاهی برخی در تخفیف دادن میزان درد و التهاب بهتر از سایر انواع هستند، به همین دلیل در طبخ غذاها استفاده متعادل از روغن هایی مثل روغن زیتون و کانولا را جایگزین سایر انواع نمایید.
– مصرف انواع Fast Food مانند سوسیس و کالباس و سایر فرآورده های گوشتی مشابه، علائم بیماری را تشدید می نمایند.
– میزان دریافت پروتئین و سدیم با توجه به وضعیت کارکرد کلیه ها تعیین می شود، با این حال برای کمک به سلامت قلب و کلیه ها، بهتر است دریافت نمک و غذاهای شور محدود گردد.
– برخی موادغذایی مثل قارچ و حبوبات حاوی ترکیباتی هستند که در تشدید علائم بیماری مؤثرند.
– مطالعات علمی نشان داده اند که در این بیماران سطح آنتی اکسیدان های پلاسما و میزان دریافت رژیمی آنها پایین تر از سایر افراد است.
به این منظور مصرف مناسب منابع غذایی این ترکیبات مثل میوه ها و سبزی های تازه و غنی از ویتامین C و بتاکاروتن (هویج، اسفناج، طالبی، زردآلو، مرکبات و…) توصیه می شود. بسیاری از مغزها و دانه های روغنی منبع خوبی از ویتامین E و حاوی سلنیوم هستند که استفاده متعادل از انواع بی نمک آنها نیز به تأمین این دسته از آنتی اکسیدان ها کمک می کند. استفاده از مغزها و دانه های روغنی مثل پسته، گردو و تخمه کدو در برنامه غذایی روزانه به این بیماران توصیه می شود.
البته می توان از مکمل های دارویی این مواد مغذی نیز به مقدار مشخص، زیر نظر پزشک متخصص استفاده کرد.
– در برخی موارد جایگزین کردن مصرف ماهی (نه به شکل سرخ شده در روغن) به جای گوشت قرمز و تخم مرغ در برنامه غذایی افراد مبتلا به لوپوس به تخفیف علائم بیماری کمک می نماید. در بین انواع ماهی، مصرف نوع ساردین، سالمون و ماهی تن اقیانوس که میزان چربی های امگا-3 آنها بالاتر بوده، بیشتر توصیه می شود.
استفاده از مکمل دارویی اسیدهای چرب امگا-3 نیز با نظر پزشک می تواند در حفاظت از کلیه ها، قلب و کاهش التهاب مؤثر باشد.
استفاده مرتب از برخی گیاهان مثل دانه بزرک در برنامه غذایی روزانه به تأمین درصدی از اسیدهای چرب امگا-3 کمک می کند.
در پایان باید افزود که تأمین آرامش، استراحت کافی و دور بودن از شرایط استرس زا برای کمک به روند درمان بیمار بسیار مؤثر می باشد.
منبع: نشریه دنیای تغذیه، شماره 108