چرا عدّه ای کار امروز را به فردا می سپارند؟ چرا بسیاری از کارها همیشه با تأخیر زیاد همراه است؟ آیا شما گرفتار این رفتار ناپسند نیستید؟ آیا از پیامد ناخوشایند آن آگاهید؟
تعریف اهمال کاری
اهمال کاری به معنای تأخیر انداختن کاری است که شخص تصمیم به انجام آن گرفته یا این که بدون علت، کاری را به تأخیر بیندازد. بعضی از مردم عادت کرده اند برای تأخیر در کارها، با آوردن عذر و بهانه، خطای خود را منطقی جلوه دهند و آن را موجّه بدانند. در نتیجه، عواقب آن را از یاد می برند. بعضی دیگر خود را به علت اهمال کاری در کارها، همیشه ملامت می کنند. اینان دچار خلقی افسرده، پریشان، مضطرب، منزوی و وحشت زدگی می گردند و احساس بی ارزشی می کنند. وجود نشانه های افسردگی، خستگی، سردردهای شدید، بی خوابی، فشار خون و زخم معده در اهمال کار، گواه بر آن است که او می خواهد از رنج اهمال کاری نجات یابد.
علل اساسی اهمال کاری
مهم ترین علل اهمال کاری عبارتند از:
1. کمال طلبی وسواس گونه
اگر انسان بخواهد کارش را به نحوی انجام دهد که از هرگونه عیب و نقصی مبرّا باشد و به صورت تمام و کمال به شکلی مطلوب ارائه شود، طبیعی است که این کار به تعویق می افتد. اگرچه این به تعویق انداختن اهمال کاری نیست، امّا در نهایت، این رفتار با اهمال کاری یکی می شود. هنگامی که به کمال گرایی می اندیشید، ناخودآگاه، به خود تلقین می کنید که برای کار مورد نظر، به زمان بیشتری نیاز دارید و این موجب می شود که به فوریت انجام کار نیندیشید، در نتیجه در شروع کارها دچار اهمال کاری می شوید.
توجه:
البتّه باید توجه کرد که داشتن معیارهای سطح بالا چیز بدی نیست و بدون توجه به کیفیت موفقیت های بزرگ به دست نمی آید، لکن کامل گرایی وسواس گونه راه مناسبی برای بالا بردن کیفیت نیست.
2. نارضایتی
اگر در صدد انجام کار مطلوب باشید چون کار مطلوب حد و حصری ندارد، در این صورت، انجام یا عدم انجام آن، نارضایتی به دنبال خواهد داشت. نارضایتی عاملی است که انسان را از فعالیت بعدی باز می دارد و دیگر حاضر نخواهد بود آن را ادامه دهد و این موضع در ابتدا، به صورت بهانه جویی و سرانجام، عادت ظهور خواهد کرد و در کارِ بی عیب، دیگران را مدنظر قرار می دهد و توانایی های خود را فراموش می کند.
3. فقدان قاطعیت و شجاعت
بسیاری از افراد به دلیل نداشتن قاطعیت و موافقت کردن با انجام کارهایی که علاقه ای به انجام آن ندارند، مسامحه می کنند. ممکن است به صرف این که تصور می کنند باید آدم خوبی باشند، تسلیم خواسته های غیرمنطقی دیگران گردند یا بر این گمان باشند که باید توقّعات دیگران را برآورده سازند و عزّت نفس خود را به برداشت دیگران از خود منوط کنند یا از انتقاد دیگران بترسند یا از «نه» گفتن وحشت داشته باشند و یا ممکن است بترسند که دیگران را ناراحت کنند و در نتیجه، هر وقت به یاد آن کار می افتند از انجامش طفره بروند.
اگر در هر کاری خود را مقیّد به قبول نظریات دیگران بدانیم، در این صورت، از نظر روانی، فردی متزلزل خواهیم بود که در تصمیم گیری ها نخواهیم توانست به موقع گامی مؤثر برداریم و در نتیجه، فردی اهمال کار به شمار خواهیم آمد.
4. عدم اعتماد به نفس و کمبود اراده
عدم اعتماد به نفس، نا امیدی و کمبود اراده، ترس از شکست و عدم موفقیت یکی دیگر از عوامل مهم در اهمالکاری به شمار می رود.
5. توقّع بیش از حد
پرتوقّعی عاملی است که انسان را به اهمال کاری سوق می دهد. فرد پرتوقع از این ترس دارد که توفیقش در حد انتظار نباشد و به این دلیل، کوشش و سعی لازم را به کار نمی برد. در نتیجه، نسبت به انجام کار بی علاقه، وحشت زده ومضطرب می شود و این خود موجب به تعویق انداختن کار می شود.
6. عدم تسلط بر کار
اهمال کاری ممکن است نتیجه عدم آشنایی به کار و ناشی گری در انجام آن باشد. شخص مسامحه کار در این مورد استدلال می کند که بهتر است دست به اقدام نزنند تا وقتی که مهارت لازم را کسب کند. بسیاری از افراد با وجود توانایی انجام کار، این مسأله را بهانه قرار می دهند تا از زیر بار کار شانه خالی کنند.
7. خود پنداری ضعیف
نظام ارزشی وجودی هر کس میزان لیاقت و شایستگی او را مشخص می سازد. رفتارهای انسان بر اساس نظام ارزشی وجودی او شکل می گیرد. این که فرد چگونه نگرشی به خود دارد، آیا خود را فردی توان مند و مفید می انگارد یا ناتوان و ضعیف، در نحوه درک او از خودش در زندگی و رفتارش تأثیر می گذارد. اگر او ارزش های وجودی خود را نادیده گرفته و با نگرشی غیرمنطقی، شایستگی خود را زیر سؤال برده باشد، بی شک، در معرض نگرانی و بیهودگی قرار خواهد گرفت و دچار اهمال کای و تعلّل خواهد شد.
8. پایین بودن سطح تحمل و زود رنجی
بعضی از افراد بسیار زودرنج هستند و تحمل ناکامی و شکست را ندارند. با قطع نظر از علل پایین بودن سطح تحمل که خود عامل مهمی در اهمال کاری است، چنین افرادی برای این که با شکست مواجه نشوند، کار را به تأخیر می اندازند، تعلّل می ورزند و به تعبیری، از موقعیت هایی که تحمل آن ها را ندارند، فرار می کنند تا با آنها مواجه نشوند.
افرادی که از سطح تحمل پایین برخوردارند و دوراندیش نیستند، همیشه در کارها به دنبال نتایج فوری و آنی هستند. بنابراین، وقتی کاری را شروع می کنند و ثمرات و نتایج آن را فوری نمی یابند، علاقه خود را از دست می دهند و آن کار را، یا رها یا در انجامش امروز و فردا می کنند.
9. نگرش غیر واقع بینانه نسبت به دیگران
مسامحه کارها معمولاً از رفتار اشخاص کارآمد برداشتی غیر واقع بینانه دارند. ممکن است تصور شود که اشخاص موفق همیشه احساس اطمینان و اعتماد به نفس دارند و به راحتی، به هدف خود می رسند امّا این تصور کاملاً غیر واقع بینانه است. اگر به راحت بودن زندگی معتقد باشیم و تصور کنیم که دیگران بدون تلاش به جایی می رسند، به این نتیجه می رسیم که مشکلی در کارمان وجود دارد و در نتیجه، در برخورد با هر مشکل از آن صرف نظر می کنیم و میزان تحملمان کم می شود، به گونه ای که جزئی ترین دل سردی ها و ناکامی ها برایمان غیر قابل تحمل می شود.
10. نگرش منفی نسبت به کار
اهمال کاری ممکن است نتیجه طرز تلقّی نامناسب از کار مورد نظر باشد. احتمال دارد شخص با بدبینی و منفی نگری خود کاری را مشکل یا رنج آور بداند. وقتی با نگرش منفی موضوع را بررسی می کنیم، در حقیقت، توانایی هایمان را از یاد می بریم و فراموش می کنیم که نیرو و استعداد ذاتی نیز داریم و می توانیم با هر مشکلی مقابله نماییم.
11. برچسب زدن ناروا
پذیرش این مطلب که فرد خود را اهمال کار بداند و اهمالکاری را جزء جدا نشدنی از شخصیت خود فرض کند، خود عاملی برای ادامه رفتار اهمال کارانه خواهد بود. همین طور وقتی که گوینده، مخاطب را فردی آماده و مصمّم نمی داند، این خود تلقینی منفی به شمار می آید؛ یعنی، گوینده اعتماد ندارد که شنونده اش به موقع، کار خود را انجام دهد. این تأکید نشانه آن است که گوینده، مخاطب را اهمال کار می داند. بنابراین، مخاطب نیز حق دارد که وقتی چنین نگرشی نسبت به او دارد و به اجبار او را ملزم به کار می کند، خود را مجاز به تعلّل و اهما ل کاری بداند و برچسبی را که به او زده شده، ناخودآگاه بپذیرد و این حالت را به عادت تبدیل کند.
1325 راه های پیش گیری و درمان اهمال کاری
برای پیش گیری و درمان اهمال کاری راه های مختلفی وجود دارد که به برخی از آنها اشاره می شود:
1. تعیین زمان
برای انجام هر کار، باید وقت معیّنی را در نظر گرفت. بیش تر اهمال کاری ها نتیجه عدم آگاهی از میزان وقت مورد نیاز برای انجام کارهاست. اگر برای هر کار، زمان مشخصی در نظر گرفته نشود و زمان انجام آن را به طور مطلق در نظر بگیریم، طبیعی است که بر حسب عادت، آن را به تعویق اندازیم. امّا اگر قرار باشد که آن را در وقت معیّنی تحویل دهیم، به هر نحو که شده، آن را در وقت مقرّر، انجام خواهیم داد و نشان می دهیم که می توانیم آن را انجام دهیم.
2. اولویّت بندی
باید بین کارهایی که در نظر داریم انجام دهیم، «اولویت» را بشناسیم یعنی، در نظر بگیریم که کدام یک را باید پیش از دیگری و کدام یک را در درجه دوم قرار دهیم. این تقسیم بندی تا حدی ما را مقیّد می کند تا به انجام کاری که فوریّت بیش تری دارد، بیندیشیم و در وقت مقرر آن را انجام دهیم.
3. انتخاب کار مطابق با توانایی
بعضی اوقات انسان اقدام به انجام کارهایی می کند که خارج از حد و توان اوست. در این صورت فرد به علت ناتوانی در اتمام آن، ناچار به اهمال کاری و تأخیر می گردد. یا گاهی اقدام به کارهای خرد و کوچکی می کند که با توانایی اش سازگاری ندارد. در این صورت نیز فرد دچار حقارت و سرشکستگی می گردد و کار را رها می سازد. پس باید پیش از اقدام به عمل، کار را مناسب شأن و توانایی خود ببیند، سپس اقدام نماید. هم چنین هرگاه در کاری به نتیجه ای بالاتر از میزان استعداد و توانایی خود فکر کنید، باید بدانید به جای این که به ادامه آن تشویق شوید، به بی زاری و انزجار از آن و در نهایت اهمال در انجام آن سوق داده خواهید شد.
4. اقدام به کار
آیا همه کارها نیاز به انگیزه دارد؟ آیا نمی توان کاری را بدون انگیزه آغاز کرد؟ اشخاص اهمال کار همیشه توجیه می کنند که اکنون انگیزه ای برای اقدام به کار ندارم و حال آن که آن ها توجه ندارند که انگیزه خود به خود هرگز از راه نمی رسد. برای پیدایش انگیزه و شدت آن، باید شروع به کار کرد. افراد موفّق خوب می دانند که کار، مقدّم بر انگیزه است.. وقتی کار را شروع کنید، می بینید، آن قدر هم که فکر می کردید وحشتناک نیست، احساس می کنید که به انجامش راغب هستید.
5. توجه به توانایی ها و موفقیت های خود
اگر فرد به توانایی های خود توجه داشته باشد، به آن ها ارج بنهد و باور داشته باشد که دیگران نیز برایش ارزش قایلند، تصوری مثبت از خود و کارش پیدا می کند. وضعیت هرکس نتیجه تجارت و اندوخته های گذشته اوست. بزرگ ترین نیروی انگیز ه بخش در جهان، احساس شور و هیجان و رضایت از کاری است که انجام می دهید. اگر احساس کنید که مثبت هستید و کاری مثبت انجام می دهید، برای کار بیش تر تشویق می شوید.
6. منطقی اندیشیدن و پیش بینی کردن مشکلات
هر کاری را که می خواهید شروع کنید، باید از پیش، خود را برای مواجه شدن با برخی مشکلات آماده سازید. احتمال بروز مشکلات کاملاً طبیعی و منطقی است. ترک کردن کاری به دلیل احتمال مواجهه با مشکل، در واقع، از دست دادن منافع و مزایای آن کار است. با چنین تفکری، انسان هرگز موفق به انجام کار نمی شود و در نتیجه، با اهمال کاری مواجه می گردد.
هر کاری با یک ناراحتی موقت همراه است که در صورت استمرار، آن نیز عادی می شود، امّا به تعویق انداختن کار، رنجی دو چندان در پی دارد.
7. نحوه بیان تکلیف
مسامحه کارها معمولاً به خود می گویند: «باید این کار را انجام بدهم.» عبارت های «باید دار» معمولاً مؤثر نیستند؛ زیرا احساسی از گناه تولید می کنند و در نتیجه، شرایطی فراهم می سازند که از انجام آن خودداری می نمایند. گاهی اوقات هرچه بیش تر به خود بگوییم که باید کاری صورت دهیم، انجامش به همان اندازه دشوار می شود. طرز بیان و کیفیت ادای مطالب می تواند در بهبود روحیه و خصوصیات روانی فرد نقش داشته باشد؛ مثلاً به جای این جمله «من باید بیش تر کار کنم» بهتر است بگوید: «اگر بیش تر کار کنم، نتایج بهتری به دست خواهم آورد».
8. پرهیز از عمومیت دادن
اگر در کاری با شکست و ناکامی مواجه شدیم، این دلیل بر آن نمی شود که اقدام به هیچ کاری نکنیم و ناکامی خود را به همه جوانب زندگی تعمیم دهیم. نباید هیچ وقت خود را بدشانس و شکست خورده بپنداریم. باید بدانیم که زندگی همیشه با فراز و نشیب و شکست و پیروزی همراه است و شکست هاست که پیروزی های چشم گیر به دنبال می آورد.
9. زمان شروع کار
اگر بخواهیم دچار اهمال کاری نگردیم، باید با فراغ بال، تصمیم به شروع کار بگیریم. اگر اشتغال به کارهای ناتمام، ما را محاصره کرده و ما را به تمام کردن آن ها فرا می خوانند، هرگز نباید تصمیم به انجام کاری بگیریم که به تأخیر می انجامد و در نتیجه، با اهمال کاری مواجه شویم.
10. تغییر محیط و شرایط
شرایط و محیط نیز می توانند در بروز اهمال کاری مؤثر واقع شوند. بسیاری از افراد با جا به جایی و تغییر محیط، می توانند از اهمال کاری رهایی پیدا کنند. بسیاری از محصلان ترجیح می دهند در محیط آزاد به مطالعه بپردازند؛ زیرا فکر می کنند شرایط لازم برای مطالعه در اتاق های دربسته فراهم نیست. پس منتظر نمانید و با تغییر شرایط و محیط، خود را از اهمال کاری رها سازید و از لذت انجام کار بهره مند شوید.
11. مراجعه به مشاور
پس از رعایت نکات مزبور، اگر شما دچار اهمال کاری و به تأخیر انداختن کار هستید، با مراجعه به مشاور متخصص و باتجربه، از روش های درمانی دیگر نیز برای اصلاح این عادت ناپسند استفاده نمایید.
منابع کمکی:
1. دیوید برنز، از حال بد به حال خوب، شناخت درمانی، ترجمه مهدی قراچه داغی، تهران، البرز، 1375.
2. آلبرت آلیس و ویلیام جیمیز نال، روانشناسی اهمال کاری با غلبه بر تعلّل ورزیدن، ترجمه محمد علی فرجاد، تهران، رشد، 1375.
3. اهمال کاری علل و پیامدها، مرکز مشاوره مؤسسه امام خمینی (ره)، ش 23.
4. اهمال کاری راه های پیشگیری و درمان، مرکز مشاوره مؤسسه امام خمینی (ره)، ش 24