تعریف سلامتی
هنگامی که از سلامتی صحبت می کنیم، انسانی سر زنده و شاداب را در نظر می گیریم که با قدم های محکم و با نگاهی محبت آمیز و دوستانه به کار و تلاش روزانه می پردازد. فعالیت، تحرک و نشاط نشانه انسان سالم است.
به طور کلی می توان گفت فرد سالم کسی است که بیمار نباشد، نقص عضو نداشته باشد، با تغییرات محیط هماهنگی داشته باشد، از قدرت کافی برای اداره­ی امور زندگی برخوردار و مقاومت لازم در برابر پیشامد ها و اتفاقات رنج آور را داشته و دارای روانی متعادل و سازگار با محیط باشد. جهت برخورداری از سلامتی موارد و شرایط زیر باید فراهم باشد:
ـ رشد جنین و تولد کودک در شرایط بهداشتی صورت گیرد.
ـ محیط خانواده تأمین کننده رشد سالم دوران کودکی باشد.
ـ غذای کافی برای رفع نیازهای کودک فراهم گردد.
ـ قلب کودک از مهر و محبت والدین سیراب شود.
ـ فضای کافی برای ورزش، بازی و تحرک کودک وجود داشته باشد.
ـ کودک از آموزش و پرورش کافی و همه جانبه برخوردار شود.
ـ زندگی اجتماعی و بیرون از خانه، به سلامتی و بهداشت جسمی و روانی کودکان و نوجوانان آسیب نزند.
ـ فرصت های شغلی و تحصیلی مناسب فراهم باشد.
ـ محیط کار و زندگی از استرس و فشار های روحی و روانی به دور باشد.
ـ تسهیلات لازم برای تشکیل خانواده و تقویت آن فراهم گردد.
ـ امکانات و تجهیزات لازم برای ارائه­ی خدمات بهداشتی درمانی به خانواده ها و آحاد مردم در دسترس باشد.
تعریف بیماری
وقتی انسان سالم است به خوبی فکر و کار می کند. اما زمانی که بیمار می شود اعمال طبیعی بدن به هم خورده و به طور عادی عمل نمی کند. بیماری معمولا یک حالت ناراحت کننده و رنج آور در جسم یا روان است، بدین معنا که در اعمال طبیعی جسم و روح انسان اختلال رخ می دهد.
بیماری ممکن است به علل مختلف زیر ایجاد گردد:
ـ خصوصیات ژنتیکی
ـ نقص های مادر زادی
ـ ضربه
ـ عفونت و آلودگی های میکروبی و انگلی
ـ سرطان ها
ـ مسمومیت ها
ـ سوء تغذیه
ـ عدم تعادل هورمونی (بیماری های متابولیکی)
علاوه بر علل ذکر شده، در ایجاد برخی از بیماری ها علل غیر مستقیم و زمینه ساز نیز دخالت دارند. به عنوان مثال در بیماری سل، علاوه بر علت مستقیم (میکروب سل) عوامل زمینه سازی مانند تراکم جمعیت، فقر غذایی، مسکن غیر بهداشتی، کار سنگین و طاقت فرسا، خستگی و غیره نیز وجود دارد.
در هر جامعه ای عوامل اجتماعی ـ اقتصادی نقش مهمی را در ایجاد بیماری ها دارند. مثلا در کشور های ثروتمند، بیماری هایی مانند فشار خون و قند، بیشتر شیوع دارد که علت عمده آنها زندگی ماشینی، آداب و رسوم و فرهنگ غذایی خاص آن کشور ها است. ولی در کشور های فقیر بیماری های عفونی و مسری و کمبود های تغذیه ای به علت فقر غذایی و بهداشت رواج دارد.
تعریف بهداشت
یکی از نعمت های بسیار ارزشمند پروردگار، برخورداری از جسم و روان سالم است که بهره مندی از آن در گرو رعایت موازین بهداشتی می باشد.
بهداشت به معنای علم و هنر پیشگیری از بیماری ها، افزایش طول عمر و افزایش سطح سلامتی در انسان می باشد.
اهمیت بهداشتی و راه های تأمین آن
هر روزه 8000 کودک به علت انجام ندادن واکسیناسیون، حدود 7000 کودک به علت کم آبی بدن ناشی از اسهال می میرند و حدود 6000 کودک به علت عفونت های تنفسی به هلاکت می رسند. و چنان چه وضع به این ترتیب ادامه پیدا کند، در سال های آینده صد ها میلیون کودک جان خود را از دست می دهند و کودکانی هم که از چنگال این بیماری ها نجات پیدا می کنند مبتلا به سوء تغذیه و رشد ناکافی جسمی و روانی می شوند. در حالی که می توان از مرگ و میر کودکان و خسارت های ناشی از این بیماری ها با روش های بسیار ساده جلوگیری نمود.
واکسیناسیون بر علیه 6 بیماری، نظارت بر رشد و نمو کودکان تا والدین بتوانند از سوء تغذیه در کودکان پیشگیری کنند. تغذیه کافی کودک با شیر مادر، استفاده از مایع درمانی خوراکی اُ ـ آر ـ اس (O.R.S) برای جلوگیری از کم آبی بدن در مواقع ابتلا به اسهال از روش های ساده و ارزان پیش­گیری از مرگ و میر کودکان و تأمین و حفظ سلامتی آنان است.
توجه به نکات ذیل برای رسیدن به هدف بهداشت برای همه ضروری است:
ـ گسترش ایمن سازی بر علیه 6 بیماری قابل پیشگیری (فلج اطفال، سل، دیفتری، کزاز، سیاه سرفه و سرخک) با واکسن.
ـ بهداشت مادر و کودک (مراقبت از زنان باردار، تنظیم خانواده، نظارت بر رشد و نمو کودک).
ـ بهسازی محیط و تأمین آب آشامیدنی سالم.
ـ بهبود تغذیه و تأمین غذای کافی.
ـ کنترل و پیشگیری از بیماری های واگیر و غیرواگیر.
ـ دسترسی به دارو، درمان به موقع بیماری ها از طریق بیماریابی و ارجاع به موقع بیماران.
ـ فراهم شدن شرایط بهداشت روانی و اجتماعی بنحوی که هر کس از داشتن وسایل لازم زندگی که متضمن بقاء و سلامت اوست برخوردار باشد.
ـ آموزش بهداشت برای همه و کسب اطلاعات کافی درباره چگونگی استفاده صحیح از عواملی که بر سلامتی هر فرد اثر می گذارد اعم از محیط، آب، غذا، آداب و رسوم، سواد، وضعیت اقتصادی و سطح درآمد و غیره.
مزیت بهداشت بر درمان
اکثریت افراد از اطلاعات ساده بهداشتی آگاه نیستند، حتی طبقات تحصیل کرده نیز برداشت صحیحی از بهداشت زندگی ننموده اند. مطالعه و تحقیق درباره بهداشت، اطلاعاتی بدست می دهد که برای حال و آینده شخص بسیار مفید و مؤثر می باشد. وقوف به مسائل بهداشتی انسان را در استفاده کامل از زندگی سراسر آمیخته با نشاط و شادابی، چه بصورت یک فرد و چه به عنوان یک عضو جامعه، کمک زیادی می نماید. در این هنگام است که انسان به وسعت و ارزش سلامت و بهداشت پی برده و به نیازمندیهای بهداشتی خود و نیز به اهمیت سلامت خانواده و جامعه با دید بیناتری می نگرد.
بهداشت در زندگی فردی و اجتماعی اهمیت روزافزونی دارد، بطوری که در سازمان های بین المللی مورد توجه فوق العاده ای قرار گرفته است. در میان کلیه موجودات زنده به استثنای انسان، تلفات قبل از موقع تولد شایع بوده و رسیدن به سن رشد بسیار نادر است. حیوانات پست صد ها و هزار ها تولید مثل می نمایند و فقط دو یا سه فرد از آن ها به سن بلوغ می رسند.
در حال حاضر اکثر موالید در میان قبایل عقب افتاده و بدوی در سنین کودکی تلف می شوند. بدیهی است هر چه انسان بر عوامل طبیعی مسلط تر بوده و بر سطح معلومات کلی و بهداشتی خود بیافزاید، تدریجاً از میزان تلفات خویش خواهد کاست.
بیماری ها بدون علت به وجود نمی آیند و اگر مراقبت کافی به عمل نیاید تندرستی مدت زیادی دوام نخواهد داشت زیرا سلامت هم چون جامی بلورین بسیار زیبا ولی شکننده است. نگهداری از آن به وقت و دقت زیادی احتیاج دارد.
بهداشت، دانش حفظ تندرستی است و پزشکی، علم درمان بیماری ها است. بدیهی است که بیمار نشدن بر بیمار شدن و معالجه نمودن، مزیت فراوان دارد. چون وقتی بیماری مزمنی پیش آمد بهبودی آن را نمی توان پیش بینی نمود، اگر هم بیمار بهبود یافت اغلب آثار و عوارضی از بیماری به جای می ماند، که گاهی مرئی و گاهی مخفی می باشد که با پیدایش زمینه ی مساعد مجدداً ظهور می نماید. چنان که بیشتر بیماری های مزمن مخصوصاً نزد اشخاص مسن نتیجه­ی عفونت ها و مسمومیت های دوران جوانی است.
با اندک توجهی می توان فهمید که بهداشت فقط با پیش گیری از بیماری ها سر و کار دارد و از درمان که از عوامل مختلف و پیچیده ای بحث می کند، به مراتب آسان تر و ساده تر است. بدیهی است که زیان های ابتلا به امراض از نقطه نظر مادی و معنوی به اندازه ای است که زیان های ناشی از آن در خانواده ها حتی در صورت بهبودی جبران ناپذیر است. بعلاوه بهداشت مقرون به صرفه تر از درمان می باشد. به طور مثال: هزینه درمان گلو درد استرپتوکوکی بتاهمولتیک که می تواند باعث تب های روماتیسمی و روماتیسم قلبی شود را با هزینه درمان قلب مقایسه کنید. هزینه ای که جهت تهیه پنی سیلین صرف می شود به هیچ وجه با هزینه جراحی و درمان قلب قابل مقایسه نیست. مقایسه ی هزینه های گزافی که صرف معالجه ی بیماری های ناشی از آلودگی آب می شود با هزینه ی لوله کشی در یک روستا، و یا مقایسه ی بین هزینه ی مصرفی جهت مسواک و خمیر دندان و هزینه ای که جهت اعمال جراحی و ترمیمی دندان مصرف می شود مثال های دیگری است که نشان دهنده ی مزیت بهداشت بر درمان می باشد.
بهداشت برای خانواده – انتشارات انجمن اولیاء و مربیان، ص 13