نویسندگان: گروه نویسندگان

طب سوزنی دارای تاریخ دیرینه است. در کتب باستانی و قدیمی آمده است که وسایل ابتدایی طب سوزنی، سوزن سنگی است که در طب سوزنی چین باستان به کار می رفت. این وسیله سوزن سنگی برای استفاده طبی تقریباً در عصر حجر جدید (4000 تا 8000 سال پیش ) معادل مرحله بعدی نظام کمون قبیله ای به وجود آمد.
تاریخچه استفاده از طب سوزنی در کشور چین به عصر حجر باز می گردد که در آن زمان از سنگ هایی نوک تیز به نام “بیان شی” (1) استفاده می شد. سوزن های سنگی طب سوزنی مربوط به پنج هزار سال پیش توسط باستان شناسان در کشور چین کشف شده است .
اولین کتاب چینی که در آن در مورد طب سوزنی بحث شده است کتاب “طب داخلی کلاسیک امپراطور زرد” می باشد که در حدود 2300 سال پیش نوشته شده است. در این کتاب از انواع سوزن های فلزی، مریدین ها و نقاط خاص بر روی آنها، انواع روش های فرو کردن سوزن در بدن و انواع مختلف بیماری هایی که می توان با استفاده از طب سوزنی آنها را درمان نمود بحث شده است.
سوزن درمانی یک دانش فنی باستانی چین است که پیشینه اش به زمان آغاز تاریخ بشر می رسد. حکایت شده است که 3000 سال پیش از میلاد برخی هوشمندان چینی دیدند که بیماری های مزمن سربازانی که زخم های سطحی با تیر و کمان خورده بودند، به خودی خود خوب شدند. خواه آن حکایت حقیقت داشته باشد یا نه، چینیان نظامی، طب را که با فرو کردن سوزن هایی خاص در نقاطی خاص از سطح بدن انسان ها دردها و بیماری های آنان را درمان می کرد، خلق کردند.
گرچه عنوان این روش اشاره به استفاده از سوزن ها دارد، ولی سوزن ها ضروری نیستند و در روزگار کهن گاهی از تراشه های سنگی به جای آنها استفاده می شد. برخی روستائیان آفریقایی با خاریدن شدید نقاطی خاص از سطح بدن بیماری ها را درمان می کنند. قبایل اسکیمو از تکه سنگ های لبه تیز به همین قصد استفاده می کنند. یک قبیله وحشی در جنگل های آمازون برزیل تیرهای سوزن مانند را با نی دمیدن، روی نقاط سوزنی سطح بدن شخص بیمار پرتاب می کند. سوزن های آهنی در عصر آهن وارد این نظام طبی شدند ولی احتمالاً این روش پیش از عصر آهن وجود داشته و درمانگران آن از تراشه چوب های نوک تیز یا خارهای بلند گیاهان خاردار استفاده می کرده اند.
برخی درماگران چینی حدود 2500 سال پیش از میلاد تصور می کردند که فلزات متفاوت که در ساخت سوزن ها استفاده می شدند، آثار متفاوتی در بدن می گذاشتند.
قرن ها پس از آن آشکار شد که آن تصور حقیقت ندارد و اکنون مسلم است که نوع فلز سوزن ها، نقشی در درمان سوزنی ندارد. آنچه مهم است شیوه استعمال سوزن هاست. سوزن هایی که امروزه در این درمان استفاده می شوند همگی از فولاد ضد زنگ ساخته می شوند که ضد عفونی کردن آنها بهتر باشد.
در کتاب “بیوگرافی فامیل جوی شی” طب سوزنی و نوعی معالجه در طب چینی که در آن برگ های ریز برنجاسف چینی سوزانده و برای درمان در نقاط معین اعصاب بدن انسان گذارده می شده، تشریح شده است.
از سلسله کشورهای جنگجو تا سلسله ی هان غربی ( سال 476 قبل از میلاد تا سال 25 میلاد ) ، به دنبال پیشرفت فنون ذوب آهن، سوزن فلزی به تدریج تعمیم یافت. در نتیجه سوزن فلزی تدریجاً جایگزین سوزن سنگی برای استفاده طبی شد و بدین ترتیب، دامنه کاربرد طب سوزنی گسترده تر گردید و روند توسعه طب سوزنی تسریع شد. در سلسله ی هان شرقی و سلسله سه کشور پادشاهی، بسیاری از کارشناسان پزشکی که در طب سوزنی مهارت داشتند، پا به عرصه گذاشت. کتاب “قانونمندی و روش های طب سوزنی” که “هوان فومی” تألیف کرد، یک مونوگرافی طب سوزنی با سیستم کامل است. در سلسله های جین غربی و شرقی و سلسله های جنوب و شمال ( سال 256 – 589 میلاد ) ، تعداد مونوگراف های طب سوزنی بیشتر شد. در این دوران، فنون طب سوزنی به کره شمالی و ژاپن و کشورهای دیگر انتقال یافت.
در سلسله های “شوه” و “تانگ” ( سال 581 – 907 میلاد ) ، طب سوزنی به یک مبحث تخصصی مبدل و در دفتر دولتی پزشکان ویژه امپراتور – ارگان آموزش پزشکی آن زمان – رشته تخصصی طب سوزنی دایر شد. سپس علم طب سوزنی به طور مستمر توسعه یافت. از قرن 16 میلادی، طب سوزنی در اروپا گسترش و توسعه یافت. از قرن 16 میلادی طب سوزنی در اروپا گسترش و توسعه یافت. با این حال، در سلسله “چینگ”، اطباء به نقش دارها اهمیت داده و کمتر به طب سوزنی می پرداختند. این وضع تا اندازه ای مانع توسعه طب سوزنی گردید.
پس از تأسیس جمهوری خلق چین در سال 1949، طب سوزنی به طور گسترده توسعه یافت. در بیش از 2000 بیمارستان طب چینی که در حال حاضر در سراسر چین پراکنده اند، بخش طب سوزنی دایر شده است. پژوهش علمی طب سوزنی به سیستم های مختلف ارگانیسم و بخش های بالینی مرتبط است؛ پژوهش در مسائلی مانند نقش های طب سوزنی در تعدیل و تنظیم، تسکین درد و تقویت مصونیت و پدیده های نصف النهارها، مسائل مربوط به ارتباطات این مجرا و نقاط مناسب بدن برای طب سوزنی با امعاء و احشاء شامل قلب، جگر، طحال، ریه، معده، کیسه صفرا، روده و مثانه مرتبط است و مدارک فراوان و با ارزش در آزمایش های علمی محسوب می گردد.
گرچه پیشینه سوزن درمانی به آغاز و حتی شاید پیش از آغاز تاریخ بشر می رسد اما این نژاد چینی بود که نخستین بار آن را نظام مند کرد و نخستین کتاب واقعاً ارزشمند سوزن درمانی را حدود 200 سال پیش از میلاد نوشت و تکثیر کرد.
آن کتاب که HungdiNiginsSuwen نام دارد ( معروف است به کتاب کلاسیک امپراتور زرد در بیماری های داخلی ) هنوز معتبر است و به طور وسیع استفاده می شود و دارای بسیاری آگاهی های پزشکی است که امروز نیز چون آن زمان درست و ارزشمند هستند.
امروزه سوزن درمانی در سراسر دنیا اجرا می شود ولی هنوز گسترده ترین استفاده آن در چین و برخی دیگر کشورهای جنوب شرقی آسیا است که تحت نفوذ فرهنگ چینی هستند. دانشجویان پزشکی در این کشورها می توانند روش های پزشکی مکمل را در همان دانشگاهی که پزشکی متعارف تعلیم می شود، یاد گیرند.
در بسیاری بیمارستان های چین پزشکانی از هر دو نظام نوین و سنتی کنار یکدیگر طبابت می کنند. به این صورت که جراحی تعلیم دیده در نظام نوین روی بیماری که با روش سوزنی بی حس شده جراحی می کند و پزشک سنتی مراقب بیمار است که به ذات الریه و حبس ادرار پس از جراحی گرفتار نشود. خیلی به ندرت یک پزشک هر دو شکل درمانی نوین غربی و سنتی شرقی را اجرا می کند.
ریشخندی تلخ و پدیده ای تأسف آور است که در این زمانه که مردم غرب ارزش والای مجموعه طب سنتی چین را کشف کرده اند و می کوشند آن مجموعه را یاد گیرند و در غرب اجرا کنند برخی چینیان غرب شیفته به آن اهمیت نمی دهند و از آن پرهیز می کنند. آنان به غلط تصور می کنند همان گونه که چند جنبه ی فن آوری غربی به حل مشکلات اقتصادی آنان کمک کرده اند فن آوری پزشکی نوین غربی نیز می تواند حلال همه مشکلات بهداشتی جامعه آنان باشد. اینان افرادی هستند که ابتدای قرن بیستم هیاهو راه انداخته بودند که آیین های تائو و کنفوسیوس علل اصلی عقب ماندگی چین هستند و از هر چه سنتی و ریشه دار بود نفرت داشتند و سرانجام سرخوردگی های شخصی خود را ابتدا به صورت انقلاب 1911 و سی و پنج سال بعد به صورت انقلاب مارکسیستی مائوتسه تونگ بر مردم چین تحمیل کردند.
امروه هزارها درمانگر سوزن درمانی در حال عرضه خدمات پزشکی در کشورهای غربی هستند و گرچه آنان تاکنون حاشین نشین پزشکی متعارف بوده اند، این وضعیت در حال تغییر است.
یک نمونه را از ایالات متحده آمریکا ذکر می کنیم. سازمان مدیریت غذایی – دارویی دولت فدرال سرانجام در ماه مارسل 1996 قوانین مربوط به سوزن درمانی را از حالت آزمایشی خارج ساخت و این روش درمانی را به عنوان یک رشته پزشکی مشروع و مجاز پذیرفت. اکنون طب سوزنی را در حداقل 27 دانشکده پزشکی در سراسر ایالات متحده تدریس می کنند و 16 دانشکده پزشکی، با تأیید و صدور پروانه طبابت از سوی دولت فدرال، طب سوزنی را در دوره ای چهار ساله به غیر پزشکان نیز آموزش می دهند.

پی‌نوشت‌:

1. Bianshi.
منبع مقاله:
محمد رضا صافی، حسین سعید تهرانی، سعید انصاری، ( زیر نظر دکتر محمد پور فخاران و احمد حبیب الهی)؛ (1391)، آشنایی با طب سوزنی، قم: ابتکار دانش، چاپ اول.