نویسنده: غلامعلی افروز

آخرین کلام از اولین امام امیر مومنان علی علیه السلام
نگاه دوباره ای به فرازهایی از آخرین سخنان امام علی (ع) گویای این حقیقت است که امام ابتدا اساسی ترین عوامل رشد و تعالی انسان و مسائل مهم جامعه مسلمانان را متذکر می شود و در آخرین بخش از وصیت خود به اغعمال عدالت در مورد قاتل اسیر و حفظ امنیت ملی توصیه کند.
سرآغاز سخن علی (ع) سفارش به تقواپیشگی است؛ چرا که گرامی ترین انسان ها نزد خداوند متقی ترین آنها است.
وارستگی از کشش های دنیوی و رهایی از همه وابستگی های جهان مادی از بارزترین ویژگی های انسان های متقی است که امام (ع) اتصاف بدین صفت را توصیه می کنند؛ چرا که دنیا فانی است و سزاوار نیست انسان به آنچه از دنیای فانی حاصلش نشده و یا به چیزی که ازدست داده است غمگین شود و تاسف بخورد.
آنگاه که انسان بر سکوی استوار تقوا تکیه کند و ذره ای دلبستگی و وابستگی به دنیای پرزرق و برق نداشته باشد آن چنان احساس استقلال آزادگی اطمینان قلبی و اعتماد به نفس به او دست می دهد که جز حق نمی گوید و جز حق نمی جوید. و این است که امام حق طلبان (ع) سفارش می کند که تحت هر شرایطی از گفتن حق و عمل به حق غفلت نشود.
زمانی که کارگزاران جامعه با سرمایه هایی از تقوا و رویه ای از عدالت خواهی بدون کوچک ترین وابستگی به ظواهر دنیوی در تحقق ارزش های الهی و استیفای حقوق مظلومان و محرومان لحظه ای آرام ندارند محرومان و مظلومان جامعه احساس امنیت و آرامش کنند و ظالمان و مستکبران که اساس کارشان بر ظلم و تضییع حقوق دیگران است نگران و برآشفته می شوند. و لذا امیرمومنان (ع) سفارش اکید می فرمایند که در مقابل ظالمان و ستمگران سرسخت و مقاوم و برای محرومان و مظلومان مونس و همدم و همیار باشید چرا که این سنت رسول خدا (صلی الله علیه و آله) و رهروان اوست که با دشمنان خدا سخت درستیز و با مومنان همدل و مهربان اند.
مولا علی (ع) فرزندان و خاندان و همه کسانی را که درطول تاریخ به گونه ای با پیامش آشنا می شوند مخاطب قرار می دهد و همه را به تقوای الهی و رعایت نظم و ترتیب در اجرای امور فرا می خواند. خلقت الهی مبتنی بر نظم و ترتیب خاصی است و التزام به احکام عالیه اسلام و انجام دادن فرایض دینی نیز خود متضمن تقید به نظم و ترتیب در زندگی روزمره و رفتارهای شخصی و اجتماعی است. عجیب است که امام متقیان (ع) حتی در بستر شهادت از نظم و ترتیب و رعایت حقوق اجتماعی در انجام دادن کارها و ایفای مسئولیت ها سخن می گوید.
امام علی (ع) یکی دیگر از مهم ترین مسائل جوامع انسانی را در زمینه مناسبات اجتماعی بیان می فرمایند؛ و برقراری صلح و آشتی فی مابین انسان ها و برقراری صلح و صفا و صمیمیت و ایجاد وحدت کلمه بین افراد و گروه های مختلف امت اسلامی را از مهم ترین عمل می دانند.
امام رحمت رسیدگی به وضع فرزندان شهدا کودکان یتیم و بی سرپرست را در سرلوحه وظایف کارگزاران و مسلمانان مسئول در نظر می گیرد؛ و آن چنان که خود برای یتیمان پدری مهربان و دلسوز بود توجه همگان را به این مهم جلب می کند.
آن حضرت بعد از خانواده حقوق همسایگان را در روابط و مناسبات اجتماعی فوق العاده مهم می دانند و خوش رفتاری و مهربانی با آنها و برقراری روابط مفید موثر متقابل و مولد را متذکر می شوند. بسی جای تاسف است که امروزه بسیاری از همسایگان نه شناختی از یکدیگر دارند نه رابطه ای متقابل. درحالی که یک همسایه خوب و امین و وفادار چه بسا ارزشمندتر و صمیمی تر از خویشاوندان نزدیک است.
تقدم در سلام خوش رویی گذشت ایثار و امانت داری از اصیل ترین وظایف و مسئولیتها در رعایت حقوق همسایگی است.
قرآن کتابی است بر فراز عصرها و نسل ها. دستورها و رهنمودهای کتاب الله متضمن اساسی ترین عوامل رشد و سعادت فردی و اجتماعی است. عمل به قرآن حرکت در جهت احیای فطرت پاک انسانی است. و از این رو است که قرآن ناطق علی (ع) می فرمایند هشیار باشید تا بیگانگان در عمل به قرآن از شما پیشی نگیرند.
نماز ستون دین معراج مومنان و ترسیم گر مرز حق و باطل است. امام علی (ع) شهید محراب از همه مومنان می خواهند که در قیام به صلوه از هیچ کوششی دریغ نورزند؛ و شهادت در محراب زیباترین شهادت ها است.
حج تجلی گاه وحدت و یکپارچگی امت اسلام است. حج جلوه است از شکوه توحید. حج فرصتی برای گندزدایی وجود از همه وابستگی ها و احراز آمادگی ها و شایستگی ها برای قیام به صلوه عمل به حق و برقراری عدالت اجتماعی است؛ و امام (ع) بر اجرای فریضه حج تاکید فراوان دارند.
امام مجاهدین فی سبیل الله که پیامبر (صلی الله علیه و آله) در حقش فرمود : «یک ضربه شمشیر علی (ع) در روز خندق از عبادت ثقلین بهتر است…» (1) همه مسلمانان را به جهاد با مال و جان و زبان دعوت می کنند. پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود : هر کس جهاد نکرده و یا لااقل در آرزوی جهاد نبوده باشد و مرگش فرا رسد با نوعی نفاق مرده است. یعنی اسلام دین جهاد است و مسلمان در آرزوی جهاد و یا شهادت است و جهاد یعنی دفاع از حقانیت اسلام با همه هستی با زبان مال و جان.
حفظ پیوندهای عاطفی و تحکیم رابطه دوستانه فی مابین مسلمانان و بذل و بخشش به یکدیگر و پرهیز از قهر و گسستن روابط فرمان دیگری است که امام علی (ع) بر آن تاکید دارند.
امیر مومنان علی (ع) اهتمام در امر به معروف و نهی از منکر را اساسی ترین عامل برای برخورداری از یک جامعه سالم و حاکمیت صالح می داند.
و بالاخره اولین شهید محراب امیر مومنان علی (ع) در آخرین فراز وصیت خود حسنین (علیهماالسلام) را به رعایت حقوق قاتل اسیر و اعمال عدالت در حق او فرا می خوانند.
آری؛ در شرایطی که خشم و نفرت توده مردم از کوچک و بزرگ و زن و مرد متوجه مزدوری است که ناجوانمردانه امیر متقیان را به هنگام نماز و در محراب عبادت به شهادت رسانده است و اینک در اسارت فرزندان امام (ع) به سر می برد.
امام حق و عدالت علی (ع) از ایشان می خواهد که با او مدارا کنند و اگر می خواهند قصاص کنند فقط به ضربتی اکتفا کنند و مبادا افزون به یک ضربت اندام او را قطعه قطعه کنند.
آری؛ او همه وجودش برای خدا بود در آخرین لحظه های حیات در بستر شهادت می خواهد یک بار دیگر به همه انسان ها در همه عصرها درس زندگی بدهد؛ عدالت حتی در قصاص از عامل مزدور بزرگ ترین جنایت و به شهادت رسانیدن سپهر ولایت در محراب عبادت. و همه تاکید امام بزرگوار علی (ع) در آخرین لحظات حیات فانی این است : رعایت تقوای الهی تلاش در ایجاد وحدت اسلامی پیشگامی در پذیرش مسئولیت اجتماعی و رسیدگی به نیاز محرومان و نیازمندان و استقرار امنیت ملی.
یادداشت ها :
1 ـ ضربه علی یوم الخندق افضل من عباده الثقلین… (ترجمه نهج البلاغه 1379)
کتابنامه
– صادقی فاطمه 1376 جایگاه تیم در فرهنگ اسلامی (رساله کارشناسی ارشد). به راهنمایی مولف. تهران : دانشگاه تهران.
– شهیدی سیدجعفر..1372 ترجمه نهج البلاغه. تهران : انتشارات و آموزش انقلاب اسلامی.
– فرید تنکابنی مرتضی..1379 ترجمه نهج البلاغه. انتشارات دفتر نشر فرهنگ اسلامی.