أَیَّاماً مَعْدُوداتٍ فَمَنْ کانَ مِنْکُمْ مَرِیضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ وَ عَلَى الَّذِینَ یُطِیقُونَهُ فِدْیَهٌ طَعامُ مِسْکِینٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَیْراً فَهُوَ خَیْرٌ لَهُ وَ أَنْ تَصُومُوا خَیْرٌ لَکُمْ إِنْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ‏شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدىً لِلنَّاسِ وَ بَیِّناتٍ مِنَ الْهُدى‏ وَ الْفُرْقانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْکُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَ مَنْ کانَ مَرِیضاً أَوْ عَلى‏ سَفَرٍ فَعِدَّهٌ مِنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللَّهُ بِکُمُ الْیُسْرَ وَ لا یُرِیدُ بِکُمُ الْعُسْرَ وَ لِتُکْمِلُوا الْعِدَّهَ وَ لِتُکَبِّرُوا اللَّهَ عَلى‏ ما هَداکُمْ وَ لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ‏

در روزهائى چند روزه بگیرید، پس هر که از شما بیمار یا در سفر باشد به تعداد روزههاى از دست رفته از روزههاى دیگر را روزه بگیرد و بر آنان که روزه گرفتن طاقت فرساست طعام دادن به یک نیازمند به جاى هر روزه کفاره آن است و هر که به خواست خودش افزون بر کفاره واجب بر طعام نیازمند بیفزاید برایش بهتر است، و روزه گرفتن هرچند دشوار و سخت باشد اگر فضیلت و ثوابش را بدانید براى شما بهتر است.

این است ماه رمضان که قرآن در آن نازل شده، قرآنى که سراسر هدایتگر مردم است، و داراى دلایلى روشن و آشکار از هدایت میباشد، و مایه جدائى حق از باطل است، پس کسى که در این ماه در وطنش حاضر باشد با آن همه ماه را روزه بدارد، و آن که بیمار یا در سفر است شمارى از روزهاى غیر ماه رمضان را به تعداد روزههاى فوت شده روزه بدارد، خدا آسانى شما و راحت شما را میخواهد نه دشوارى و سختى شما را و قضاى روزه براى این است: شما روزههائى را که بخاطر عذر شرعى نگرفته اید کامل کنید، و خدا را به این که شما را هدایت نموده بزرگ شمارید، و نیز براى این که سپاس گزارى کنید.
شرح و توضیح‏

در این دو آیه شریفه دو مسئله مهم ذکر شده است:

1- بخشى از احکام فقهى روزه بیان شده،

2- و ماه رمضان ظرف دو حقیقت معرّفى گشته: نزول قرآن مجید، و روزه این عبادت بینظیر و پُرثواب درباره هدایت گرى قرآن مجید به طورمشروح در آیه شریفه‏ ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فِیهِ هُدىً لِلْمُتَّقِینَ‏ بحث شد.

و مسئله روزه و ارزش و عظمتش در آیه 183 به اندازه لازم مطلب ارائه گشته، آنچه از این دو آیه شریفه باید توضیح داده شود در رابطه با ماه رمضان است.
ماه رمضان‏

در رابطه با ماه مبارک رمضان و برکات فراوان دنیائى و آخرتى آن و روزه در این ماه، آیات و روایات و معارف الهیه مسائل، دقایق، اشارات، و لطائفى ذکر کردهاند که انسان وقتى خود را در برابر آنها میبیند به نظر میآورد که در برابر دریائى قرار گرفته که ساحل آن ناپیداست، من از این که گرچه به طور مختصر به آن حقایق اشاره کنم عاجزم، ولى تا آنجا که در خور استعداد این فقیر است به پارهاى از آن مسائل و حقایق اشاره میکنم.

قرآن مجید از دوازده ماه قمرى تنها ماهى را که نام برده ماه رمضان است و این به خاطر این است که ماه رمضان هویتاً از عظمت و برکت برخوردار است، و ذکر نام آن براى نشان دادن عظمت و کرامتش به اهل تکلیف و روزه داران است.

رمضان در لغت به معناى باران شدید است و رسول خدا براساس مفهوم لغوى آن فرموده است:

«سمّى الرمضان لانه یرمض الذنوب:» «1»

این ماه را رمضان نامیدهاند، زیرا با فرو ریختن باران شدید مغفرت، گناهان را نابود میکند.

و دیگر معناى لغوى رمضان شدت گرما و هواى آتش زاست، و این به معناى این است که حرارت رمضان هیزم گناهان را تبدیل به خاکستر میکند.

از رسول خدا مطلب بسیار مهمى درباره رمضان به این صورت نقل شده است:

«لاتقولوا رمضان فان رمضان اسم من اسماء الله تعالى:» «2»

این ماه را بدون احترام به آن و بدون اضافه کردن صفت بامعنائى به آن، نام مبرید، زیرا رمضان اسمى از اسماء خداى تعالى است.

این نام مبارک زمانى که به صورت کمیت زمانى تجلى مینماید براى روزه داران سه حقیقت همراه میآورد، چنان که رسول خدا فرموده است:

«اذا جاء رمضان فتحت ابواب الجنه، وغلقت ابواب النار، و صفدت الشیاطین:» «3»

هنگامى که ماه رمضان بیاید، درهاى بهشت باز میشود، و درهاى دوزخ بسته میگردد، و شیاطین به غل و زنجیر کشیده میشوند.
روایات و ماه مبارک رمضان‏

امام صادق (ع) از رسول خدا درباره برکات ماه رمضان و وظیفه روزه دار در این ماه مطالب بسیار مهمى به این مضمون نقل میکند:

«شهر رمضان شهرالله عزوجل، وهو شهر یضاعف الله فیه الحسنات، و یمحو فیه السئیات، وهو شهرالبرکه، وهو شهرالانابه، وهو شهر التوبه، وهو شهرالمغفره، وهو شهرالعتق من النار و الفوز بالجنه.

الا فاجتنبوا فیه کل حرام، واکثروا فیه من تلاوه القرآن، و سلوا فیه حوائجکم، واشتغلوا فیه بذکر ربکم، ولایکونن شهر رمضان عندکم کغیره من الشهور، فان له عندالله حرمه وفضلا على سائر الشهور، ولایکونن شهر رمضان یوم صومکم کیوم فطرکم:» «4»

ماه رمضان ماه خداى عزوجل است، و آن ماهى است که خدا خوبیها را در آن میافزاید، و بدیها را در آن محو میکند، ماه رمضان زمان برکت، ماه انابه، و ماه توبه و مغفرت و ماه آزادى از دوزخ، و دست یافتن به بهشت است.

آگاه باشید، در این ماه از هر حرامى دورى کنید، و در آن فراوان تلاوت قرآن کنید، و حاجات خود را از حق بخواهید، و به ذکر پروردگارتان مشغول باشید، و ماه رمضان نزد شما چون ماههاى دیگر نباشد، زیرا این ماه نزد خداوند بر دیگر ماهها حرمت و فضیلت دارد، و روز روزه شما در ماه رمضان مانند روز غیر روزه دارى نباشد.

از حضرت رضا (ع) درباره ماه مبارک رمضان روایت شده است:

«الحسنات فى شهر رمضان مقبوله، والسیئات فیه مغفوره، من قرء فى شهر رمضان آیه من کتاب الله عزوجل کان کمن ختم القرآن فى غیره من الشهور، ومن ضحک فیه فى وجه اخیه المؤمن لم یلقه یوم القیامه الاضعک فى وجهه، وبشره بالجنه، ومن اعان فیه مؤمنا اعانه الله تعالى على الجواز على الصراط، یوم تزل فیه الاقدام، ومن کف فیه غضبه کف الله عنه غضبه یوم القیامه ومن اغاث فیه ملهوفا آمنه الله من الفزع الاکبر یوم القیامه، ومن نصر فیه مظلوماً نصره الله على کل من عاداه فى الدنیا، ونصره یوم القیامه عندالحساب والمیزان.

شهر رمضان شهرالبرکه، و شهرالرحمه، وشهر المغفره، و شهرالتوبه، و شهرالانابه، من لم یغفر له فى شهر رمضان ففى اى شهر یغفرله؟ فسلوا الله ان یتقبل منکم فیه الصیام ولایجعله آخر العهد منکم، وان یوفقکم فیه لطاعه، ویعصمکم من معصیه، انه خیر مسئول.»

عبادات و نیکیها در ماه رمضان مقبول خداست، و گناهان مورد مغفرت و آمرزش، کسى که در ماه رمضان یک آیه از قرآن قرائت کند، مانند کسى است که در غیر ماه رمضان یک ختم قرآن نماید، و کسى که در ماه رمضان در صورت برادر مؤمنش تبسم کند، او را در قیامت دیدار نمیکند مگر این که در چهرهاش تبسم نماید، و وى را به بهشت بشارت دهد، و کسى که در ماه رمضان به مؤمنى یارى رساند، خداوند براى عبورش از صراط او را یارى دهد،

روزى که قدمها در آن میلغزد، و کسى که در ماه رمضان خشم خود را نگاه دارد، خدا در قیامت خشمش را از او نگاه میدارد، و کسى که در ماه رمضان به فریاد اندوهگینى برسد، خدا او را در قیامت از فزع اکبر ایمنى دهد، و کسى که در این ماه مظلومى را یارى دهد خدا او را در دنیا بر هر کسى که با وى دشمنى کند یارى رساند، و روز قیامت هنگام حساب و میزان او را یارى دهد.

ماه رمضان ماه برکت، ماه رحمت، ماه مغفرت، ماه توبه، ماه انابه است، کسى که در ماه رمضان آمرزیده نشود در چه ماهى آمرزیده میشود؟!

از خدا بخواهید که در این ماه روزه شما را بپذیرد، و آن را ماه رمضان آخرین شما قرار ندهد، و بخواهید که خداوند در این ماه شما رابه طاعتش توفیق بخشد، و از نافرمانیاش حفظ کند، زیرا او بهترین وجودى است که از او درخواست میکنند.

رسول خدا فرمود:

«شعبان شهرى، و شهر رمضان شهر الله عزوجل، فمن صام یوما من شهرى کنت شفیعه یوم القیامه، و من صام یومین من شهرى غفرله ماتقدم من ذنبه، ومن صام ثلاثه ایام من شهرى قیل له: استأنف العمل، ومن صام شهر رمضان فحفظ فرجه ولسانه وکف اذاه عن الناس غفرالله له نوبه ماتقدم منها وماتأخر واعتقه من النار، واحله دارالقرار، وقبل شفاعته فى عدد رمل عالج من مذنبى اهل التوحید:» «5»

شعبان ماه من است، و ماه رمضان ماه خداى عزوجل است، پس هر کس یک روز از ماه مرا روزه گیرد من در قیامت شفیع او هستم، و هر کس دو روز از ماه مرا روزه گیرد خدا گناهان گذشتهاش بیامرزد، و هر کس سه روز از شهر مرا روزه گیرد به او گویند عمل از سر بگیر، و هر کس ماه رمضان را روزه گیرد و غریزه خود را حفظ کند، و زبان خویش را از گناه نگاه دارد، و آزارش را مردم باز دارد، خداوند گناهان گذشته و آیندهاش را میآمرزد، و او را از دوزخ آزاد کند، و وارد بهشت نماید، و به عدد ریگهاى جمع شده و انباشته از گناهکاران اهل توحید شفاعت کند.

ادامه دارد…….

منابع مقالہ : کتاب تفسیر حکیم جلد 5 نوشتہ : حضرت آیت اللہ حسین انصاریان

پی نوشت ها:

(1)- کنزالعمال، ج 8، ص 466.

(2)- فتوحات محى الدین، ج 9، ص 115.

(3)- کنز العمال، ج 8، ص 461.

(4)- بحار، ج 96، ص 340.

(5)- امالى صدوق 13.