شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع:حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام
بخشش مال
حدیث
عیون أخبار الرضا علیه السلام : حدّثنا علیّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبید اللَّه بن موسى الرویانى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال : قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحمَّدِ بنِ عَلِیِّ الرِّضا علیه السلام : یَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَدیثٍ عَن آبائِکَ علیهم السلام … فَقالَ : حَدَّثَنى أبى، عَن جَدّى، عَن آبائِهِ علیهم السلام، قالَ : قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : مَن أیقَنَ بِالخَلَفِ جادَ بِالعَطِیَّهِ . [1]
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام : به امام جواد علیه السلام گفتم : اى فرزند پیامبر خدا! از پدرانت براى من حدیثى روایت فرما … .
فرمود : «پدرم از جدّم از پدرانش نقل نمود که امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : کسى که به جاى‌گزین شدن [مالى که آن را انفاق مى‌کند] باور داشته باشد ، بذل و بخشش مى‌کند» .
شرح
این سخن، اشاره به این معناست که مردم در بذل و بخشش، دو دسته اند:
دسته اوّل: کسانى که سخن خداوند متعال را در باره جایگزین کردن، باور ندارند. چنین افرادى از بخشیدن مال خود به دیگران بخل مى‌ورزند ؛ چون بخشش را موجب کاهش مال خود مى‌پندارند.
دسته دوم: کسانى که وعده خداى متعال را در جاى‌گزین ساختن، باور دارند . چنین افرادى به آسانى، مال خود را به نیازمندان مى‌بخشند.
در این باره از امام صادق علیه السلام نیز روایت شده که فرمود:
حَسْبُ البخیلِ مِن بُخلِهِ سُوءُ الظَّنِّ بربِّهِ ، مَن أیقَنَ بالخَلَفِ جادَ بالعَطیّهِ .[2]در بخل بخیل، همین بس که به خداى خود، بدگمان است . کسى که به جاى‌گزین شدن [مالى که مى‌بخشد] یقین داشته باشد، بذل و بخشش مى‌کند .
در تبیین حدیثِ یاد شده، چند نکته قابل ذکر است:
۱ . این حدیث، ریشه در این آیه دارد که تصریح مى‌کند:
(وَ مَا أَنفَقْتُم مِّن شَىْ‌ءٍ فَهُوَ یُخْلِفُهُ .[3] آنچه انفاق کنید، خداوند، آن را جاى‌گزین مى‌نماید) .
۲ . یکى از آثار مهمّ باورهاى دینى، زدوده شدن صفت رذیله «بخل» و آراسته شدن جان به زیور «جود و سخاوت» است.
۳ . کسانى که وعده خداوند متعال را باور دارند، نه تنها پرداخت حقوق واجب مالى، بلکه بذل و بخشش‌هاى مستحب و نیکوکارى نیز بر آنها آسان است.
۴ . کسانى که از انفاق مال خود در راه خدا امتناع مى‌کنند، باید در ایمان خود به خداوند متعال تردید نمایند.
۵ . آنچه خداوند متعال، جاى‌گزین مالى مى‌نماید که انفاق شده، موجب برکت زندگى است . بنا بر این، یکى از راه‌هاى زیاد شدن روزى و بابرکت شدن آن، انفاق است . در حدیثى از امام صادق علیه السلام آمده:
الصَّدَقهُ تَقضِى الدَّینَ ، و تُخلِفُ بِالبَرَکَهِ .[4]
صدقه دادن قرض را ادا مى‌کند و برکت بر جاى مى‌گذارد .
شایان ذکر است که وعده خداوند متعال به جاى‌گزین کردن مالى که انفاق مى‌گردد، بدین معنا نیست که هر کس مالى را از هر راهى به دست آورد و در هر راهى بذل و بخشش کرد، خداوند، آن را جاى‌گزین مى‌نماید؛ بلکه مقصود، آن است که اگر مالى از راه حلال تحصیل شود و در راه حق مصرف گردد، خداوند متعال، آن را جاى‌گزین مى‌نماید . این معنا در حدیثى از امام صادق علیه السلام با صراحت بیان شده است. [5]
[۱] عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج2 ص53 – 54 ح204 ، بحار الأنوار : ج93 ص115 ح6 . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح 93 . [۲] میزان الحکمه : ج 1 ص 507 ح 1714 . [۳] سبأ : آیه 39 . [۴] میزان الحکمه : ج 6 ص 222 ح 10522 . [۵] ر . ک : میزان الحکمه : ج 12 ص 382 ح 20683 .
