شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع: حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام

پاسدارى از شخصیت خود

حدیث

عیون أخبار الرضا علیه السلام : حدّثنا علیّ بن أحمد بن عمران الدقّاق ، قال : حدّثنا محمّد بن هارون الصوفى ، قال : حدّثنى أبو تراب عبید اللَّه بن موسى الرویانى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، قال :

قُلتُ لِأَبى جَعفَرٍ مُحَمَّدِ بنِ عَلِیِّ الرِّضا علیه السلام : یَابنَ رَسولِ اللَّهِ ! حَدِّثنى بِحَدیثٍ عَن آبائِکَ علیهم السلام … .

فَقالَ : حَدَّثَنى أبى، عَن جَدّى، عَن آبائِهِ علیهم السلام، قالَ : قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : ما هَلَکَ امرُؤٌ عَرَفَ قَدرَهُ .[1]

ترجمه‌
حضرت عبد العظیم علیه السلام : به امام جواد علیه السلام گفتم : اى فرزند پیامبر خدا! از پدرانت براى من حدیثى روایت فرما … .
فرمود : «پدرم، از جدّم، از پدرانش نقل نمود که امیر مؤمنان علیه السلام فرمود : هر کس اندازه و ارزش خود را بداند، تباه نشود» .

شرح‌

این حدیث، یکى از مهم‌ترین راه‌هاى پاسدارى از شخصیت را ارائه مى‌نماید و آن عبارت است از: رعایت قدر و منزلت خود در برخورد با دیگران . در تبیین این سخن، چند نکته قابل توجّه است:

۱ . انسان‌ها از نظر استعداد فکرى و روحى، توان علمى و منزلت اجتماعى، قدر و مرتبه متفاوتى دارند . کسى مى‌تواند از شخصیت اجتماعى خود پاسدارى کند که مرتبه توان علمى و منزلت اجتماعى خود را بداند و در برخوردها مراعات کند، چنان که در حدیثى از امام على علیه السلام آمده است :

مَن عَرَفَ قَدرَهُ لَم یَضع بَینَ النّاسِ .[2]

هر کس اندازه خود را بداند ، در میان مردم، فرومایه نمى‌شود .

۲ . مراعات نکردن توان علمى و منزلت اجتماعى در برخوردها، موجب مى‌شود شخصیت اجتماعى انسان تباه گردد . در حدیثى از امام على علیه السلام آمده است :

هَلَکَ مَن لَم یَعرِف قَدرَهُ .[3]

هر که اندازه خود را نشناسد ، نابود مى‌شود .

۳ . هر کس از توان علمى محدودى برخوردار است . از این رو، مراعات توان علمى، ایجاب مى‌کند که انسان در باره هر چیزى اظهارنظر نکند . در حدیثى از امام على علیه السلام آمده است :

قَولُ «لا أعلَمُ» نِصفُ العِلمِ .[4]

گفتن : «نمى‌دانم»، نیمى از دانستن است .

۴ . چنانچه انسان کارى را بپذیرد که توان انجام دادن آن را ندارد، موجب تباهى شخصیت اجتماعى او مى‌گردد.

۵ . هر کس اندازه خود را نگه دارد، مورد احترام مردم واقع خواهد شد، چنان که از امام على علیه السلام نقل شده:

مَن وَقَفَ عِندَ قَدرِهِ أکرَمَهُ النّاسُ .[5]

کسى که اندازه خود را بشناسد، از گرامیداشت مردم برخوردار خواهد بود . و سرانجام، «هر که محلّ خویش بداند و پاى به اندازه گلیم خویش دراز کند و گرد کارى که لایق مرتبت و در خور منزلت او نیست نگردد، همه عمر از ملامت، رسته باشد و به سلامت، پیوسته . شعر:

هر که مقدار خویشتن بشناخت‌ از همه حادثات، ایمن گشت‌

از مَضیق غرور، بیرون جست‌ در مقام سُرور، ساکن گشت».[6]

---

[۱] عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 53 – 54 ح 204 ، بحار الأنوار : ج 72 ص 66 ح 1 . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح 93 .

[۲] عیون الحکم و المواعظ : ص 442 .

[۳] عیون الحکم و المواعظ : ص 511 .

[۴] غرر الحکم : ح 6758 .

[۵] غرر الحکم : ح 8617 .

[۶] مطلوب کلّ طالب ، رشید الوطواط: ص 5.