شارح : محمد محمدی ری شهری
منبع: حکمت‌نامه حضرت عبد العظیم الحسنی علیه‌السلام

روشنگرى اهل بیت (ع)

حدیث

الکافى : عن أحمد بن مهران ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن علیّ بن أسباط والحسن بن محبوب ، عن أبى أیّوب ، عن أبى خالد الکابلى ، قالَ :

سَأَلتُ أبا جَعفَرٍ علیه السلام عَن قَولِ اللَّهِ تَعالى‌ : (فََامِنُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ وَ النُّورِ الَّذِى أَنزَلْنَا) ، فَقالَ : یا أباخالِدٍ ! اَلنّورُ – وَاللَّهِ – الأَئِمَّهُ علیهم السلام . یا أباخالِدٍ ! لَنورُ الإِمامِ فى قُلوبِ المُؤمِنینَ أنوَرُ مِنَ الشَّمسِ المُضیئَهِ بِالنَّهارِ، وهُمُ الَّذینَ یُنَوِّرونَ قُلوبَ المُؤمِنینَ ، ویَحجُبُ اللَّهُ نورَهُم عَمَّن یَشاءُ فَتُظلِمُ قُلوبُهُم ویَغشاهُم بِها .[۱]

ترجمه‌
حضرت عبد العظیم علیه السلام – به سند خود – : ابو خالد کابلى گفت : از امام باقر علیه السلام از معناى این سخن خداى متعال : ( به خدا و فرستاده او و نورى که فرستادیم ، ایمان بیاورید )[2] سؤال کردم .
فرمود : «اى ابو خالد ! به خدا سوگند ، مقصود از این “نور”، امامان علیهم السلام هستند . اى ابو خالد ! نور امام در دل‌هاى اهل ایمان از نور آفتاب تابان در روز، روشن‌تر است و امامان هستند که دل‌هاى مؤمنان را روشن مى‌کنند ، و خداوند، هر گاه خواستش تعلّق بگیرد، مانع تابش این نور به دل‌هاى افراد مى‌شود و در نتیجه ، دل‌هاى آنان، تاریک و ظلمانى مى‌شود» .

شرح‌

یکى از نام‌هاى قرآن، «نور» است؛ زیرا این کتاب آسمانى، راه صحیح زندگى را به انسان نشان مى‌دهد . خداوند متعال در آیه هشتم از سوره تغابن ، براى آن که جامعه بشر به سعادت دنیا و آخرت دست یابد، از مردم مى‌خواهد به خدا و پیامبر خدا و نورى که نازل فرموده، ایمان بیاورند .

نکته قابل تأمّل در حدیث یاد شده که ثقه الإسلام کلینى آن را با سند صحیح از امام باقر علیه السلام نقل کرده، این است که امام علیه السلام، «نور» را در آیه‌اى که به آن اشاره شد، به «امامان اهل بیت علیهم السلام» تفسیر نموده است.

بى‌تردید، این تفسیر، تفسیر باطنى است؛ زیرا علاوه بر این که خداوند متعال، قرآن را در موارد متعدّدى «نور» نامیده، تعبیر «أنزلنا (نازل کردیم)» قرینه روشنى است که نشان مى‌دهد مقصود از نور در این آیه، قرآن است؛ ولى بر پایه احادیث معتبر، قرآن، افزون بر معناى ظاهرى، معانى دیگرى در باطن دارد که استواران در علم، از آن آگاه‌اند.

براى تبیین تفسیر باطنى آیه یاد شده، توجّه به این مقدّمه کوتاه ضرورى است که هدایت الهى، دو گونه است: هدایت عام و هدایت خاص.

هدایت عام، به معناى ارائه طریق است؛ ولى هدایت خاص، به معناى رساندن به مقصد است و به کسانى اختصاص دارد که از هدایت عامّ الهى بهره گرفته‌اند. بنا بر این، خداوند منّان، داراى دو نور هدایت است: نورى که فقط راه‌نمایى مى‌کند و نورى که علاوه بر راه‌نمایى، سالک را به مقصد مى‌رساند.

نور راه‌نما، همان انبیاى الهى، کتاب‌هاى آسمانى و امامان اند؛ امّا نورى که به مقصد مى‌رساند، چیست؟ روایت یاد شده، اشاره دارد که نورى که به مقصد مى‌رساند نیز از طریق انسان کامل یعنى امام به جامعه منتقل مى‌شود.

به دیگر سخن، نقش انبیا و اوصیاى آنان که به موقعیت انسان کامل و ولایت تکوینى دست یافته‌اند، تنها نشان دادن راه تکامل نیست؛ بلکه در پرتو نورافشانى باطنى امام، باطن و ضمیر و جان انسان‌هایى که با بهره‌گیرى از نور راه‌نمایى الهى، استعداد بهره‌بردارى از نور هدایت خاصّ او را یافته‌اند، پرورش مى‌یابند و به سوى کمال مطلق – که مقصد و مقصود حرکت انسانى است – ، ره‌سپار مى‌گردند.

مى‌توان گفت احادیثى که امام عصر – أرواحنا فداه – را در عصر غیبت به خورشیدِ پس ابر تشبیه کرده‌اند، ناظر به همین معنا از بهره‌گیرى از نور هدایت اویند.