امام صادق علیه السلام به دلیل جایگاه تاریخی و سیاسی که در میان مردم داشتند و اوضاع قدری از نظر بعد علمی نسبت به سایر دوران ائمه مساعد تر بود، افراد زیادی از هر گروه و فرقه ای سعی می کردند از ایشان بهره ببرند.

امام صادق(علیه السلام) به اعتراف علمای اهل سنت، در جامعه اسلامی از جایگاه علمی برجسته و ممتازی برخوردار است. او از اجلّۀ تابعین و طبقه پنجم تابعین مدینه می باشد. وی از علمای اهل مدینه و «فقهای اهل بیت» می‌باشد و در مرتبه‌ای است که امام اعظم اهل سنت- ابوحنیفه- می‌گوید: «فقیه تر از جعفر بن محمد ندیدم.» صالح بن ابی اسود نیز می‌گوید: «شنیدم که جعفر بن محمد می‌گوید: از من بپرسید پیش از آنکه مرا از دست دهید؛ زیرا پس از من کسی نیست که نظیر حدیث مرا برای شما بازگو کند.». امام صادق(علیه السلام) «انس بن مالک»، «سهل بن سعد» و برخی دیگر از صحابه و جدّ خویش، «زین‌العابدین» را رﺅیت کرده است. «ابوحاتم» از علمای اهل سنت در مورد امام صادق(علیه السلام) گفته است: «ثقه‌ای است که در ثقه بودنش تردید نیست.» «یحیى بن معین»، «شافعی» و برخی دیگر از بزرگان اهل سنت نیز او را توثیق کرده‌اند، اما علی بن مدینی از «یحیى بن سعید» نقل می‌کند که «مجالد» در نزد من محبوب‌تر از «جعفر بن محمد» است.

دوران امامت امام صادق علیه السلام هم زمان با دو جریان اجتماعی امویان و عباسیان می باشد. اوایل امامت حضرت بیش از یک دهه هم زمان با حکومت هشام است که خلیفه مقتدر اموی به شمار می رود. می توان گفت هشام که تا سال 125 حکومت نمود، آخرین خلیفه مقتدر اموی می باشد. بعد از هشام قدرت امویان رو به ضعف نهاد و حدود هفت سال بعد افول نمود. لیکن در این ده سال حوادث مهمی رخ داده است که موضع گیری امام صادق علیه السلام را در پی داشته است.

شکی نیست که اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام با توجه به علم بی نظیری که داشته اند، همه مردم محتاج علوم آنان بوده اند. حتی در مواردی متعدد مخالفین نیز اعتراف کرده اند که محتاج علم آن حضرت بوده اند. در این میان حضرت امام صادق علیه السلام با گسترش علوم حقیقی سهم قابل توجهی را در نشر دین داشته اند. استفاده دانشمندان اهل سنت از محضر امام صادق گواه این موضوع است.

شکی نیست که اهل بیت عصمت و طهارت علیهم السلام با توجه به علم بی نظیری که داشته اند، همه مردم محتاج علوم آنان بوده اند. حتی در مواردی متعدد مخالفین نیز اعتراف کرده اند که محتاج علم آن حضرت بوده اند
محمد بن طلحه از مقام علمی امام می گوید:

وی نیز جمعی از علمای اهل سنت را ذکر می کند که از حلقه علمی امام صادق علیه السلام استفاده برده اند: امام جعفر الصادق از بزرگان اهل بیت (علیهم السلام) است، دارای دانش فراوان، همواره مشغول عبادت، همواره به یاد خدا بود، زهدی آشکار داشت و اهل تلاوت قرآن بود. در معانی قرآن کریم اهل تحقیق بود و جواهرات قرآن را استخراج می کرد و عجائبی را از قرآن نتیجه می گرفت و اوقات خود را برای انجام انواع طاعات الهی تقسیم کرده بود به طوری که در آن اوقات به محاسبه نفس خود مشغول بود. دیدارش انسان را به یاد آخرت می انداخت و شنیدن کلامش موجب زهد در دنیا می شد و اقتدا به روش او، راهنمای بهشت بود. نور چهره زیبایش، گواه بر این بود که او از فرزندان انبیا است و پاکی اعمالش روشن گر این بود که وی از نسل رسالت می باشد. از علم او جماعتی از ائمه و بزرگانی مانند: یحیى بن سعید انصاری ، و ابن جریج ، ومالک بن انس ، و [سفیان] ثوری ، و [سفیان] ابن عیینه ، وشعبه ، و ایوب السجستانی و غیر از این ها استفاده برده و شاگردی ایشان را برای خود منقبت و فضیلتی برشمرده اند که موجب شرافت آنان بوده است.

نتیجه ای که می توانیم بگریم: با توجه به آن که امامان معصوم علیهم السلام تنها مربوط به یک گروه و مذهب خاصی نبوده و برای هدایت همه مردم آمده اند لذا علوم و معارف را برای همگان روشن می ساختند و افراد به اندازه توان و ظرفیت خویش از علوم ایشان بهره می بردند.

منابع:

1. کتاب مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول (ع)، ص 436

2. امام صادق علیه السلام الگوی زندگی، ص 35

3. کتاب الملل و النحل، ج 1، ص 49 –78

فرآوری: محمد باعزم – تبیان