اسلام شناسانی بزرگ به جامعه اسلامی هدیه کرد دانشمندانی که هر یک خود مرجعی مهم در مسایل علمی و مذهبی به شمار می آیند دستاوردهای این دانشگاه فعال علمی دینی گسترده تر از آن است که بتوان به تمام آن اشاره کرد اما از باب نمونه تنی چند از این بزرگان را معرفی می کنیم.
ابان بن تغلب بن رباح بکری کوفی
از آل بکر بن وائل و اهل کوفه است او محضر حضرت زین العابدین، حضرت باقر و حضرت صادق علیهم السلام را درک نمود، ثقه ای جلیل القدر، فقیه، قاری، لغوی و مقدم در هر فنی بوده است. از تألیفات او کتابهای غریب القرآن، فضائل و احوال صفین است. امام ششم(ع) به ایشان بسیار علاقه مند بود، هرگاه به خدمت امام می رسید حضرت امر می فرمود که برای ابان وساده ای می افکندند و با وی مصافحه و معانقه و احوالپرسی می کرد و او را بسیار احترام می نمود.
ابو بصیر
لیث بن بختری مرادی کوفی، مکنی به ابو بصیر و ابو محمد، از شمار نیکان و پاکانی است که حضرت جعفر بن محمد ایشان را به بهشت بشارت داده اند. از امام صادق(ع) روایت شده که فرمودند: کسی مانند زراره و ابو بصیر و محمد بن مسلم و برید بن معاویه عجلی، نام ما و احادیث پدرم را زنده نکرد و اگر این جماعت نبودند، احدی استنباط این امر را نمی کرد.
ابو حمزه ثمالی
نامش ثابت و اسم پدرش دینار و کنیه اش ابو صفیه است. وی از ثقات سلسله امامیه و از مشایخ اهل کوفه است، که روایات او نزد علمای معتمد و موثق و مورد قبول است. او دارای کتابی در تفسیر قرآن است و رساله حقوق امام سجاد(ع) و دعای سحر از او نقل شده است.
جابر بن حیان
کنیه اش ابو عبدا… و یا ابو موسی معروف به صوفی، شیمیدان بزرگ اسلامی است که در اصل خراسانی است لیکن محل تولدش تحقیقاً معلوم نشده است. حیان پدر او خراسانی بوده و در طوس داروخانه داشته و مورد اعتماد همگان بود. حیان در خراسان کشته شد و پسرش جابر که بسیار جوان بود با سپاهیان شیعه از خراسان به کوفه آمد و از آنجا به مدینه طیبه به خدمت حضرت باقر(ع) شرفیاب شد و بعدها در ردیف شاگردان امام صادق(ع) قرار گرفت و به قدری به حضرت نزدیک شد که پیوسته مورد لطف و محبت حضرت صادق(ع) بود. تصنیفات او را حدود پانصد جلد گفته اند ولی بیشتر آنها از دست رفته است. کتابهای اسرار الکیمیا و تصحیحات کتب افلاطون و الخواص و صندوق الحکمه از ایشان است. او در کشورهای اروپایی شهرت فراوان دارد. او کسی است که الکل را کشف کرد و آن را زیت الزاج نامید. سرانجام در طوس درگذشت. او در نوشته هایش چنین تصریح کرده که، در همه این علوم شاگرد جعفر بن محمد بوده است و در همه جا از امام به عنوان سیدی جعفر الصادق یاد کرده است.
زراره بن اعین بن سنسن شیبانی کوفی
نام اصلی اش عبد ربه و کنیه اش ابو الحسن و ابو علی است. از اصحاب اجماع و از بزرگترین فقها و اجلای محدثین و متکلمین امامیه و یکی از برجسته ترین اصحاب امام صادق(ع) و امام کاظم(ع) بوده است. در او جمیع خصال نیکو ، از علم و فضل و فقاهت و دیانت و وثاقت جمع شده بود به علاوه او مردی ادیب، شاعر، متکلم و قاری بوده و در زهد و پارسایی کم نظیر بوده است. مرحوم علامه حلی، شیخ نجاشی و شیخ طوسی ایشان را در حد بالایی توصیف کرده اند. محمد بن مسلم بن رباح ثقفی، ابو جعفر طحان، از معروفترین اصحاب امام باقر(ع) و امام صادق(ع) و از حواریین ایشان بوده است. محمد بن مسلم یکی از چهار نفری است که امام صادق(ع) در باره آنها فرمود آنان محبوبترین مردم نزد من هستند چه زنده و چه مرده و نیز فرمود: محمد بن مسلم از حفاظ دین است. او در عبادت مشهور و یکی از عباد زمانه خود بود. در زمان خود اورع و افقه مردم بود. احادیث زیادی را نقل کرده و علمای شیعه به صحت احادیث ایشان اجماع دارند. مدت چهار سال در مدینه اقامت گزید و پیوسته به محضر امام باقر(ع) و امام صادق(ع) شرفیاب می شد. سی هزار حدیث از امام باقر(ع) و شانزده هزار حدیث از امام صادق(ع) شنیده بود.
هشام بن حکم
ابو محمد یا ابو الحکم کندی یا شیبانی، بغدادی یا کوفی، از اعاظم ائمه کلام و از کیای اعلام و از بهترین شاگردان مکتب امام صادق(ع) و از خواص اصحاب امام هفتم(ع) بوده است. او دانشمندی جامع در علوم عقلی و نقلی، خوش قریحه، حاضر جواب، خوش بیان و عقاید شناسی بزرگ بوده است. تاریخ ولادتش به طور قطع معلوم نیست اما می توان حدس زد که در اوایل قرن دوم هجری بوده است. زادگاهش شهر کوفه و محل نشو و نمای او شهر واسط است. امام صادق(ع) با انفاس قدسیه اش چنان هشام را برای مباحثه با مخالفین مجهز و آماده نمود که در هیچ مناظره ای از هیچ کس شکست نخورد و همیشه قهرمانی پیروز بود. آوازه شهرت او چنان حوزه های علمی اسلامی را گرفته بود که هرگاه دانشمندان بنام با اینکه او را ندیده بودند در مناظره ای از شخصی شکست می خوردند حدس می زدند که آن شخص هشام بن حکم است. علمای رجال کتابها و تألیفات زیادی را به ایشان نسبت می دهند که همه از سعه دانش و اطلاعات وسیع او در زمینه های مختلف حکایت می کند. از کتابهای او پیداست که در زمینه های فقه، اصول، احادیث، توحید اصول دین، امامت و همچنین رد بر زنادقه، مادیون، دوگانه پرستان و معتزله، نوشته های زیادی داشته است. بعضی کتابهای او را بالغ بر سی جلد ذکر کرده اند.
منبع: روزنامه قدس
