حجت الاسلام شکوری امام جمعه خوی

حکم شرعی شایعه:

اگر شایعه مشتمل بر هتک حرمت اشخاص ، دروغ پردازی ، غیبت از دیگران، تهمت و افترا ، اختلال نظم جامعه ، ایجاد تردید در مسلمانان نسبت به دین و سایر گناهان و ضد ارزشها باشد حرام است و این حکم از آیات و روایات متعدد استفاده می شود

الف: حکم شایعه در قرآن

1- خداوند در سوره احزاب می فرماید:
لَئِنْ لَمْ یَنْتَهِ الْمُنافِقُونَ وَ الَّذِینَ فِی قُلُوبِهِمْ مَرَضٌ وَ الْمُرْجِفُونَ فِی الْمَدِینَهِ لَنُغْرِیَنَّکَ بِهِمْ ثُمَّ لا یُجاوِرُونَکَ فِیها إِلاّ قَلِیلاً(31)
اگر منافقان و بیماردلان ، و آنها که اخبار دروغ و شایعات بی اساس در مدینه پخش می کنند ، دست از کار خود بر ندارند ، تو را بر ضد آنان می شورانیم ، سپس جز مدت کوتاهی نمی توانند در کنار تو در این شهر بمانند.
در تفسیر علی بن ابراهیم در شأن نزول آیه چنین می خوانیم:
گروهی از منافقین در مدینه بودند و انواع شایعات را پیرامون پیامبر(ص) به هنگامی که بعضی از غزوات می رفت ، در میان مردم منتشر می ساختند
گاه می گفتند : پیامبر(ص) کشته شده و گاه می گفتند : اسیر شده
مسلمانانی که توانایی جنگ را نداشتند و در مدینه مانده بودند، سخت ناراحت می شدند ، شکایت نزد پیامبر (ص) آوردند، این آیه نازل شد ، و سخت این شایعه پراکنان را تهدید کرد.(32)
2- خداوند در سوره نور آیه 19 می فرماید:
إِنَّ الَّذِینَ یُحِبُّوَن أَنْ تَشِیعَ الْفاحِشَهُ فِی الَّذِینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلِیمٌ فِی الدُّنْیا وَ الآخِرَهِ(33)
کسانی که دوست دارند زشتی ها در میان مردم با ایمان، شیوع یابد عذاب دردناکی برای آنان در دنیا و آخرت است
در ارتباط با شأن نزول این آیه و چند آیه قبلی مطالب مختلفی در تفاسیر اهل سنّت وجود دارد از آن جمله است داستان پرماجرای اِفک (تهمت عظیم)
با در نظر داشتن اینکه در ارتباط با محتوای این شأن نزولها گفتگوهای زیادی وجود دارد لازم به یادآوری است آنچه برای ما مهم است این شأن نزولها نیست مهم آن است بدانیم از مجموع آیات استفاده می شود
شخص بی گناهی را به هنگام نزول این آیات متهم به عمل منافی عفّت نموده بودند و این شایعه در جامعه پخش شده بود و نیز از قرائن موجود استفاده می شود این تهمت درباره فردی بوده که درجامعه آنروز از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است
ونیز گروهی از منافقان و به ظاهر مسلمانها می خواستند از این حادثه بهره برداری غرض آلودی به نفع خویش و به زیان جامعه اسلامی کنند که آیات نازل شد و با قاطعیّت بی نظیری با این حادثه برخورد کرد(34)

ب: شایعه از دیدگاه روایات:

در روایات متعدد شایعه مورد نکوهش قرار گرفته است :
1- امام رضا (ع) می فرماید:
اَلْمُذِیعُ بِالْسَّیِئَهِ مَخْذُولٌ وَ الْمُسْتَتِرُ بِالْسَّیِئَهِ مَغْفُورٌ لَهُ(35)
آن کسی که گناه را پخش کند مترود است و آنکه پنهانش بدارد مشمول آمرزش الهی است
2- رسولخدا (ص) فرمود:
مَنْ اَذاعَ فاحِشَهً کانَ کَمُبْتَدِئِها وَ مَنْ عَیَّرَ مُؤْمِناً بِشَئٍ لَمْ یَمُتْ حَتّی یَرْکَبُهُ(36)
کسی که کار زشتی را نشر دهد همانند کسی است که آنرا در آغاز انجام داده است و هرکه مؤمنی را سرزنش کند نمیرد تا آنرا مرتکب شود
3- مردی از امام موسی بن جعفر (ع) پرسید :
فدایت شوم از یکی از برادران دینی کاری نقل کردند که من آنرا ناخوش داشتم ، از خودش پرسیدم، انکار کرد در حالیکه جمعی از افراد موثق این مطلب را از او نقل کرده اند:
امام (ع) فرمود:
کَذِّبْ سَمْعَکَ وَ بَصَرَکَ عَنْ أَخِیکَ وَ إنْ شَهِدَ عِنْدَکَ خَمْسُونَ قَسامَهً وَ قالَ لَکَ قُولً فَصَدِّقْهُ وَ کَذِّبْهُمْ، وَ لا تُذیعَنَّ عَلَیْهِ شَیْئاً تُشینُهُ بِهْ وَتَهْدِمُ بِهِ مُرُوَّتَهُ، فَتَکُونُ مِنَ الَّذینَ قالَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ إِنَّ الَّذینَ یُحِبُّونَ أَنْ تَشِیعَ الْفاحِشَهُ فِی الَّذینَ آمَنُوا لَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ فِی الدُّنیا وَ الآخِرَهِ(37)
گوش و چشم خود را در مقابل برادر مسلمان خود تکذیب کن، حتّی اگر پنجاه نفر سوگند خوردند که او کاری کرده و او بگوید نکرده ام ، از او بپذیر و از آنان نپذیر ، هرگز چیزی که مایه عیب و ننگ اوست و شخصیّت وی را از میان می برد، در جامعه پخش مکن وگرنه از آنهایی خواهی بود که خدا درباره آنان فرموده:
کسانی که دوست می دارند زشتیها در میان مؤمنان پخش شود عذاب دردناکی در دنیا و آخرت دارند

درمان شایعه پردازی :

در برابر جلوگیری از شایعات آحاد جامعه مسئولیت دارند و همه باید دست به دست هم بدهند تا از این بلای اجتماعی خانمان سوز جلوگیری بکنند و روشهای متعددی در این زمینه وجود دارد از قبیل:
1- اطلاع رسانی شفاف:
آگاه سازی مردم نسبت به رویدادهای گوناگونی که از نظر آنان بسیار مهم بوده و به گونه ای با زندگی روزمره و آینده شغلی و حرفه ای و حیات اجتماعی آنها مربوط می شود نقش بسزایی در پیشگیری شایعه دارد
2- مبارزه علمی:
مسلح شدن انسان به سلاح علم و دانش و آگاهی و تفکر نسبت به پیامدهای شوم شایعه برای خود و جامعه و خسارتهای معنوی و مادی مانند رکود فکری و اخلاقی ، ناامنی ، مرز شکنی ، پوچ گرایی و محروم ساختن انسانهای لایق از خدمتنقش مؤثری در جلوگیری از شایعات دارد.
3- تقویت ایمان و اعتقاد به نظارت خداوند و فرشتگان بر اعمال و گفتار انسان
4- اطمینان در کسب خبر
تحقیق مردم از خبر و شایعه و عدم پذیرش فوری اخبار و وسوسه در کسب خبر و زدودن زود باوری ، مانع از شایعه پردازی می شود.(38)
و چنانکه قرآن می فرماید:
یا اَیُّها الَّذینَ آمَنُوا إِنْ جاءَکُمْ فاسِقٌ بِنَبَإٍ فَتَبَیَّنُوا أَنْ تُصیبُوا قَوْماً بِجَهالَهٍ فَتُصْبِحُوا عَلَی مَا فَعَلْتُمْ نادِمینَ (39)
ای مؤمنان اگر تبهکاری برای شما خبری آورد بررسی کنید مبادا نادانسته به گروهی آسیب رسانید آنگاه بر آنچه که کرده اید پشیمان گردید

پی نوشت ها :

(1) لغت نامه دهخدا ج 9 ص 14103
(2) کاپفر ژان نوئل ، شایعه ، ترجمه خداداد موقر ، 15
(3) آسیبهای اجتماعی و درمان آن / بحرینی ص 169
(4) شایعه در قرآن و روایات / مازندرانی ص 1
(5) سوره اعراف آیه 60
(6) سوره مؤمنون آیه 24
(7) سوره مؤمنون آیه 25
(8) سوره اعراف آیه 66
(9) سوره شعراء آیه 34
(10) سوره ذاریات آیه 39
(11) سوره غافر آیه 24
(12) سوره ص آیه 4
(13) سوره حجر آیه 6
(14) سوره انبیاء آیه 5
(15) سوره آل عمران آیه 161
(16) التبیان / شیخ طوسی ج 4 ص 272
(17) سوره توبه آیه 61
(18) تفسیر نمونه / جمعی از نویسندگان ج 3 ص 153
(19) مجمع البیان / طبرسی ج 2 ص 403
(20) سوره آل عمران آیه 144-145
(21) سوره توبه آیه 50
(22) نهج البلاغه نامه 78
(23) تفسیر کبیر / فخر رازی ج 23 ص 183 ذیل آیه 19 سوره نور
(24) جامع البیان / طبری ج 18 ص 119
(25) مسند/ احمد بن حنبل ج 3 ص 85
(26) سوره نور آیه 12
(27) تفسیر مجمع البیان / طبرسی ج 2 ص 405
(28) شرح الاخبار / قاضی نعمان ج 1 ص 279
(29) تفسیر القمی / علی بن ابراهیم ج 1 ص117
(30) همان
(31) سوره احزاب آیه 60
(32) تفسیر « علی بن ابراهیم » ، طبق نقل « نور الثقلین » ج 4 ص 307
(33) سوره نور آیه 19
(34) تفسیر نمونه / جمعی از نویسندگان ج 14 ص 421 و 422
(35) اصول کافی/کلینی ج 2 ص 428
(36) همان ج 2 ص 356
(37) سوره نور آیه 19 و ثواب الاعمال / صدوق ص 293 ح 1
(38) آسیبهای اجتماعی و درمان آن / دشتی ص 176
(39) سوره حجرات آیه 6

منبع:سایت شورای سیاستگذاری ائمه جمعه