حجاج بن یوسف برای چند تن از علمای زمان خود به نامهای حسن بصری ، عمر و بن عبید، واصل بن عطا و عامر شعبی نامه نوشت تا آراء و نظریات خود را پیرامون قضا و قدر برایش بنویسند. حسن بصری در پاسخش نوشت : بهترین سخنی که در این باره به ما رسیده گفتار امیرالمومنین علیه السلام است که فرمود: تنها چیزی که تو را تباه می سازد اسفل و اعلای توست (کنایه از عورت و دهان ) و خداوند از آن برای است .
عمر و بن عبید در پاسخش نوشت : بهترین گفتاری که درباره قضا و قدر شنیده ام سخن علی بن ابیطالب است که فرموده : اگر انجام گناه و معصیت به اختیار خود انسان نباشد پس حکم به قصاص درباره شخص جانی بی مورد خواهد بود و او در حکم قصاص مظلوم می باشد. واصل بن عطا نوشت : زیباترین کلامی که در این باره شنیده ام ، کلام امیرالمومنین علیه السلام است که فرموده : آیا ممکن است خداوند تو را به راه راست هدایت نموده و باز خودش تو را در گمراهی قرار دهد بدون اختیار خودت .
شعبی نوشت : نیکوترین بیانی که درباره قضا و قدر شنیده ام بیان علی بن ابیطالب علیه السلام است که فرموده : هر عملی که از آن به سوی خدا توبه می کنی از خودت می باشد، و هر عملی که به شکرانه انجام آن خدا را سپاس می گویی از سوی خداوند است .
و چون نامه هایشان به حجاج رسید گفت : البته این گفتار را از چشمه ای صاف و گوارا اخذ کرده اند.
قضاوتهای امیرالمومنین علی(ع) / محمد تقی تستری
