در این مجال به برخی اوصاف و نشانه‌های ظاهری مؤمنان و عبادالرحمن و بندگان صالح خداوند در دنیا با آیاتی از رهنمون های کتاب خدا پرداخته می‌شود.

– 1- مشی بی‌تکبّر
خداوند در سورۀ مبارکۀ فرقان، علایم بندگان واقعی خود را نقل کرده و می‌فرماید:
وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِینَ یَمْشُونَ عَلَى الْأَرْضِ هَوْنًا[1]؛ «و بندگان رحمان کسانی‌اند که روی زمین با آرامش و فروتنی راه می‌روند.»

2- تدبیر در رفتار
نشانۀ دیگر بندگان الهی آن است که در خطاب با بندگان جاهل و نادان و گمراه، به خوبی برخورد خواهند داشت.
وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا[2]؛ «و هنگامی‌که نادانان آنان را طرف خطاب قرار می‌دهند [در پاسخشان] رفتار و سخنانی مسالمت‌آمیز دارند.»

3- بیتوته برای عبادت
نشانۀ بندگان واقعی خداوند آن است که ایشان همواره به دنبال فرصتی برای عبادت و مناجات با پروردگار می‌باشند. آنان شب را برای پروردگارشان با سجده و قیام به صبح می‌رسانند. وَالَّذِینَ یَبِیتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِیَامًا[3] بنابراین ویژگی رفتاری صالحان سجود و خضوع در برابر عظمت خالق هستی است. آنچنان‌که ایشان آیات الهی را در دل شب می‌خوانند و در برابر حق سجده و کرنش می‌کنند.

4- فرار از سخط و عذاب الهی
خداوند سبحان درباره فضایل و اوصاف بندگان مؤمن و صالح خویش می‌فرماید:
وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا اصْرِفْ عَنَّا عَذَابَ جَهَنَّمَ إِنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَامًا[4]

از آنچه مایۀ جهنمی شدن آنهاست، گریزان هستند. اعمالی همچون گناهان کبیره، غیبت، دروغ، تهمت مبری هستند. به تعبیری دیگر، بندگان مخلص و خداشناس همواره از اسباب عذاب الهی گریزان هستند و می‌گویند: إنَّ عَذَابَهَا کَانَ غَرَامًا * إِنَّهَا سَاءَتْ مُسْتَقَرًّا وَمُقَامًا[5]

5- تعادل در زندگی
یکی دیگر از اوصاف بندگان مؤمن و صالح خداوند آن است که ایشان همواره در زندگی متعادل هستند؛ وَالَّذِینَ إِذَا أَنْفَقُوا لَمْ یُسْرِفُوا وَلَمْ یَقْتُرُوا وَکَانَ بَیْنَ ذَلِکَ قَوَامًا[6] بندگان وارسته، از اموال خود بهرۀ لازم را برده، بخشی از آن را در راه خداوند انفاق می‌کنند. یعنی ضروریات زندگی دنیوی خویش همچون مسکن، مرکب، لباس و خوراک خود را تهیه کرده و مابقی را در راه خدا انفاق می‌کنند. البته ایشان در انفاق کردن نیز اسراف و زیاده‌روی نمی‌کنند. چون رعایت انصاف و تعادل در انفاق نیز یکی از اصول معاش و زندگی مبتنی بر اصول دین اسلام است.

6- رعایت توحید
نشان دیگر ایشان آن است که هیچ معبودی جز خداوند یکتا و یگانه را در امورات خود دخیل قرار نمی‌دهند و دغدغۀ آن‌ها تنها جلب رضایت الهی است. وَالَّذِینَ لَا یَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ[7]

7- دوری از قتل نفس
بندگان مؤمن و نیکوکردار خداوند متعال، هرگز به اعمال ناشایستی همچون قتل نفس دست نخواهند زد.
وَلَا یَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِی حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ[8] در این رابطه گفته شده قتل نفس و کشتن نیز دو نوع است؛ یا انسان به طور مستقیم کسی را می‌کشد و یا به طور مثال، به صورت عمد در غذای مردم تقلّب کرده، به مردم مواد غذایی بد و نامناسب می‌دهد. بدین ترتیب آنان بعد از مدّتی بر اثر استفاده از آن غذای ناسالم جان خود را از دست می‌دهند.

8- گریز از زنا
نشانۀ دیگر ایشان، دوری از فساد و فحشا و عمل شنیع زنا است. آنچنان‌که قرآن کریم می‌فرماید:
وَلَا یَزْنُونَ وَمَنْ یَفْعَلْ ذَلِکَ یَلْقَ أَثَامًا[9] بندگان من اهل زنا نیستند و شهوت خود را از حرام نگاه می‌دارند.

9- تدبیر و فرار از لغو
در آیات نورانی قرآن کریم است که خداوند می‌فرماید:
وَالَّذِینَ لَا یَشْهَدُونَ الزُّورَ وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَامًا[10] بندگان من کسانی هستند که به غنا و حرف‌های بیهوده و گناه‌آلود توجّه نخواهند کرد. آنان در مجلس غنا و دروغ‌پردازی و امور باطل حاضر نمی‌شوند و هنگامی‌که بر گفتار و کردار لغو می‌گذرند، با بزرگواری و متانت می‌گذرند. زیرا بندگان واقعی و مخلص، هیچ‌گاه بدی‌ها را با بدی معامله نمی‌کنند.

10- تدبیر در آیات الهی
قابل ذکر است که یکی از زیباترین اوصاف بندگان شایستۀ خداوند این است که در آیات الهی تأمّل کرده و با چشم بصیرت در آن‌ها می‌اندیشند. وَالَّذِینَ إِذَا ذُکِّرُوا بِآیَاتِ رَبِّهِمْ لَمْ یَخِرُّوا عَلَیْهَا صُمًّا وَعُمْیَانًا[11] درمقابل آیات من کر و کور و بی‌تفاوت نیستند، بلکه با چشم و گوش باز و عقل و تدبیر، در آیات من می‌نگرند.

11- درخواست خانوادۀ صالح
وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّهَ أَعْیُنٍ وَاجْعَلْنَا لِلْمُتَّقِینَ إِمَامًا[12] این آیه به صراحت درخواست بندگان صالح و شایسته را از خداوند تبارک و تعالی بیان می‌کند. آنچنان‌که بنابر قول قرآن ایشان می‌فرمایند: خدایا! خانوادۀ ما را در دنیا و آخرت باعث چشم‌روشنی ما قرار بده، تا در محضر وجودت شرمسار و خجالت‌زده نشویم. البته این امر مهم، به مواظبت و مراقبت همیشگی نیاز دارد. در عین حال انسان مؤمن نیز باید در تربیت صحیح فرزندان همواره از خداوند درخواست مساعدت و یاری داشته باشد. براین اساس، باید فرزندان خود را به‌گونه‌ای تربیت کنیم که آن‌ها نور چشم ما شوند، نه این‌که به جهت رفتارها و تربیت نادرست و نسنجیده و ناشایست والدین، ایشان سرخورده شده و بگویند اگر دین بندگان صالح این است، ما چنین دینی را نمی‌خواهیم.

پی نوشت:
ــــــــــــــــــــــــــــ
[1]. فرقان(25): 63؛ «بندگان رحمان کسانی هستند که روی زمین با آرامی و فروتنی راه می‌روند و هنگامی که نادانان آنان را طرف خطاب قرار می‌دهند [در پاسخشان] سخنانی مسالمت‌آمیز می‌گویند.»
[2]. فرقان(25): 63.
[3]. فرقان(25): 64؛ «و آنان که شب را برای پروردگارشان با سجده و قیام به صبح می‌رسانند.»
[4]. فرقان(25): 65؛ «و آنان که می‌گویند: پروردگارا! عذاب [دوزخ] را از ما بگردان، مسلماً عذاب آن پایدار و همیشگی است.»
[5]. فرقان(25): 65 ـ 66؛ «مسلماً عذاب آن سخت و همیشگی است. قطعاً دوزخ بد قرارگاه و بد اقامت گاهی است.»
[6]. فرقان(25): 67؛ «چون انفاق می‌کنند، نه از حدّ متعارف می‌گذرند و نه سخت‌گیری می‌کنند و [انفاقشان] همواره میان این دو در حدّ اعتدال است.»
[7]. فرقان(25): 68؛ «و آنان که معبود دیگری را با خدا نمی‌پرستند.»
[8]. فرقان(25): 68؛ «و کسی را که خدا خونش را حرام کرده است، جز به حق نمی‌کشند.»
[9]. فرقان(25): 68؛ «و زنا نمی‌کنند و کسی که این اعمال را مرتکب شود، به کیفر سختی می‌رسد.»
[10]. فرقان(25): 72؛ «آنان که تن به شهادت ناحق نمی‌دهند و در مجالس باطل حاضر نمی‌شوند و هنگامی‌که بر گفتار و کردار لغو می‌گذرند، با بزرگواری و متانت می‌گذرند.»
[11]. فرقان(25): 73؛ «آنان که وقتی به آیات پروردگارشان پندشان دهند، در برابر آن با حالت کری و کوری نمی‌افتند، [بلکه با گوش شنوا و چشم بصیرت به آن دل می‌دهند].»
[12]. فرقان(25): 74؛ «و آنان که می‌گویند: پروردگارا! ما را از سوی همسران و فرزندانمان خوش‌دلی و خوشحالی بخش و ما را پیشوای پرهیزکاران قرار ده.»