نویسنده: طاهره جعفری

ان ربک یبسط الرزق لمن یشاء و یقدر انه کان بعباده خبیرا بصیرا. (اسراء:30)

به درستی که پروردگارت گشاده می گرداند روزی را برای آن که می خواهد و تنگ می گرداند؛ به درستی که او به بندگانش آگاه و بیناست.
از این آیه بر می آید که خداوند بزرگ بر اثر زمینه سازی بندگانش، زندگی برخی را وسعت می بخشد و رزق و روزی آنها را بیشتر می کندو بعضی دیگر رادر سختی و تنگنا قرار می دهد.
درآیاتی از قرآن کریم آمده است که عده ای از مردم زندگی راحت و خوبی داشتند و در جاهای آباد و سرسبز زندگی می کردند، ولی به دلیل کارهای ناشایست و خلاف ، به عذاب و قهر خداوند دچار شدند و زندگی آنان به آوارگی ، نابودی و تباهی کشیده شد.با توجه به این آیات در می یابیم علت برخی از عذاب ها، چیزی جز زیاده خواهی و ناسپاسی بر اثر اسراف نیست .کسانی که به نعمت های خداوند و به روزی خود، قانع هستند و شکر و سپاس پروردگار را به اندازه توان به جای می آورند، سزاوار دریافت پاداش الهی می شوند.درمقابل ، کسانی که به داده ها و روزی مقدر خداوند،خرسند نیستند و زیادتر از آن می خواهند، به ناچار می کوشند از هر راهی بر ثروت و تجملات زندگی خود بیفزایند ودر پرتو این عقیده وبا پیش گرفتن این راه، از هیچ کاری پرهیز ندارند .آنان به سبب گناهانی که مرتکب می شوند، در همین دنیا ، به انواع عذاب ها گرفتار می آیندو گاه امور زندگی شان چنان تنگ می شود و فشار می آورد که مجبور می شوند همه ثروت کلانی را که به ناحق به دست آورده اند، به صاحبان حقیقی شان برگردانند.
واذا تاذن ربکم لئن شکرتم لازیدنکم و لئن کفرتم ان عذابی لشدید.(ابراهیم : 7)
و پروردگارتان اعلام کرد که اگر شکر کنید، روزی شما را زیاد می کنم و اگر کفران نعمت کنید، شما را عذاب می کنم .

دردسر تجمل گرایی

ما ل اندوزی و تجمل گرایی، دردسرساز است و کسانی که به زندگی اشرافی و پرزرق و برق اهمیت می دهند، همواره در پی تجدید لوازم زندگی خود و رسیدن به رفاه و آسایش بیشتر در پرتو وسایل جدید و لوکس هستند و همه فکرشان روی آنها متمرکز است. بدین ترتیب، از هدف های اصلی زندگی که بزرگ ترین آنها عبادت و بندگی خداست،غافل می شوند. یکی از ویژگی های بندگان شایسته خدا، خاکی بودن و فروتنی است و افراد تجمل گرا، از این نعمت های اخلاقی دور هستند وبا پیوستن به جرگه افراد مادی گرا دچار غرور و فخر فروشی می شوند.اینان، انسان های ساده زیست را به دیده حقارت می نگرند، غافل از اینکه با سرگرم شدن به این نوع زندگی، خود رادر تنگناهای دشوارتر گرفتار می کنند و مشمول ضرب المثل «هر که بامش بیش ، برفش بیشتر» می شوند.
پس انسان باید به اندازه ای به دنیا رو کند که نیاز روزانه او تامین شود؛ زیرا زیادتر از آن ، اسراف است و اسراف ، یعنی بخشی از درآمد خود را بیهوده هدر دادن. از این رو، حضرت علی(ع) می فرماید:«الاسراف یفنی الجزیل؛زیاده روی، بسیار را از بین می برد. »(1) همچنین می فرماید:»الاقتصاد ینمی القلیل؛ میانه روی، کم را زیاد می کند»(2).

بهره گیری از نعمت های الهی

وقتی افراد یک خانواده، صرف جو باشند، می دانند از نعمت های خدادادی چگونه بهره بگیرند ودر زندگی ، میانه رو باشند.چنین خانواده هایی می دانند نعمت ها برای همه آفریده شده اند و فقط برای آنها نیست تاهرگونه که می خواهند، مصرف کنند.آنان حتی برای بعضی از وسایل دورانداختنی بی خطری که کاربرد نخستین آنها تمام شده است، کاربرد دیگری در نظر می گیرند ودوباره آنها را باز یافت می کنند وبا این کار به سوی صرفه جویی قدم بر می دارند.در چنین خانواده ای ، بخش بالایی از بودجه خانواده به جای اینکه دور ریخته شود، دوباره به چرخه زندگی وارد می شود وراه را برای پیشرفت و زندگی و بهره بردن هموارتر می کند. خداوند یکتا دوست دارد نعمت هایی را که به بندگانش ارزانی فرموده است،در وجود بنده های خود ببیند و چهره های شاد آنان را نظاره گر باشد. از این رو ، نعمت های گوناگون و فراوانی را در اختیار آنها قرار داده واز سویی نیز آنها را از اسراف و زیاده روی باز داشته است.
پروردگار متعال در آیه ای، بندگانش را چنین خطاب می کند:
یا بنی آدم خذوا زینتکم عند کل مسجد وکلوا و اشربوا و لا تسرفوا انه لایحب المسرفین .(اعراف:32).
ای پسران آدم، زینتتان را نزد هر مسجدی برداریدوبخورید و بیاشامید و اسراف نکنید.به درستی که او مسرفان را دوست ندارد.

تجمل گرایی، کم یا زیاد

گرایش به تجمل نوعی زیبا پسندی است و انسان ذاتا زیبایی را دوست واز زشتی کراهت دارد. اصل جمال یا زیبایی از ذات مقدس باری تعالی ریشه گرفته که سر منشا همه خوبی ها و زیبایی هاست. باید دید ورود تجملات در زندگی تا چه اندازه نیک و پسندیده و خدایی است وموارد ناپسند کدامند.وقتی همه مردم در یک شهر یا روستا زندگی معمولی دارند واز فقر شکایتی ندارند، اگر دسته ای به زندگی مطلوب تری روی بیاورند، به گونه ای که از منابع مالی موجود، امکانات مناسبی برای پیشرفت خود و فرزندانشان فراهم کنند، تجمل گرا نامیده نمی شوند.این گونه خانواده ها باید توجه داشته باشند که بنا بر آموزه های اسلام، باید از تجمل گرایی های بیهوده و زیان رسان بپرهیزند.حال اگر درآمدشان رو به فزونی است، مقدار افزده شده را صرف کارهای خیر کنند واز این راه آخرت خود را نیز زیبا سازند.ائمه اطهار(ع) همواره در زندگی سرا سر افتخار آمیزشان، به این مسئله توجه داشتند.آنان همیشه زندگی شان هم سطح زندگی مردم عادی و حتی گاهی پایین تر از آنها بود.از این رو،وقتی شرایط کامرانی، رفاه و خوشبختی برای مردم فراهم می شد وهمه آنها از رفاه نسبی برخوردار می شدند، آن بزرگواران نیز اندکی از روزنه های آسایش و توسعه را در زندگی خود می گشودند.

اسراف ، دوستی با شیطان

از نظر شرع مقدس اسلام، خسیس بودن، صفتی نکوهیده است و هم نشینی با خسیسان منع شده است، چنان که دین اسلام ، مسلمانان را از اسراف و تبذیر و ریخت و پاش های بی مورد برحذر داشته است. خداوند در قرآن در این باره می فرماید:
ولا تجعل یدک مغلوله الی عنقک و لا تبسطها کل البسط فتقعد ملوما محسورا.
(اسراء:29).
نه خسیس باش ونه ول خرجی کن، به گونه ای که همه آنچه د ربساط داری ، تمام شود که سرزنش شوی واز اینکه چیزی در بساطت نمانده است، غمگین شوی.
همین آیه به خوبی راه چگونه مصرف کردن را به انسان ها می آموزد.
امام علی(ع) نیز می فرماید:«الحازم من تجنب التبذیر و عاف السرف؛ دوراندیش کسی است که از زیاده روی دوری گزیند و اسراف را کنار گذارد.»(3)
ودر جای دیگر می فرماید:«الاسراف مذموم فی کل شیءالا فی افعال البر؛ اسراف در هر چیزی نکوهیده است، مگر در کارهای نیکو.»(4)
یکی از چیزهایی که موجب شادی شیطان می شود وخشم خدا را پدید می آورد، تجمل گرایی و در کنارآن ،اسراف آدمیان است؛ زیرا همان گونه که گفته شد، تجمل گرایی، انسان را از یاد خدا و آخرت غافل می سازد وراه را برای وارد شدن به بسیاری از گناهان برای آدمی باز می کند. در دنیای کنونی که فقر یکی از عوامل مهم مرگ و میر انسان هاست، گاه برخی افرادی که ایمان کافی ندارند، برای عبوراز این تنگنا و بحران، دست به برخی اقدام های غیر انسانی می زنند. مال اندوزی ودر پی آن،اسراف و تبذیر کردن نیز رایج است.در این صفت ناپسند، خبری از انسان دوستی نیست واین جز دوستی با شیطان نیست که نعمت های خدا را که با تلاش و زحمت فراوان تولید شده اند ، با خیال آسوده و بدون دور اندیشی روانه سطل های زباله می کنیم.
ابر وباد و مه و خورشید و فلک در کارند
تا تونانی به کف آری و به غفلت نخوری
*منبع اصلی احادیث: غررالحکم و دررالکلم.

پی نوشت:

1. دو هزار حدیث از امام علی(ع)، گردآورنده: جواد جانفدا، ص43، حدیث شماره 546.
2. همان، ص29، حدیث شماره 386.
3. همان، ص133، حدیث1517.
4. همان، ص 193، حدیث 1932.

منبع:ماهنامه طوبی شماره 36