1. خدا، امثال تو را در میان مؤمنان زیاد نکند.
از امام صادق علیه السلام روایت شده است که امیرمؤمنان علی علیه السلام پنج بار شتر خرما برای مردی فرستاد… مردی به امیرالمؤمنین عرض کرد: به خدا قسم، فلانی از تو چیزی نخواسته است، یک بار از پنج بار برای او کافی است. حضرت فرمود:
لاکثر الله فی المؤمنین ضربک! اعطی انا و تبخل انت؟
خدا، امثال تو را در میان مؤمنان زیاد نکند. من می بخشم و تو بخل می ورزی؟(1)
این حدیث در اصول کافی (2) با تفضیل بیشتری بیان شده که نکته های مهم آن بدین قرار است:
1. آن شخص با توجه به متانت نفسی که داشت، از کسی درخواست نمی کرد، نه از حضرت علی علیه السلام و نه از غیر آن حضرت. از این کار درمی یابیم که انسان تا جایی که ممکن است، نباید فقر و تنگ دستی خود را برای کسی بیان و دست نیاز به سوی کسی دراز کند.
2. مؤمن باید جامعه و افراد خود را بشناسد و به وظیفه خود عمل کند و در کمک کردن به دیگران دریغ نورزد و تنگ نظر نباشد. وجود انسان های تنگ نظر، به ویژه در مدیریت های کلان جامعه خطر بزرگی است؛ چون این تنگ نظری ها می تواند مشکلات فراوانی بر سر راه پیشرفت جامعه ایجاد کند.
3. در حدیث اصول کافی، پس از جمله علی علیه السلام که فرمود: « خدا امثال تو را در میان اهل ایمان زیاد نکند، من می بخشم و تو بخل می ورزی؟» آمده است که حضرت فرمود:
اگر کسی امید به من بسته باشد و من به او بخشش و عطا نکنم ( تا زمانی که او از من درخواست کند و سپس به او چیزی ببخشم)، در واقع، ارزش چیزی را که از او گرفتم، به او نداده ام.
به دیگر سخن، من با این رفتار و کوتاهی سبب شدم که او صورت و آبروی خویش را برای درخواست از من خرج کند؛ آن صورتی که برای پروردگار من و پروردگار خود روی خاک مالید، آن زمانی که خدایش را عبادت می کرد و از او نیازهایش را طلب می کرد.
پس بدان، هر کس با برادر مسلمان خود چنین کند،(3) در حالی که می داند او استحقاق چنین بخشش و رسیدگی ای را دارد، چنین شخصی در مناجات و دعا با خدایش راست گو نیست ؛ زیرا آنجا که با زبان خویش برای مسلمانان طلب بهشت می کند، در عمل، از بخشیدن مال بی ارزش دنیا دریغ می ورزد. این نوعی صداقت نداشتن و دروغ گویی است. مگر نه این است که بنده در دعاهایش چنین می گوید: « اللهم اغفر للمؤمنین و المؤمنات » بر هر کس که طلب مغفرت برای اهل ایمان می کند؛ یعنی طلب بهشت برای آنان دارد. چنین شخصی که این گونه با زبان دعا می کند. ولی با عمل، آن را اثبات نمی کند، از انصاف به دور است.

2. یک دعا از اول شب تا پایان آن
ابوقره گوید: شبی امام صادق علیه السلام را دیدم مشغول طواف خانه خدا است و مکرر به خدا عرض می کرد:
اللهم شح نفسی.
خداوندا، مرا از بخل و حرص نفسم نگه دار.
پرسیدم شما از آغاز شب تا پایان، غیر از این دعا را نخواندی. حضرت فرمود: چه چیزی بدتر از بخل و حرص نفس که خداوند می فرماید:
و من یوق شح نفسه و فأولئک هم المفلحون ( حشر: 9 و تغابن 16 ) (4)
هر کس که از بخل نفس خویش نگه داشته شود، پس آنها از رستگارانند.

3. بخل بدتر از فقر
استادی به شاگردش گفت:… چه چیزی بدترین چیزهاست ؟ شاگرد در پاسخ گفت: فقر و احتیاج. استاد گفت: درست است که فقر و تهی دستی موجب پریشانی است، ولی بخل بدتر از فقر است؛ زیرا اگر به فقیر، مالی برسد، پریشانی اش برطرف شود، ولی اگر مال و ثروت به بخیل برسد، پریشانی اش برطرف نمی گردد. (5)

پی نوشت ها :

1- میزان الحکمه با ترجمه فارسی، ج 1، ص 447، ح 1618.
2- الکافی، ج 4، ص 22، باب من أعطی بعد المسأله.
3- یعنی پیش دستی نورزد و به عبارتی بخل بورزد تا آن مرد مسلمان ناچار شود و درخواست کند، سپس این شخص اجابتش کند.
4- داستان ها و پندها، ج 9، ص 63.
5- همان، ص 81.