عبادت به معنای اظهار ذلت و بندگی، عالی ترین نوع تذلل و کرنش در برابر پروردگار است. در اهمیت آن همین بس که در قرآن کریم هدف از آفرینش انسان و بعثت أنبیاء، عبودیت و بندگی پروردگار ذکر شده است.«وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلاَّ لِیعْبُدُونِ ( ذاریات/ 56) جن و انس را نیافریدم مگر اینکه مرا پرستش کنند.»

در مسیر بندگی خدا حرکت کردن و عبادت پروردگار امری است که بدون آن بشر به کمال واقعی خود نخواهد رسید و پله های سعادت را نخواهد پیمود، لکن باید توجه داشت که اگر چه انسان برای عبادت آفریده شده ولی این عبادت کوچکترین نفعی برای خالق او ندارد و تنها موجبات ترقی و صعود این موجود خاکی را به سوی مراحل عالیه کمال و قرب پروردگار، فراهم می نماید،

از این رو مولای متقیان در نهج البلاغه می فرمایند: «فان الله (سبحانه وتعالی) خلق الخلق حین خلقهم غنیا عن طاعتهم، آمنا من معصیتهم…»‌خداوند سبحان هنگام آفرینش خلق از طاعت و بندگیشان بی نیاز و از معصیت و نافرمانی آنها در امان بود.(1)

از آنجا که بر طبق آیات قرآن کریم هدف از خلقت بشر و بعثت انبیاء عبادت و بندگی پروردگار است، اولیاء خدا و علماء راستین همواره چون عبدی ذلیل در برابر خالق خویش بوده و لحظه ای از عبادت و راز و نیاز و مناجات با معشوق غافل نبوده اند.

روح عبادت و بندگی بر تمام اعمال آنها حاکم بوده به طوری که آنها را تابع محض اوامر پروردگار گردانیده و هوای دوست را بر خواسته های خویش ترجیح داه اند، زیرا لازمه ی بندگی خدا، خالص کردن خود از قید بتها و معبودهای ظاهری و باطنی است و هر چه انسان خود را از قید هواها و بتهای نفسانی برهاند به همان میزان توفیق بندگی خدا را می یابد.

شیخ اشراق عبادت و بندگی را از جمله راههای کمال نفس می دانند «ومن الطّرائق العباده الدائمه، مع قرائه الوحی الالهی والمواظبه علی الصلوات فی جنیح اللیل ـ والناس نیام ـ والصّوم واحسنه ما یۆخّر فیه الافطار الی السّحر، لتقع العباده فی اللیل علی الجوع وقراءه آیات فی اللیل مهیجه لرقه و شوق…»‌.

«از جمله راههای کمال نفس، عبادت با مداومت است؛ همراه خواندن قرآن و نماز شب، در آن لحظات که مردم در خوابند، و روزه، که بهترین نوع از روزه آن است که تا به هنگام سحر افطار نکند تا عبادات او در شب با شکم سبک انجام پذیرد.

همچنین باید در دل شب پاره ای چند از قرآن بخواند، آیه هایی که صفای دل و هیجان روح را زیاد می کند…»(2)

از منظر حضرت آیت الله العظمی بهاء الدینی(ره) نیز « جهان، عرصه عبودیت حق و عبودیت شیطان است. کسانی که بنده خدا هستند، عبودیت حق و اطاعت از فرمان الهی می کنند….

نبوت ،ولایت ، صلح و صفا و صمیمیت، قدرت غلبه بر قوای طبیعت، تصرف در ماده ی کائنات به اذن خدا، از آثار بندگی و اطاعت حق است …. علی (علیه السلام) حاکم بر خورشید است ، خورشید به فرمان اوست؛ چون بنده ی محض خداست. احیای موتی ، از جریان انداختن آب و همه معجزات انبیاء و اولیاء (علیه السلام) در پرتو بندگی خداست :«العبودیه جوهره کنهها الربوبیه»(3)

علما بزرگوار شیعه و مقربان درگاه الهی مقام بندگی را، بالاترین مقامی می دانند که انسان می تواند به آن دست پیدا کند. آیت الله قاضی (ره) در اهمیت عبادت و بندگی خدا می فرماید « اما نماز شب پس هیچ چاره ای و گریزی برای مۆمنین از آن نیست، و تعجب از کسی که می خواهد به کمال دست یابد و در حالی که برای نماز شب قیام نمی کند و ما نشنیده ایم که احدی بتواند به آن مقامات دست یابد مگر به وسیله ی نماز شب. برشما باد به قرائت قرآن کریم در شب باصدای زیبا و غم انگیز پس آن نوشیدنی و شراب مۆمنان است.»(4)

و لذا سیره علما و بزرگان دین مملو از عشق به عبادت و بندگی خدا بوده است . در احوالات امام راحل (ره) نقل نموده اند که « از اوائل جوانی تا زمان رحلت ایشان اصلاً ترک نشد. ایشان در هرحال، در صحت در زندان، در خلاصی، در تبعید، حتی بر روی تخت بیمارستان قلب هم نماز شب می خواند.(5)

حضرت امام (رحمه الله علیه) همواره برنامه ی منظمی در امر زیارت، عبادات، اعمال مستحب و تلاوت قرآن داشتند هیچ گاه از اذکار و نوافل و مستحبات غافل نمی ماند و حتی در حال قدم زدن تسبیح در دست ذکر و زیارت می خواندند.

فرزند امام می گفت : شبی در ماه رمضان من در پشت بام خوابیده بودم، بلند شدم دیدم که صدا می آید و بعد متوجه شدم که آقاست، که در تاریکی در حال نماز خواندن است و دستهایش را به طرف آسمان دراز کرده و گریه می کند… »(6)

بزرگان دین در مسیر بندگی، جلوه هایی از شوق به لقاء الهی را ظاهر نموده اند که هر ناظر منصفی را به شگفتی وا می دارد « مرحوم ملکی (ره)، شبها که برای تهجد و نماز شب به پا می خاست، ابتدا در بسترش مدتی صدا به گریه بلند می کرد؛ سپس بیرون می آمد و نگاه به آسمان می کرد و آیات «ان فی خلق السموات والارض…» (194 / آل عمران)

را می خواند و سر به دیوار می گذاشت و مدتی گریه می کرد و پس از تطهیر نیز کنار حوض مدتی پیش از وضو می نشست و می گریست و خلاصه از هنگام بیدار شدن تا آمدن به محل نماز و خواندن نماز شب چند جا می نشست و بر می خواست و گریه سر می داد و چون به مصلایش می رسید دیگر حالش قابل وصف نبود.(7)

با توجه به آنچه گفته شد و با تأمل در سیره بزرگان علم و معنویت، درمی یابیم این واصل شدگان به حریم قدس، روزگار خود را به عبادت خداوند گذرانده و نیک دریافته اند که برای عبادت خدا آفریده شده اند و راه رسیدن به یقین و مدارج عالی معرفت، عبادت خداوند است، لذا به پیروی از اهل بیت (ع) ، اینان نیز به عبادات و مستحبات، اهمیت بسیار داده، و با وجود آنکه عامل نجات را فضل و رحمت خداوند می دانسته اند، از وظیفه بندگی، غافل نمی شدند.

پی نوشت‏ها:

1. علینقی فیض الاسلام ،نهج البلاغه فبض الاسلام، قم، انتشارات فیض الاسلام ـ 1366ـ خ184، ص611

2. رضا مختاری ، سیمای فرزانگان، قم؛ دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم ، ص158

3. احمد لقمانی ، حاج آقا رضا بهاء الدینی ؛ آیت بصیرت ،قم، چاپ قدس ، ص 158 ـ 159

4. صادق حسن زاده ، اسوه عارفان (گفته ها و ناگفته ها درباره ی عارف کامل علامه سید علی آقا قاضی تبریزی )، قم؛ انتشارات مۆمنین ، ص137 و 138

5. مصطفی وجدانی ، سرگذشتهای ویژه از زندگی حضرت امام خمینی(رحمه الله علیه) ،قم، انتشارات پیام آزادی، ج2، ص51

6. رضا مختاری، همان ص159

7. همان ، ص222.

منابع:

قرآن کریم

نهج البلاغه

تهیه و فراوری: فربود / تبیان