تک فرزندی خوب است یا بد؟
زندگی‌های امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی و زیاد شدن مشغله‌های خانواده‌ها بسیار متفاوت با گذشته می‌باشد و زوج‌ها را به سمت داشتن یک فرزند سوق می‌دهد. این در حالی است که اکثر والدین بر این باورند که تک فرزندها در طول زندگی خود احساس تنهایی خواهند داشت.

از طرفی نداشتن خواهر و برادر باعث می‌شود روحیه رقابت طلبی که لازمه موفقیت درآینده است در آن‌ها شکل نگیرد. در مقابل در مرکز توجه والدین بودن باعث ایجاد احساس امنیت در کودک می‌شود. 1

شما چند بچه میخواهید؟ آیا توانایی بزرگ کردن آن ها را دارید؟
برای بسیاری از والدین این روزها، داشتن تجربه تک فرزند ی کافی و خوب است. اما برخی دیگر، می خواهند فرزند بیشتری داشته باشند و این هم خوب است. اما همیشه باید چند چیز مهم را در نظر بگیرید:آیا همسر شما می خواهد فرزند دیگری داشته باشد؟

آیا از نظر مالی قادر به بزرگ کردن کودک دیگر هستید؟ آیا شما از لحاظ عاطفی توانایی مراقبت از کودک دیگر را دارید؟ آیا شما به طور فیزیکی قادر به مراقبت از کودک دیگر هستید؟ اگر پاسخ بله را به تمام این سوالات دادید، پس آماده اید که کودک دیگر را به خانواده اضافه کنید.

به یاد داشته باشید که تعداد فرزندان شما مشخص نمی کند که چه کسی هستید. چیزی که مهم است این است که کودک خود را بزرگ و محترم و مسئول خود قرار دهید.2

آیا شما هم به تک فرزندی کودکتان فکر می کنید؟
تصمیم گیری برای والد شدن در حال حاضر یک تصمیم مهم است. برنامه ریزی برای اینکه چند کودک داشته باشید به همان اندازه مهم است. اما آیا می خواهید یک، دو، سه یا چند کودک داشته باشید باید همیشه به خاطر داشته باشید که هر کودکی که پرورش می دهید مستلزم داشتن مجموعه ای از مسئولیت ها است.

با این حال، علی رغم اطلاعاتی که داریم، هیچ روش مناسبی برای پرورش کودک وجود ندارد. حتی اگر در یک خانواده دوست داشتنی بزرگ شوید، تضمینی نیست که وقتی نوبت شماست که فرزندتان را بزرگ کنید، موفقیت مشابهی داشته باشید.

می توانید همه کتاب هایی را که می خواهید بخوانید و بسیاری از وب سایت ها را در اینترنت ببینید، اما هیچ چیز نمی تواند شما را برای تجربه واقعی والد بودن آماده کند. برای والدین جدید، شاید بهتر باشد که با یک کودک شروع کنید.3

خلق و خوی تک فرزندان
طبق مطالعات انجام شده در روانشناسی کودک، تک فرزندها معمولا افرادی مرتب و منظم، با وجدان و وظیفه شناس هستند. این کودکان اغلب اعتماد به نفس بیشتری دارند، پر توقع، کمال گرا و غیر قابل انعطاف هستند. این کودکان فرصت کمتری برای همدلی کردن و گذاشتن خود جای بقیه دارند. تک فرزندها بیش‌تر از والدین خود تقلید می‌کنند.

تک فرزندها زودتر از همسالان غیر تک فرزند وارد دنیای بزرگسالان می‌شوند؛ در نتیجه رفتارها و تجربه رفتارهای خاص گروه سنی خود را تجربه نمی‌کنند و بیشتر شبیه بزرگ‌ترها رفتار می‌کنند. تحمل ناامیدی‌ها و فشارهای روحی در تک فرزندان کمتر است.

آن‌ها به برقراری روابطی علاقه مندند که دربرگیرنده منافع آنان باشد. خصوصیات فرزندان اول نیز شباهت بسیاری به تک فرزندان دارد، اما با ورود فرزند دوم تغییراتی در خلق و خوی این کودکان ایجاد می‌شود.1

فواید تک فرزندی
– او به خانواده خود وابسته می‌شود و ارتباط خوبی با آن‌ها برقرار می‌کند.

– او کارها را به بهترین شکل انجام می‌دهد.

– او از توجه کامل و بی‌وقفه خانواده بهره می‌برد.

– او مجبور نیست برای جلب توجه والدین به رقابت با خواهر و برادران‌اش بپردازد.

– او با خواهر و برادرانش مقایسه نمی‌شود.

– او مستقل‌تر است.3

معایب داشتن یک فرزند و تک فرزندی
1. کودک ممکن است تنها بزرگ شود.

2. کودک کسی را ندارد که با او بزرگ شود.

3. کودک ممکن است فشار زیادی از جانب والدین داشته باشد تا خوب عمل کند یا در مدرسه و فعالیت های دیگر بهتر باشد.

4.والدین کودک تمایل به مراقبت زیاد دارند.

5. کودک ممکن است از دست والدین خسته شود.

6. کودک ممکن است زمان بیشتری برای دوست پیدا کردن داشته باشد.

7. ممکن است برای داشتن خواهر و برادر فشار بیاورند.

8. کودک ممکن است تحت فشار برای مراقبت از والدین مسن قرار بگیرد.

9. کودک هرگز تجربه داشتن خواهر زاده و برادر زاده را نخواهد داشت. در حالی که این مزایا و معایب عمدتا روی کودک متمرکز هستند، والدین نیز از تصمیم خود برای داشتن تنها یک کودک، ناراحت هستند.2

آسیب های تک فرزندی با رویکرد روان شناسی و علوم تربیتی

۱- فرزند سالاری
در خانواده های تک فرزندی، بیش از حد به خواسته ها و مطالبات فرزند توجه شده و اغلب افراط و زیاده روی والدین در برآوردن خواسته های تنها فرزندشان مشاهده می شود. هر چند این خواسته ها غیر منطقی، بلند پروازانه و فراتر از توان و بنیه مالی و یا حتی بیرون از مرزها و حدود قانونی و شرعی باشد.

این توجه بیش از حد والدین و قرار دادن فرزند در کانون توجهات اثرات سوئی بر شخصیت کودک دارد. اینگونه کودکان غالبا حساس، زود رنج، پرتوقع و کم صبر هستند، نمی توانند عواقب اشتباهات خود را آزموده و مسئولیت عمل خود را بپذیرند. این کودکان از جامعه پیرامون شان انتظار دارند همانند والدین با آن ها رفتار کرده و چتر حمایت خود را بر سر آنان بگسترانند.

۲- بلوغ زودرس
فرزند در دوره اولیه کودکی بیشتر نیازمند حضور والدین خود است. ولی در دومین دوره کودکی اش نقش همسالان بارزتر می شود و مهارت های زیادی را از آنان می آموزد. وجود خواهر یا برادر بزرگ تر نیز می تواند مهارت های لازم برای اجتماعی شدن او را فراهم کند.

حال اگر فرزند تک باشد به ناچار باید در کنار بزرگسالان پرورش یابد. در نتیجه او تجربه ای از کودکی و نوجوانی خود نداشته و با بازی ها، کارها و نقش های این گروه سنی آشنا نیست و یک دفعه پرشی به دوران مسئولیت پذیری بزرگسالان خواهد داشت. وی از لحاظ روحی و روانی بسیار سریعتر رشد کرده و دنیا را از دید بزرگسالان می بیند.

حضور در چنین خانواده ای که فقط شامل افراد بالغ است سبب بلوغ زودرس کودک می شود. از عوارض بلوغ زودرس این است که کودکان در مقابل استرس های زمان جوانی قرار گرفته و نمی دانند چه باید بکنند. آنها از نظر جسمی نشانه های بلوغ را دارند؛ ولی تجربه کافی ندارند.

در این شرایط در هر دو جنس، به دلیل افزایش تمایل به شهوت، رفتارهای ناهنجاری همچون خودارضایی شیوع پیدا می کند.

۳- کم شدن روابط اجتماعی و عدم جامعه پذیری
فضای زندگی خانوادگی توام با فرصت های کافی برای روابط متقابل متنوع بوده، برای فرزندان الگوهای رفتاری و زمینه های تبادل تجارب و تمایلات و عواطف را به وجود آورده و از عوامل موثر در بهبود مهارت در روابط اجتماعی است. اما در خانواده های هسته ای و محدودو و با فرزندان کم و به خصوص تک فرزند، برخورداری از فضای زندگی خانوادگی ممکن نیست.

گرایش به انزوا، افسردگی، ضعف در برقراری ارتباط با همسالان، توجه بیش از حد به بازی های رایانه ای و انفرادی، ترس یا تنفر از حضور در گروه های اجتماعی از جمله خصوصیات تک فرزندهاست. زندگی در کنار برادر یا خواهر روحیه جامعه گرایانه کودک را تقویت کرده و مدیریت درروابط اجتماعی را به وی می آموزد.

هم دلی و هم سویی با افراد خانواده، عشق ورزی و سهولت در برقراری ارتباط با افراد هم سن در جامعه و مدرسه از اصلی ترین ویژگی های فرزندان خانواده های دارای بیش از یک فرزند است.

۴- کاهش انسجام خانواده
یکی از مولفه های خانواده منسجم، پیوندهای عاطفی و میزان وابستگی فرزندان به والدین و بالعکس است. به همان میزان که وابستگی متعادل ضروری و دارای مزایای فراوان است افراط و تفریط در آن دارای آسیب بوده و مشکل زاست.

در خانواده های تک فرزند میزان وابستگی دارای افراط و تفریط است. به این معنا که گاهی اوقات رزند به سبب اشتغال والدین مورد بی مهری و بی توجهی قرار می گیرد و گاهی نیز در کانون توجه بیش از حد والدین هست. تعدد فرزندان می تواند سبب ایجاد هماهنگی لازم و شکل گیری وابستگی متعادل باشد.

کاهش وابستگی فرزندان به خانه و خانواده در خانواده های تک فرزند سبب احساس تنهایی عمیق، ترویج فرهنگ استقلال طلبی، افزایش میل به فرار، کم شدن قبح تک زیستی و تجرد، کاهش قداست و اهمیت تشکیل خانواده و افزایش سن ازدواج می شود.

در حاشیه ی شهرها که اصولا خانواده ها جدا شده از شبکه خویشاوندی هستند شاهد افزایش کودک آزاری کودکان رها شده و افزایش بزه هستیم.

۵- تضعیف شبکه ی ارتباطی خویشاوندی
تجربه و ادراک مستقیم روابط انسانی در قالب زندگی خانوادگی به شکل سنتی آن، احساس ناشی از داشتن خواهر یا برادر و در شبکه روابط خویشاوندی مثل عمو، عمه، دایی و خاله است که عامل پیوندها و ثبات عاطفی در روابط اجتماعی نخستین هستند.

سیاست تک فرزندی می تواند تبعات مخرب عاطفی داشته و نسل برآمده از این خانواده ها به سمت انزوا و تنهایی سوق داده می شوند.

۶- جایگزینی رسانه
رسانه ها مانند دریچه ای به جهان خارج دردیدگاه ها و رفتارهای افراد موثر هستند؛ کم شدن ارتباطات کلامی، در خانواده های کم جمعیت، سبب حاکمیت رسانه های تصویری می گردد، این امر تغییر الگوی ارتباطی در خانواده را به همراه دارد.

کودک یا نوجوانی که از تنهایی رنج می برد به دنبال جایگزینی برای اوقات فراغت خود است در نتیجه به تلویزیون، جاذبه های گرافیکی و هیجان های کاذب در بازی های رایانه ای و دنیای مجازی رو می آورد.

تلویزیون
تحقیقات درباره ی رشد شناختی نشان می دهد که تعامل اجتماعی محرک بسیار مهمی در تکامل رشد است. کودکان مدت زمان زیادی را صرف تماشای تلویزیون می کنند و فرصت کمتری برای دیگر فعالیت های فیزیکی و تعامل با هم سالان دارند. این امر تعامل اجتماعی را کاهش داده و می تواند تاثیر منفی بر رشد شناختی داشته باشد.

بازی های رایانه ای
اعتیاد و وابستگی، پرخاشگری، القای ارزش های فرهنگی ناهمخوان و پیامدهای جسمانی اعم از چاقی دردهای مفصلی، درد مچ، گردن و پیامدهای روانی و آسیب رشته های عصبی پیرامونی، شب ادراری و توهم حداقل آسیب های بیان شده برای بازی های رایانه ای هستند که امروزه بیشتر اوقات کودکان تنها را پر می سازد.

اینترنت و ماهواره
یکی از عوارض اینترنت، اعتیاد به آن است. کاهش رضایت از زندگی و احساس محرومیت در افراد- که از طریق مقایسه وضع خود با دیگران به وجود می آید- از آسیب های این فضای مجازی و برنامه های ماهواره است.

علاوه بر این افزایش انتظارات، تشدید روحیه ی مصرف گرایی، ارائه سبک زندگی، تضعیف پایبندی مذهبی، تسریع روند یکسان سازی فرهنگ ها از دیگر مضراتی است که می توان به آن اشاره کرد.4

پینوشتها
1.www.honarehzendegi.com
2.www.namnak.com
3.www.niniban.com
4.www.hawzah.net