با کمی دقت و تأمل در خصوص آمال و آرزوی های جامعه بشری با یک محور مشترک آشنا می شویم، محوری که همه در حول آن در نهان خود به دنبال آرامش، حسن رضایتمندی، خوشبختی، کمال و شادی در زندگی هستند. انسان نوعاً خوشبختی واقعی را در شادی و فرح و دوری از هر گونه ناراحتی و دلزدگی جستجو می کند. ولی آیا واقعاً این چنین زندگی در حیات مادی و دنیوی قابل دست یابی است؟
با رجوع به اندیشه و سبک زندگی اهل بیت(علیهم السلام) که در اوج قله های رضایت الهی قرار داشته اند به خوبی می توان به این موضوع اذعان داشت، اگر مبانی فکری و عملی انسان در دایره مغناطیس قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) قرار داشته باشد رسیدن به این هدف دور از ذهن نیست. آنچه در این خصوص اهمیت دارد این است که، انسان نگاه و تصور خود را در خصوص دنیا و خوشبختی که او را در نهایت به سعادت واقعی رهنمون می سازد، اصلاح نماید. برای دست یابی به این مهم در سال روز میلاد با سعادت امام سجاد (علیه السلام) تلاش داریم با واکاوی اندیشه و سخنان به یادگار مانده از این امام همام جویای این پرسش کلیدی و اساسی باشیم.
امام سجاد (علیه السلام) و شاه کلیدهای دست یابی به زندگی آرام
1-ثانیه های انس در همسایگی خدا
در دنیایی که همه انسانها در آن به دنبال آرامش و زندگی رضایتمند و حال خوب هستند، کم نیستند افرادی که در فضای حقیقی و مجازی با ارائه نسخه های انحرافی و باطل به دنبال تجویز داروهای تقلبی برای مردم هستند. نسخه های غیر معتبری که نه تنها آرامش و حس رضایتمندی را به جامعه انسانی تزریق نمی نماید، بلکه در دراز مدت مبانی و پازل فکری افراد را نیز دچار سردرگمی و فروپاشی می کند. بیش از 1400 سال پیش خدای متعال خط بطلانی بر نسخه های انحرافی کشیده و یگانه مسیر دست یابی به آرامش و حال خوب را در آیات وحیانی خود این چنین بر همگان روشن ساخته است: «الَّذِینَ آمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِکْرِ اللَّهِ ۗ أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛[1] آنها کسانی هستند که ایمان آورده‌اند، و دلهایشان به یاد خدا مطمئن (و آرام) است؛ آگاه باشید، تنها با یاد خدا دلها آرامش می‌یابد!»
در فرهنگ و اندیشه اسلامی یگانه راه رسیدن به آرامش و حسن رضایتمندی در حیات مادی، در رفتن به همسایگی خدا و انس گرفتن با یگانه معبود عالم هستی و تقرب جستن به او خلاصه و معنا شده است. قرب به خدای متعال اکسیر شفا بخشی است که بسیاری از انسانهای با زندگی مدرن و شهری کم یا بیش از آن غافل شده و بیشتر درگیر روزمرگی ها و رفاه طلبی های مادی و تجمل گرایی های شهری شده اند.
به طور قطع و یقین شاه کلید اصلی وارد شدن در قلعه آرامش و راحتی تقوا و خویشتن داری است. در واقع تقوا مهارت و توانایی است که مانع می شود انسان در موقعیت های خطرناک و بحران آفرین گرفتار شود.
امام سجاد(علیه السلام) گام های انس و نزدیکی به خدا
امام سجاد(علیه السلام) یکی از چهارده ستاره تابناکی است که مسیر صحیح دست یابی به آرامش و خوشبختی را به جامعه بشریت معرفی کرده اند. ایشان به عنوان بهترین اسوه هدایت در این خصوص شناخته شده است؛ چرا که پیشتر ایشان را با عبادت های باشکوه و عاشقانه می شناسند. امام رئوف و مهربانی که روش صحیح بندگی و انس گرفتن با محبوب را به همگان نشان داده و گنجینه طلایی از نیایش های عارفانه و عاشقانه را در پیش روی همگان قرار داده است. راز دست یابی به آرامش را منابع روایی این چنین از امام سجاد (علیه السلام) نقل کرده اند: «اِلهى … فَلا تَطْمَئِنُّ الْقُلوبُ اِلاّ بِذِکْراکَ وَ لا تَسْکُنُ النُّفوسُ اِلاّ عِنْدَ رُؤْیاکَ؛[2]خداوندا، دل ها جز با یاد تو آرام نمى گیرد و جان ها جز با دیدن تو، به آرامش نمى رسد.»
2- چشم زیبا بین و هنر شمردن نعمت ها
یکی از علل و عواملی که در زندگی مادی و معنوی می تواند حس رضایتمندی و آرامش واقعی را برای انسان به ارمغان آورد، برخورداری از چشم زیبا بین است. چشم زیبا بینی که علاوه بر دیدن خدای متعال توانایی شمردن نعمت ها و امکاناتی که در حیات مادی قسمت او کرده است را نیز داشته باشد. موضوع بسیار مهمی که در منظومه اخلاق اسلامی بیشتر آن را با عنوان شکرگزاری در زندگی می شناسند. اگر انسانها در زندگی دنیوی و مادی به جای اینکه در خلوت و جلوت به دنبال کمبودها و کاستی های مادی خود باشند، دقایقی را صرف شمردن و دیدن نعمت های فراوان و شگفت انگیز خدای متعال می کردند به طور قطع و یقین حالشان به طور جدی تغییر کرده و آرامش، سایه زیبای خود را بر زندگی آنها می گستراند.
بر اساس اندیشه قرآنی، کفران نعمت و ناشکری چیزی جز نغمت و محروم شدن از رحمت الهی را به دنبال ندارد و در طرف مقابل این روح شکر گزاری است که می تواند دامنه امنیت و آرامش را در زندگی انسانی بگستراند. «وَإِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزِیدَنَّکُمْ ۖ وَلَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذَابِی لَشَدِیدٌ؛[3] و (همچنین به خاطر بیاورید) هنگامی را که پروردگارتان اعلام داشت: «اگر شکرگزاری کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود؛ و اگر ناسپاسی کنید، مجازاتم شدید است!»
امام سجاد(علیه السلام) و تقویت چشم زیبابین
هنر شکر کردن و سپاس گزاری در اندیشه امام سجاد(علیه السلام) دارای مراتب مختلفی است. اولین و بالاترین مرتبه شکرگزاری دیدن نعمت های خدای متعال است. موضوع بسیار مهمی که از لحاظ روحی و روانی می تواند تأثیر مثبتی بر زندگی و تقویت آرامش در زندگی داشته باشد؛ چرا که دیدن نعمت ها و امکانات روحیه سیاه نمایی و تاریک بینی را در زندگی حذف می نماید. مرتبه دیگر شکر گزاری در خصوص ارتباط با همنوعان است. بر اساس اندیشه امام سجاد(علیه السلام) انسان در روابط اجتماعی نیز باید این روحیه و عنصر را تقویت نماید و همین موضوع می تواند تأثیر مستقیمی بر آرامش و حس رضایت داشته باشد.
برای نمونه وقتی همسران در زندگی زناشویی شاهد و ناظر تلاش های همدیگر هستند و در برابر آن تلاش ها ناسپاسی و کفران نمی کنند، این موضوع در روابط آنها امنیت و رضایت را گسترش می دهد. از این رو در منابع روایی از امام سجاد (علیه السلام) در زمینه اهمیت اهتمام داشتن به شکر گزاری در روابط مختلف اجتماعی این چنین مورد اشاره قرار گرفته است: امام سجاد (علیه السلام) می فرمایند: «حق کسى که به تو نیکى کرده ، این است که از او تشکر کنى و نیکى اش را به زبان آورى و از او به خوبى یاد کنى و میان خود و خداى عزّوجلّ برایش خالصانه دعا کنى، هرگاه چنین کردى بى گمان در پنهان و آشکار از او تشکر کرده اى . سپس اگر روزى توانستى نیکى او را جبران کنى، جبران کن.» [4]
3 –تقوا شاه کلید قلعه آرامش و رضایتمندی
یکی از محوری ترین موضوعات و مسائلی که در فرهنگ قرآن و اهل بیت(علیهم السلام) به آن تأکید فراوان شده مسأله تقوا و پارسایی است. در واقع تقوا همچون شاه کلیدی طلایی و منحصر به فرد است که بسیاری از درهای بسته را برای انسان باز می کند، به طور قطع و یقین شاه کلید اصلی وارد شدن در قلعه آرامش و راحتی تقوا و خویشتن داری است. در واقع تقوا مهارت و توانایی است که مانع می شود انسان در موقعیت های خطرناک و بحران آفرین گرفتار شود. نبود تقوا در زندگی موجب می شود انسان خود را به انواع و اقسام گناهان خانمان سوز آلوده نموده و آثار ناخوشایند دنیوی و اخروی دامن گیر او شود.
در خصوص رابطه تقوا و دست یابی به آرامش و امنیت در قرآن کریم آیات مشخصی وجود دارد که رابطه این دو موضوع را با یکدیگر روشن می سازد: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَىٰ آمَنُوا وَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَیْهِمْ بَرَکَاتٍ مِنَ السَّمَاءِ وَالْأَرْضِ؛[5] و اگر اهل شهرها و آبادیها، ایمان می‌آوردند و تقوا پیشه می‌کردند، برکات آسمان و زمین را بر آنها می‌گشودیم.» بر اساس فرهنگ و اندیشه امام سجاد(علیه السلام) تقوا از چنان جایگاه و منزلت و اهمیتی برخوردار است که با وجود آن هیچ کار کوچکی بی اهمیت نیست؛ چرا که این تقوا است که به کار افراد غنا و ارزش هزار چندان می بخشد: امام سجاد (علیه السلام) در این رابطه اینگونه می فرمایند: «لایَقِلُّ عَمَلٌ مَعَ تَقْوى وَ کَیْفَ یَقـِلُّ ما یُتقَبَّلُ.[6]کارى که با تقوا همراه باشد اندک نیست؛ چگونه آنچه مقبول خـدا قرار گرفته، انـدک محسـوب شـود.»
4-کندن دندان حرص و طمع های از زندگی
کم نیستند افرادی که با وجود برخورداری از انواع امکانات و غرق بودن در دریای نعمت های مادی و دنیوی باز هم احساس ناخشنودی و عدم رضایت از زندگی دارند. این دسته افراد نوعاً دچارحسرتی دامن گیر شده و افسوس و ناراحتی تمام زندگی آنها را تحت پوشش قرار داده است. نگاه منفی و حسادت آمیز آنها به مال دیگران احساس کمبود و نقص را در زندگی آنها تقویت کرده است. اگر این دسته افراد به جای افسوس و حسادت و طمع به مال و دارای مردم، نگاه توحیدی و الهی را در زندگی خود تقویت می کردند حتی با کمترین امکانات و دارایی مادی و دنیوی احساس رضایت، امنیت و آرامش را در زندگی خود مشاهده می کردند از این رو در منابع روایی از امام سجاد(علیه السلام) این چنین نقل شده است: «رأیتُ الخَیرَ کُلَّهُ قَدِ اجتَمَعَ فی قَطعِ الطَّمَعِ عَمّا فی أیدی النّاسِ؛[7] همه خوبى ها را در بریدن طمع از آنچه در دست مردم است، دیدم »
پی نوشت ها:
[1]. سوره مبارکه رعد، آیه28.
[2]. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، بحار الأنوار، ج91، ص151.
[3]. سوره مبارکه ابراهیم، آیه 7.
[4]. الأمالی( للصدوق)، ص372، ح1.
[5]. سوره مبارکه اعراف آیه 96.
[6]. تحف العقول، ص ۳۱۸.
[7].الکافی، ج2، ص 148، ح3.
