نویسنده : حجت‌الاسلام و المسلمین محسن قرائتی

«وَلَا تَسْتَوِی الْحَسَنَهُ وَلَا السَّیِّئَهُ ادْفَعْ بِالَّتِی هِیَ أَحْسَنُ فَإِذَا الَّذِی بَیْنَکَ وَبَیْنَهُ عَدَاوَهٌ کَأَنَّهُ وَلِیٌّ حَمِیمٌ؛1 و نیکی با بدی یکسان نیست؛ (بدی دیگران را) با شیوه بهتر ( که نیکی است) دفع کن، که این هنگام، آن کس که میان تو و او دشمنی است، همچون دوست، گرم می‌شود (و عداوتش نسبت به تو تمام می‌شود)».
ـ مخالفان به چند دسته تقسیم می‌شوند؛ که باید با هر کدام به نحوی عمل کرد:
این آیه، دستور محبت و برخورد احسن می‌دهد. در آیات دیگر نیز در این‌باره آمده است:
1. و هنگامی که نادانان، ایشان را (به سخنی ناروا) مخاطب سازند، سخنی مسالمت آمیز یا سلام گویند: «وَإِذَا خَاطَبَهُمُ الْجَاهِلُونَ قَالُوا سَلَامًا».2
2. و چون بر عمل بیهوده و ناپسند بگذرند، با بزرگواری بگذرند. «وَإِذَا مَرُّوا بِاللَّغْوِ مَرُّوا کِرَامًا».3
گاهی مخالفت افراد بر اساس شک و تردید است که باید با آنان از طریق استدلال و بر طرف کردن شبهات برخورد کرد:
شک در مورد خداوند: «أَفِی اللهِ شَکْ…».4
شک و تردید در مورد قیامت و رستاخیز: «إِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّنَ الْبَعْثِ».5
تردید در مورد نزول وحی و کتب آسمانی بر پیامبر: «وَإِن کُنتُمْ فِی رَیْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا».6
گاهی نیز مخالفت بر اساس حسادت است که باید با اغماض برخورد کرد:
برادران یوسف (علیه السلام)، اعتراف به حسادت و خطای خود کردند؛ که با گذشت حضرت یوسف (علیه السلام)، روبرو شدند: «وَإِن کُنَّا لَخَاطِئِینَ… لاَ تَثْرَیبَ عَلَیْکُمُ الْیَوْمَ».7
هابیل، در مقابل حسادت برادرش، قابیل گفت: «لَئِن بَسَطتَ إِلَیَّ یَدَکَ لِتَقْتُلَنِی مَا أَنَاْ بِبَاسِطٍ یَدِیَ إِلَیْکَ لَأَقْتُلَکَ؛ اگر قصد کشتن من را داری، من (هرگز) دست به کشتن تو نمی‌زنم».8
گاهی مخالفت به خاطر حفظ موقعیت، رفاه و کامیابی‌های مادی است. در این موارد، اتمام حجّت کافی است. آیات شامل «ذَرْهُم؛ 9 آنان را به حال خود واگذار» و «أعْرِضْ عنهُم؛10 از آنان روی گردان و دوری کن» به چنین مخالفت‌هایی اشاره دارند.
گاهی مخالفت، در قالب کارشکنی، هجو و تضعیف ایمان مردم است؛ که برخورد با این گروه را آیات ذیل در قالب برخورد شدید با آنان، قطع رابطه، دستگیری و گاهی اعدام مشخص می‌کند:
«وَاغْلُظ عَلَیهِم؛11 با سختی و شدت با کفار برخورد کن».
«إِذَا سَمِعْتُمْ آیَاتِ اللهِ یُکَفَرُ بِهَا وَیُسْتَهْزَأُ بِهَا فَلاَ تَقْعُدُواْ مَعَهُمْ حَتَّى یَخُوضُواْ فِی حَدِیثٍ غَیْرِهِ؛12 و چون بشنوید که به آیات خدا کفر می‌ورزند و آنان را به مسخره می‌گیرند، نباید با آنان بنشینید تا به گفتاری دیگر بپردازند».
«لاَ تَتَّخِذُواْ الْیَهُودَ وَ النَّصَارَى أَوْلِیَاء ؛13 یهود و نصاری را دوست و سرپرست خود نسازید».
ـ گاهی دشمنی مخالفان با دست بردن به اسلحه و مبارزه مسلّحانه است؛ که در این موارد، قرآن می‌فرماید:
«فَاعْتَدُواْ عَلَیْهِ بِمِثْلِ مَا اعْتَدَى عَلَیْکُمْ…؛14 همان گونه که آنان بر شما تعدّی کردند، باید با آنان مقابله به مثل کنید».
بعضی در تفسیر آیه: «وَجَزَاء سَیِّئَهٍ سَیِّئَهٌ مِّثْلُهَا»15 گفته‌اند: مراد این است که اگر بدی کسی را با بدی پاسخ دادی، شما هم مثل او هستی؛ چنانکه در آیه 43 همان سوره می‌فرماید: « وَلَمَن صَبَرَ وَغَفَرَ إِنَّ ذَلِکَ لَمِنْ عَزْمِ الْأُمُورِ؛16 و کسی که تحمل بدی مردم را داشته باشد و از آنان بگذرد، این از تصمیمات شایسته است».

پی نوشت ها :

1. سوره فصلت/34.
2. سوره فرقان/63.
3. سوره فرقان/72.
4. سوره ابراهیم/10.
5. سوره حج/5.
6. سوره بقره/23.
7. سوره یوسف/91-92.
8. سوره مائده/8.
9. سوره انعام، 91؛ حجر/3.
10. سوره مائده/ 42؛ نساء/63،81.
11. سوره توبه/73.
12. سوره نساء/140.
13. سوره مائده/51.
14. سوره بقره/ 194.
15. سوره شوری/40.
16. سوره شوری/42.

منبع:: نشریه امان ،شماره 28 ،اسفندماه 1389