بخش اول: فضیلت جوانمردى
1. مروّت نامى فراگیر
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
أَلْمُــرُؤَهُ اِسْمٌ جـامِـعٌ لِسائِرِ الْفَضائِلِ وَ الْمَحاسِنِ.
[تصنیف غرر الحکم صفحه 258.] حضرت على علیه السلام فرمود: مروّت، نامى است فراگیرنده هـمه فضیلت ها و خـوبى ها.
2. مــیزان مـروّت
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
مُرُوَّهُ الرَّجُلِ عَلى قَدْرِ عَقْلِهِ.
[تصنیف غرر الحکم صفحه 258.] حضرت على علیه السلام فرمود: مروّت هر کس به قدر عقل و اندیشه اوست.
3. جــمال آدمـى
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
مَیْزَهُ الرَّجُلِ عَقْلُهُ، وَ جَمالُهُ مُرُوَّتُهُ.
[میزان الحکمه، جلد 9 صفحه 110تصنیف غرر الحکم ص 258.] حضرت على علیه السلام فرمود: امتیاز آدمى به عقل اوست و زیـبایى او به مـروّتـش.
4. ترغیب به صفات عالى
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
أَلْمُـرُوَّهُ تَحُثُّ عَلَى الْمَکارِمِ
[تصنیف غررالحکم ص 258] حضرت على علیه السلام فرمود: مـروّت، آدمـى را بـه صفات عالى برمى انگیزاند.
5. بـازدارنده از پســتى
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
أَلْمُـرُوَّهُ تَمْنَعُ مِنْ کُلِّ دَنِیَّهٍ
[میزان الحکمه جلد 9 صفحه 110] حضرت على علیه السلام فرمود: مـــروّت، انسان را از هرگونه پستى باز مى دارد.
6. بهترین جلوه در دین
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
مِنْ أَفْضَـلِ الدّینِ أَلْمُـرُوَّهُ، وَ لاخَیْرَ فى دینٍ لَیْسَ لَهُ مُرُوَّهٌ.
[میزان الحکمه، جلد 9 صفحه 117] حضرت على علیه السلام فرمود: مروّت، از برترین هاى هر آیینى است و هـر دیـنى که مـروّت نـدارد، خـیرى هم در آن نیـست.
7. سـنگینى مـروّت
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
ما حَمَلَ الرَّجُلُ حِمْلاً أَثْقَلَ مِنَ الْمُرُوَّهِ.
[تصنیف غرر الحکم صفحه 258] حضرت على علیه السلام فرمود: آدمى بارى به سنگینى مروّت بـر دوش نـکشـیـده اسـت.

8. مروّت در هنگام دارایى
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
مَعَ الثّروَهِ تَظْهَرُ المُـرُوَّهُ.
[تصنیف غررالحکم ص 258] حضرت على علیه السلام فرمود: جوانمردى هنگام دارایى آشکار مى شود.
بخش دوم: نشانه‌هاى جوانمردى
9. انصـاف و اصــلاح
قالَ رَسُولُ اللّه صلی الله علیه و آله لِرَجُلٍ مِن ثَقیف:
یا أَخاثَقیفٍ، مَا الْمُـرُوَّهُ فیـکُمْ؟ قالَ: یـا رَسُولَ اللّه ِ أَلأِنصافُ وَ الِأصلاحُ. قالَ صلی الله علیه و آله: وَ کَـذلِکَ هِـىَ فینـا.
[کنز العمال، خ 8763] رسول اکرم صلی الله علیه و آله به مردى از قبیله «ثقیف» فرمود: اى برادر ثقیفى! مروّت، نزد شما به چیست؟ گفت: یارسول اللّه به انصاف وآشتى دادن بین افراد. پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: نزد ما نیز چنین است.
10. از صفات رهبران راستین
قالَ النَّبِىُ صلی الله علیه و آله:
مُـرُوَّتُـنا أَهْـلُ الْبَـیْتِ، أَلْعَفْوُ عَمَّنْ ظَلَمَنا وَ اِعطاءُ مَنْ حَرَمَنا.
[البحار، جلد 17 ص 41 ط قدیم و سفینه البحار جلد 2 ص 363] پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: مروّت ما اهل بیت، گذشت از کسى است که به ما ظلم کرده و بخشش به کسى است که ما را محروم کرده است.
11. محبّت به قدر مروّت
قالَ رَجُلٌ لِلأمام الرِّضا علیه السلام:
أَعْطِنى عَلى قَدْرِ مُرُوَّتِکَ. قالَ: لایَسَعَنى ذلِکَ فَقالَ: عَلى قَدْرِ مُرُوَّتى. قالَ علیه السلام: أَمّا اِذا فَنَعَمْ، فَأَعْطاهُ مِأَتَى دینارٍ.
[بحارالانوار، ج 2 ص 29، و سفینه جلد 2 ص 364، به نقل از محاسن برقى] مردى خدمت امام رضا علیه السلام رسید و عرض کرد: به من بقدر جوانمردى تان بخشش و عنایتى کنید. حضرت فرمود: در توانم نیست. آن مرد عرضه داشت: پس به مقدار مروّت خودم چیزى به من بدهید. امام فرمود: «اکنون مى توانم». و دویست دینار به وى عطا کرد.
12. حقیـقـتِ مـروّت
سُئِلَ الصّادِقُ علیه السلام:
مَا الْمُرُوَّهُ؟ فَقالَ علیه السلام: لا یَراکَ اللّه ُ حَیْثُ نَهاکَ، وَ لا یَفْقِدَکَ حَیْثُ أَمَرَکَ.
[تحف العقول ص 264، البحار ج 78 ص 24] از امام صادق علیه السلام پرسیدند: مروّت چیست؟ فرمود: مـروّت آن است که خدا تو را آنجـا که نهى فرمـوده نبیند و آنجـا که امر نمـوده بیابد.
13. مـروّت کامـل
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
جِماعُ الْمُرُوَّهِ، أَنْ لاتَعْمَلَ فِى السِّرِ مـا تَسْـتَحیْى مِـنْهُ فِى الْعَـلانِـیَهَ.
[میزان الحکمه جلد 9 ص 114] حضرت على علیه السلام فرمود: نهـایت مـروّت، آن اسـت کـه در پنهانى کارى نکنى که آشکارا از آن پروا دارى.
14. عــلامـت فتـوّت
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
یُسْتَدَلُّ عَلى مُرُوَّهِ الرَّجُلِ بِبَثِّ الْمَعْرُوفِ، وَبَـذْلِ الإحْسـانِ، وَ تَرْکِ الأِمْتِـنانِ.
[میزان الحکمه جلد 2 ص 114] حضرت على علیه السلام فرمود: چند چیز بر مـروّت آدمى دلالت دارد: تلاش در گسترش کارهاى خوب ، نیکوکارى ، منّت ننهادن .
15. مـلاک مـردانـگى
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
مِـلاکُ الْمُــرُوَّهِ، صِدْقُ اللِّسانِ، وَ بَذْلُ الأِحسانِ.
[تصنیف غرر الحکم صفحه 259] حضرت على علیه السلام فرمود: راستگویى و نیکوکارى ملاک مُروّت است.
16. مــروّت چیـست
قال الباقِرُ علیه السلام:
یَوْماً لِمَنْ حَضَرَهُ: مَا الْمُرُوَّهُ؟ فَتَکَلَّمُوا فَقالَ علیه السلام: أَلْمُرُوَّهُ أَنْ لاتَطْمَعَ فَتَذِلَّ، وَ تَسْأَلَ فَتَقِلَّ، وَلاتَبخَـلَ فَتُشْتَمْ، وَ لاتَجْهَلَ فَتُخْـصَم.
[البحار، جلد 78 ص 172] امام باقر علیه السلام فرمود: مروّت آن است که طمع نکنى تا ذلیل و خوار نشوى و از دیگران چیزى نخواهى تا کوچک نشوى و بخل نورزى تا ناسزا نشنوى و نادانى نکنى تا براى خودت دشمن نتراشى.
17. مروّت و دورى از حرام
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
مِنْ شَرایِطِ الْمُرُوَّهِ، أَلْتَنَزُّهُ عَنِ الْحَرامِ.
[تصنیف غرر الحکم ص 259] حضرت على علیه السلام فرمود: دورى از حرام، از شرایط مروّت است.
18. زینــت انسـان
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
أَلْمُرُوئَهُ اِجْتِنابُ الرَّجُلِ ما یَشینُهُ، وَ اکْتِسـابُهُ ما یَزیـنُهُ.
[تصنیف غرر الحکم ص 258] حضرت على علیه السلام فرمود: مروّت عبارت است از پرهیز از آنچه که آدمى را زشت مى کند و به دست آوردن آنچه که آدمى را زینت مى دهد.
19. پنهان کردن فقر و بیمارى
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
اِخْفاءُ الْفاقَهِ وَ الأَمْراضِ مِنَ الْمُرُوئَهِ.
[تصنیف غرر الحکم ص 258] حضرت على علیه السلام فرمود: پنهان کردن ندارى و بیمارى از مــروّت است.
20. مردانگى در سفر و حضر
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
أَلْمُرُوَّهُ مُرُوَّتانِ: مُرُوَّهُ الْحَضَرِ، وَ مُرُوَّهُ السَّفَرِ. فَأَمّا مُرُوَّهُ الْحَضَرِ، فَتِلاوَهُ الْقُرْآنِ، وَ َحُضُورُ الْمَساجِدِ، وَ صُحْبَهُ أَهْلِ الْخَیْرِ، وَ النَّظَرُ فِى الْفِقْهِ، وَ أَمّا مُرُوَّهُ السَّفَرِ، فَبَذْلُ الزّادِ، وَ الْمِزاحُ فى غَیْرِ ما یُسْخِطُهُ اللّه ُ وَ قِلَّهُ الخِلافِ عَلى مَنْ صَحِبَکَ، وَ تَرْکُ الرِّوایَهِ عَلَیْهِمْ اِذا أَنْتَ فارَقْتَهُمْ.
[البحار، ج 78 ص 258، و الخصال ص 26 با اندک اختلاف] حضرت على علیه السلام فرمود: مروّت دو گونه است: مروّت در حضر و مروّت در سفر. اما مروّت در حضر، تلاوت قرآن است و حضور در مساجد و همراهى اهل خیر و دقت در فقه. و اما مروّت در سفر، بخشش از توشه سفر است و شوخى کردن، اما نه در آنچه خدا را به خشم مى آورد و کاستن از اختلاف نظر با همسفرت و غیبت نکردن از همسفران هنگامى که از آنان جدا مى شدى.
21. وفـاکردن بـه وعـده
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
أَلْمُـرُوئَهُ اِنْجـازُ الْوَعـْدِ.
[تصنیف غرر الحکم ص 258] حضرت على علیه السلام فرمود: مروّت همان عمل کردن به وعده است.
22. پرهــیز از پسـتى
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
أَلْمُـرُوئَهُ اِجْتِـنابُ الدَّنِیَّهِ.
[تصنیف غرر الحکم ص 258] حضرت على علیه السلام فرمود: مروّت همان پرهیز از پستى است.
23. کمـال مـروّت
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
لا تَتِمُّ مُرُوَّهُ الرَّجُلِ حَتّى: یَتَفَـقَّهَ فى دیـنِهِ، وَ یَقْتَـصِدَ فى مَعیشَتِهِ، وَیَصْبِرَ عَلى النّائِبَهِ اِذا نَزَلَتْ، وَ یَسْتِعْذَبَ مَرارَهَ اِخْـوانِهِ.
[بحار الانوار ج 78 ص 16 و میزان الحکمه ج 9 ص 115] حضرت على علیه السلام فرمود: مروّت آدمى کامل نمى شود مگر هنگامى که: ۱. در دین خود دانا شود، ۲. در زندگى خود، میانه روى پیشه کند، ۳. اگر مصیبتى بر وى وارد آمد، صبر کند، ۴. و اگر برادرانش را در سختى ببیند، احساس تلخى کند.
24. نشـانه‌هاى جوانمـردى
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
أَلْفُتُوَّهُ عَـلى أَرْبَـعَهٍ: أَلتَّواضُعُ مَعَ الدَّوْلَهِ، وَ الْعَفْوُ مَعَ الْقُدْرَهِ، وَالنَّصیحَهُ مَعَ الْعَداوَهِ، وَ الْعَطِیَّهُ بِلا مِنَّهٍ.
[السعاده الابدّیه ص 83] حضرت على علیه السلام فرمود: جوانمردى چهار گونه است: فروتنى، هنگام فرمانروایى و حکومت. گذشت، هنگام قدرت. خیرخواهى، هنگام دشمنى. و بخشش بدون منت گذاردى.
25. سـه رکنِ مـروّت
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
ثَلاثَهٌ هُنَّ الْمُرُؤَهُ: جـُودٌ مـَعَ قِـلـَّهٍ، وَ احْتِمالٌ مِنْ غَیْرِ مَذَلـَّهٍ، وَتَعَفـُّفٌ عَنِ الْـمَسْأَلَهِ
[تصنیف غرر الحکم صفحه 259] حضرت على علیه السلام فرمود: سه چیز است که عین مروّت است : بخشش در حال تنـگدستى، تحمّل و صبورى بـدون آنکه انسـان زیر بـار ذلت بــرود، و خـوددارى از خـواهش و درخواست.
26. مـردانـگى و دینـدارى
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
نِظامُ الْمُرُؤَهِ، حُسْنُ الأُخُوَّهِ، وَ نِظامُ الدّینِ حُسْنُ الْیَقـینِ
[تصنیف غرر الحکم ص 259] حضرت على علیه السلام فرمود: سامان بخشِ مروّت، انجام وظیفه برادرى به نحو نیکوست و آیین و اساس دین، یقین خوب داشتن است.
بخش سوم: زشتى ناجوانمردى
27. مـلول مـروّت نـدارد
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
لَیْسَ لِمَلُولٍ مُـرُوَّهٌ.
[تصنیف غرر الحکم ص 259] حضرت على علیه السلام فرمود: شخص دلخسته، مروّت ندارد.
28. بى‌هـمتى و ناجوانـمردى
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
مَنْ لامـُرُوَّهَ لـَهُ، لاهِمـَّهَ لَهُ.
[تصنیف غرر الحکم صفحه 259] حضرت على علیه السلام فرمود: آنکه مروّت ندارد، همت ندارد.
29. مـروّت و رازدارى
قال الصّادِقُ علیه السلام:
لَیْسَ مِنَ الْمُرُوَّهِ أَن یُحَدِّثَ الرَّجُلُ بِما یَلْقى فى سَـفَرِهِ مِنْ خَیْرِ وشَرٍّ.
[البحار ج 12، ص 29 و مستدرک السفینه ج 9، ص 364] امام صادق علیه السلام فرمود: از مروّت نیست که انسان آنچه را که در سفر دیده، از ریز و درشت و خوب و بد، بازگو کند.
30. مـروّت بى‌ارزش
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
بَخِسَ مـُرُوَّتـُهُ، مَنْ قَـلَّ یَقینـُهُ
[میزان الحکمه ج 9، ص 117، و البحار ج 78 ص 38.] امام على علیه السلام مى فرماید: کسى که یقینش کم باشد، مــروّت او بى ارزش است.
31. ناجوانمردى در داد و ستد
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
لَیْسَ مِنَ الْمُرُوَّهِ، الَرِّبْحُ عَلَى الأِخوانِ.
[میزان الحکمه، ج 1، ص 917، و کنز العمال، خ 7171.] حضرت على علیه السلام فرمود: سود گرفتن از برادران دینى، از مــروّت بـه دور اسـت.
32. نامـردى با دوست و دشمن
و قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
لَمْ یَتَّـصِفْ بِالْمُــرُوَّهِ، مَنْ لَمْ یَرْعَ ذِمَّهَ أَوْلِیائِهِ، وَ یُنْصِفْ أَعْدائَهُ.
[تصنیف غررالحکم ص 259، ح 5515.] حضرت على علیه السلام فرمود: کسى که حقوق دوستان خود را مراعات نکند، و با دشمنان خود با انصاف رفتار نکند، مردانگى ندارد.
33. ناجوانمـردىِ بخـیل
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
لامـُرُوَّهَ مـَعَ شـُحٍّ.
[ میزان الحکمه، ج 9، ص 117] حضرت على علیه السلام فرمود: مردانگى با بُخل جمع نمى شود.
34. حـرص، آفت مــروّت
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
أَلْحِـرْصُ یـُزْرِى بِالْمـُرُوَّهِ
[میزان الحکمه، ج 9، ص 117] حضرت على علیه السلام فرمود: حرص، مردانگى انسان را معیوب مى کند.
35. دین تـوأم با مـروّت
قـالَ عَـلِىٌّ علیه السلام:
لاخَیرَ فى دینٍ لَیْسَ لَهُ مُرُوّه.
[میزان الحکمه ج 4، ص 117 از غررالحکم] حضرت على علیه السلام فرمود: دینى که مـروّت ندارد، خـیرى در آن نیـست.
36. جـلوه‌هاى جوانمـردى
قال الصّادق علیه السلام:
أَتَظُـنُّونَ أَنَّ الفُتُـوَّهَ بِالفِسقِ وَ الفُجُـورِ، إنَّمَا الفُتُوَّهُ طَعامٌ مَوْضُوعٌ، وَ نائِلٌ مَبذُولٌ، وَ بِشرٌ (بِّرٌ) مَعـرُوفٌ، وَ أَذىً مَکفُـوفٌ.
[سفینه البحار، ج 2، ص 345] امام صادق علیه السلام فرمود: آیا گمان مى کنید جوانمردى با فسق و فجور حاصل مى شود! جوانمردى تنها با سفره اى گسترده، و عطایى بخشیده، و نیکى (یا خوشرویى) پسندیده، و پرهیز از مردم آزادى حاصل مى شود.
37. گذشت از جوانمـردان
قال النبىّ صلی الله علیه و آله:
تَجافُوا عَن عُقُوبَهِ ذَوِى المُـرُوَّهِ، مـالَم تَکُنْ حَـداً مِنْ حُـدُودِ اللّه .
[نهج الفصاحه، ص 379] پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرمود: از عقـوبت کردن جوانمـردان درگذرید، تا وقتى که کیفرشان حدّى از حدود الهى نباشد!
38. دولت کریمان و لئیمان
قال علىّ علیه السلام:
دَولَهُ الکَریمِ تَظْـهَرُ مَنـاقِبُهُ، دَولَهُ اللَّئیمِ تَکشِفُ مَساوِیَهُ وَ مَعایِبَهُ.
[انسانیت از دیدگاه اسلام، ص 378 از غررالحکم] حضرت على علیه السلام فرمودند: جوانمرد اگر به دولت برسد، مناقبش آشکار گردد، و فرومایه اگر به دولت رسد، بدیها و عیوبش آشکار گردد.
39. آبروى جوانمرد و فرومایه
قال على علیه السلام:
ألکَریمُ مَن صانَ عِرضَهُ بِمالِهِ، وَ اللَّئیمُ مَن صانَ مالَهُ بِعِرْضِهِ.
[پانصد حدیث، ص 121، از فهرست غرر و درر، ص 347] حضرت على علیه السلام فرمودند: جوانمرد باگذشت کسى است که مال را فداى آبروى خود مى کند، و فرومایه آبروى خود را فداى مال کند.
40. اخلاق جوانمرد و فرومایه
قال على علیه السلام:
ألنَّصیحَهُ مِن أخلاقِ الکِرامِ، ألغِـشُّ مِن أخلاقِ اللِّـئامِ.
[انسانیّت از دیدگاه اسلام، ص 376، از غرر الحکم] حضرت على علیه السلام فرمودند: موعظه و نصیحت از اخلاق جوانمردان است، و خـیانت و نیرنگ، از خوى لئیـمان است.
منبع : چهل حدیث «مروت و جوانمردی»، جعفر عباس حائرى.