نویسنده:فاطمه مرادی

عوامل گوناگونی وجوددارد که در تمام مراحل زندگی ،از بدو تولد کودک تا بزرگسالی می توانند به اشکال مختلف خلاقیت فرد را با مانع روبرو سازند. برخی از این عوامل جنبه فیزیولوژیکی دارند و مستقیماً برکنش های عمومی ذهن فرد تأثیرمی گذارند و فرایند رشد تفکر او را متوقف و یا دچاراختلال می کنند. نظیر اختلالات ارثی و یا ضایعات جسمانی و روانی که البته شامل درصد کمی از افراد می شود. اما عوامل زیاد دیگری نیز وجوددارند که مستقیم یا غیر مستقیم خلاقیت فرد را تحت تأثیر قرار می دهند و سبب تضعیف یا تخریب آن می شوند.این دسته از عوامل را می توان تحت عنوان موانع محیطی خلاقیت نام گذاری کرد . برخی از این موانع منشأ خانوادگی دارند. یعنی در جریان تعامل کودک با والدین ومحیط خانه پدید می آیند.

موانع خلاقیت در محیط خانواده

1ـ تأکید بیش از حد والدین بر هوش وحافظه کودک
بسیاری از والدین ،نا آگاهانه کودک خود را فقط با هدف تقویت مهارت های حافظه ای و انباشتن ذهن وی از اطلاعات لغوی ،تربیت و هدایت می کنند و برای حافظه و هوش کودک اهمیتی بیش از حد قائل می شوند. این گروه از والدین بدون در نظر گرفتن این اصل تربیتی مهم که تنها اطلاعات عمومی و داشتن حافظه قوی برای تکامل رشد فکری و باروری استعدادهای کودک کافی نیست ،با اصل قرار دادن هوش و حافظه کودک ،از پرورش سایر توانمندی های ذهنی و روانی کودک خود که .مهم ترین آنها تفکر خلاق است ،غافل می مانند

2ـ ایجاد رقابت میان کودکان
معمولاً رقابت میان کودکان وقتی پدید می آید که الف :نوعی ارزیابی و رتبه بندی توسط والدین وجودداشته باشد. ب: پاداشی یا جایزه ای در میان باشد. معمولاً کودکان چنان چه احساس کنند که کار آنها توسط والدین مورد ارزشگذاری قرار خواهد گرفت و یا به بهترین کار جایزه یا پاداش داده خواهد شد ،بیش تر ازآنکه به انجام بهتر آن کار بیندیشند ،به کسب آن جایزه فکر می کنند. ضمن اینکه گاهی این رقابت به ستیزه جویی میان کودکان تبدیل می شود و سبب می گرددتا آنها نتوانندازتوانایی ها و استعدادهای واقعی خود استفاده کنند

3ـ تأکید افراطی بر جنسیت کودک
تأکید زیاد برجنسیت کودک و تمایز قائل شدن زیاد میان دختر و پسر یکی از موانع مهم رشد خلاقیت کودکان در گروهی از خانواده هاست .در برخی از فرهنگ ها بسیاری از دختران و پسرانی که از تفکر های خلاق برخوردار هستند،به سبب ملزم شدن به رعایت پاره ای مقررات و هنجارهای از پیش تعیین شده و همچنین به دلیل قرار گرفتن در نقش های قالبی که فرهنگ و محیط برآنها تحمیل کرده ،علائق و تمایلات خلاقانه خود را سرکوب می کنند و در نتیجه به تدریج دچار تعارض شده و خلاقیت آنها از بین می رود.

4ـ قرار دادن قوانین خشک و دست و پاگیر در منزل
بسیاری از والدین برای کودک خود قوانین و مقررات خشک و محدود کننده ای نظیر تعداد ساعت های درس خواندن در روز ،رأس ساعت معین خوابیدن ،استفاده از لوازم خاص و…قرار می دهند.
پدید آوردن چنین شرایطی در منزل و اصرار و پافشاری بر رعایت آنها از جانب کودکان ،سبب می شود کودک تدریجاً به کلیشه ای و تکراری رفتار کردن عادت کند . باید توجه داشت که افکارورفتارهای کلیشه ای و تکراری نقطه متضاد خلاقیت است .

5 ـ عدم آشنائی والدین با مفهوم واقعی خلاقیت
عدم آگاهی و شناخت برخی والدین از فرایند رشد خلاقیت در کودک و مطالعه نکردن آنها در این زمینه ،سبب می شود آنها هیچ گاه نتوانند برای پرورش و شکوفایی خلاقیت کودک خود برنامه ریزی و اقدام صحیحی نمایند و به این ترتیب ناخواسته سبب می شوند استعدادهای خلاق کودک آنها به هدر رود

6ـ انتقاد مکرر از رفتارهای کودک
ارزیابی پی درپی رفتارهای کودک و زیر ذره بین قرار دادن و انتقاد از کارهای او درخانواده ،آزادی ،امنیت خاطر واعتماد به نفس کودک را مختل می سازد و ترس از اشتباه را در وی تقویت می کند. این ترس چنانچه درکودک حالت مرضی پیدا کند ،جرأت ابراز هر گونه اندیشه جدید و یا انجام کارهایی که در عین خلاق بودن احتمال وجود اشتباه نیز در آنها وجود دارد را در کودک از بین میبرد و به این خاطر ترتیب خلاقیت کودک که لازمه اش داشتن آزادی و امینت خاطر در محیط خانواده و ریسک پذیری و عدم ترس از اشتباه می باشد ،با مانع روبه رو می گردد

7ـ بیهوده شمردن تخیلات کودک
تخیل کودک اساس خلاقیت اوست و چنانچه تخیلات و رؤیا های کودک با بی توجهی ،تمسخر و یا بیهوده انگاشتن از جانب والدین روبه رو شود در واقع سرچشمه خلاقیت او خشکانده شده است
محکوم کردن خیالپردازی کودک و وادا ر نمودن او به واقع بینی در خانواده نگرش و شیوه ای کاملا اشتباه است و برای بذر حساس و زودرنج خلاقیت کودک ،آفتی مهلک محسوب می شود

8ـ عدم شناسایی علائق درونی کودک
بسیاری از کودکان خصوصاً در سنین پایین ،از علائق وکشش های خود نسبت به موضوعات و پدیده های پیرامون اطلاع روشنی ندارند و یا این که نمی توانند آن را به زبان بیاورند.این موضوع از مواردی بسیار حساس به شمار می رود که بایداز همان دوران کودکی مورد توجه والدین قرار گیرد . خانواده هایی که نسبت به این مسئله بی تفاوت هستند و سعی نمی کنند انگیزه ها و موضوعات مورد علاقه کودک خود را شناسایی و کشف کنند، ناخواسته فرصت های زیادی را برای رشد خلاقیت کودک از وی سلب می کنند .

9ـ عدم وجود حس شوخ طبعی در محیط منزل
شوخ طبعی از شاخص های مهم خلاقیت به شمار می رود و وجود حس شوخی و شوخ طبعی در فضای خانواده بسیار حائز اهمیت است ،زیرا مستقیماً به رشد خلاقیت کودک کمک می کند. اما در خانواده هایی که فضای زندگی آنها خشک ،رسمی و جدی است، زمینه ای برای بروزحس شوخ طبعی کودک به وجود نمی آید و در نتیجه در چنین محیطی بسیاری از کشش های خلاقانه کودک پنهان می ماند .

10ـ تحمیل نقش بزرگسال به کودک
بسیاری از والدین علاقه مند هستند که کودک آنها سریعاً رشد کند و کودکی خود را پشت سر بگذارد . آنها گاهی برای تسریع این امر سعی می کنند با کودک خود همانند بزرگسالان رفتار می کنند و به تبع آن از کودک خود توقع ایفای نقش هایی بزرگ تر از محدوده سنی آنها را دارند. تحمیل نقش های کاذب بزرگسالی به کودکان روند رشداجتماعی آنان را مختل می ساز د و سبب پدید آمدن رفتار های نا به هنجار وتصنعی در آنها می گردد و همین امر باعث از بین رفتن بسیاری از استعدادهای خلاق دوران کودکی می گردد
به تخیل کودکان خود پرو بال بدهید ؛آن وقت از پرواز بلند آنها شگفت زده خواهد شد.
منبع:مجله راه موفقیت شماره 14