طلوع خورشید از مغرب

آیا واقعا، خورشید از مغرب طلوع می کند؟ یا این که طلوع آفتاب از مغرب، کنایه از طلوع جمال آن حضرت از مکه معظمه، است، مرحوم مجلسی می گوید: آنگاه که امیر مؤمنان علی(ع) علایم ظهور را برای اصحاب خویش چون: «اصبغ بن نباته » و «صعصعه بن صوحان » بیان می فرمود چنین گفت: طلوع آفتاب از مغرب. «نزال بن سبره » از «صعصعه » پرسید مراد امیرالمؤمنین(ع) از این کلام چیست؟ «صعصعه » گفت: یابن سبره کسی که عیسی بن مریم(ع) پشت سر او نماز می گزارد، امام دوازدهم از طبقه نهم از اولاد حسین بن علی(ع) است و او است آن آفتابی که از مغرب طلوع و در میان رکن و مقام ظاهر می شود و روی زمین را از کفر و فسق و اعتقادات باطل پاک می گرداند. (1)
5 – طلوع ستاره ای از مشرق که مانند ماه می درخشد و روشنی می بخشد، این ستاره به شکل ماه جدید و دوطرف آن به گونه ای کج می باشد که نزدیک است از کجی به هم وصل شود و چنان درخشندگی داشته باشد که چشمها را خیره سازد «طلوع نجم بالمشرق یضئ کما یضئ القمر ثم ینعطف حتی یکاد تلتقی طرفاه ». (2)

ستاره های دنباله دار

در برخی از روایات طلوع ستاره های دنباله دار از علایم ظهور به حساب رفته است چنان که امیرالمؤمنین(ع) می فرماید: «و طلوع الکواکب المذنبه واقتران النجوم ». (3) و همچنین فرمود: «و بدا لکم النجم ذوالذنب من قبل المشرق و لاح لکم القمر المنیر فاذا کان ذلک فراجعوا التوبه ». (4)
«یعنی برای شما ستاره دنباله داری از جانب خاور آشکار و ماهتاب پرفروغی ظاهر می شود در این هنگام به توبه باز گردید، و در برخی از علامات، ظهور ستاره دنباله دار را در نزدیک جدی به نگارش آورده اند».
علامه مجلسی(قدس سره) ذیل کلام امیرالمؤمنین(ع) می نویسد:
گفته شده است این سخن اشاره است به ستاره دنباله داری که در سال 839 هجری پدید آمد، درحالی که خورشید در اوایل میزان[مهرماه] بود، این ستاره ذوذنب نزدیک مجموعه ستارگان «اکلیل شمالی » بود، سپس به تدریج از نور آن کاسته و پس از هشت ماه به طور کلی محو گردید.
در زمان ما[مجلسی دوم] در سال 1075 ستاره دنباله داری بین مشرق و قبله مشاهده گشت که دارای طلوع و غروب بود، حرکت آن سریع و از مغرب به مشرق(توالی) بود و پس از دو ماه ناپدید شد، لیکن نمی توان گفت مراد آن حضرت حتما این زمانها بوده است. (5)

پژوهشی پیرامون ستاره های دنباله دار

ستارگان دنباله دار اجرامی آسمانی می باشند که دارای شکل منحصر به فرد و اندزاه هایی بزرگ گهگاه ظاهر می شوند. ستاره دنباله دار که با چشم غیر مسلح چون ماه بی حرکت به نظر می آید، در واقع با سرعت صدها کیلومتر در ثانیه حرکت می کند، سرعت دقیق آن را می توان از تغییر مکان آن نسبت به ستارگان ثابت تعیین کرد.
تعداد ستاره های دنباله دار تا 10 عدد احتمال می رود. ولی تاکنون حدود هفتصد(700) ستاره دنباله دار شناخته شده و هر ساله نیز چند عدد ستاره دنباله دار جدید کشف و رصد می گردد.
حدود 260 عدد آنها در مدارهای بسته و کشیده دور می زنند و بسیاری از آنها چندین بار به جانب زمین باز گشته و مشاهده شده اند، و تعداد 370 عدد از آنها دارای مداری هذلولی یا سهمی هستند که پس از یک بار نزدیک شدن به زمین و مشاهده آنها دیگر دیده نخواهند شد. در حدود 45 ستاره دنباله دار در جهت سیاره ها حرکت می کنند(از مغرب به مشرق) و نقطه حضیض مداری آنها نزدیک به مدار سیاره مشتری و عضوی از خانواده مشتری هستند. مدار این ستاره ها بیضی است و اغلب آنها به سمت صورت فلکی غول (هرکول) که همه منظومه شمسی با سرعتی معادل 20 کیلومتر در ثانیه به طرف آن درحرکت است، پیش می روند.

ساختمان ستاره های دنباله دار

ستاره های دنباله دار از ذرات شهابی همراه با هسته جامد بزرگ تشکیل شده اند، و همه آنها به وسیله جرمی از گاز کما (Coma) احاطه شده که از مولکولها و اتمهای آزاد شده از ناحیه هسته تشکیل یافته و از عناصری همچون دو اتم سبک نظیر OH (هیدروکسیل)، ک. و ورم (K, Wurm) ، پی، سوینگز (P, Sings) و گروهی از مولکولهای مادر نظیر متان (C H4) را بربر دارند.
در زمین بعضی از این عناصر به شکل گاز آمونیاک یا مایع آب وجود دارند اما «سوینگز»و «ورم » خاطرنشان ساخته اند که این عناصر در ستاره های دنباله دار به شکل جامد وجود دارند، همچون یخ معمولی در مورد آب و یخ آمونیاک، و یخ متان و غیره که در درون آنها ماده های شهابی تشکیل یافته اند از آهن، کلسیم، منیزیم، نیکل، آلومینیم، سدیم و…
یخ های سطحی ستاره های دنباله دار با بازگشت متوالی و عبور از نزدیک خورشید به تدریج ذوب می شوند و در زیر آنها لایه های یخ جامدی باقی خواهند بود که به خوبی از تاثیر اشعه خورشیدی محافظت می شوند.
درجه حرارت این ستاره ها بستگی به فاصله آنها از خورشید دارد.

ستاره های دنباله دار مشهور

1 – مهشورترین ستاره های دنباله دار متناوب ستاره «هالی » (HALLEY,S,CMET) است این ستاره به وسیله «ادموند هالی »(1656 – 1742) عضو رصدخانه سلطنتی انگلستان پیش بینی شد. دکتر هالی در واقع یکی از همکاران جوان اسحاق نیوتن بود، وی برای اولین مرتبه اظهار داشت که ستاره های دنباله دار دیده شده در سالهای 1531م و1607 و 1682م بازگشت متفاوتی از یک ستاره دنباله دار می باشند که هر76 سال یک بار به دور خورشید گردش می کند، محاسبات دکتر هالی نشان داد که دنباله دار مزبور مجددا در سال 1758 در آسمان پدیدار خواهد شد، جرم مزبور که به افتخار وی دنباله دار «هالی » نام گرفته بود، نخستین بار در شب کریسمس سال 1758 دیده شد، هالی تنها دنباله داری است که با چشم غیر مسلح دیده می شود.
تاریخچه ظهور این دنباله دار به 240 سال پیش از میلاد و به گمانی 467 سال قبل از میلاد حضرت مسیح(ع) بر می گردد اما بازگشت های 83 پیش از میلاد و همچنین 11 قبل از میلاد در تاریخ ثبت است و بازگشت های بعدی نیز مرتبا به ثبت رسیده است.
از آنجایی که دنباله دار هالی تحت تاثیر نیروی گرانشی سیارات برجیس و کیوان(مشتری و زحل) قرار دارد لذا دوره گردش آن دقیقا ثابت نیست و بین 74 تا 78 سال به درازا می کشد، از این رو بازگشت مجدد آن به سال 2 – 2061م با درخشندگی خوبی خواهد بود.

پژوهشهای فضا ناوها

بازگشت سال 1986م فرصت مناسبی بود تا دنباله دار هالی به کمک فضاناوهای پژوهشی از نزدیک مورد بررسی قرار گیرد، هدف از این برنامه مطالعه ساختار جرم مزبور از نظر فیزیکی و شیمیایی و آزمایش هسته، و جو هالی و همچنین رابطه میان جرم آن با بادهای خورشید بوده است.
بر این اساس مؤسسه پژوهش های کیهانی اروپا فضاناو جیوتو (Giotto) و شوروی ها دو فضاناو به نام «وگای 1 و 2» (Vega) و ژاپنیها نیز فضاناوهایی به سوی هالی روانه ساختند.
فضاناو وگا 1، در تاریخ 6 مارس 1986 از فاصله 8889 کیلومتری آن گذشت، طراحان سفینه مزبور امیدوار بودند که فضاناو وگا1، از گیسوی دنباله دار نمونه برداری کند و هسته آن را به دقت مورد کاوش قرار دهد. با وجودی که به دلیل پاره ای نواقص فنی، عکسبرداری واضح و روشن از هسته امکان پذیر نگردید، اما عکس ها و اطلاعاتی که به زمین مخابره شد، کاملا شگفت انگیز و غیر منتظره بود.
وگا2، نیز در هشتم مارس همان سال از فاصله 8030 کیلومتری هسته هالی گذشت و با وجودی که به وسیله غبارهای گیسوی هالی به شدت بمباران گردید، توانست اطلاعات و عکس های جالب و گرانقیمتی به زمین ارسال دارد.
فضاناو جیوتو از فاصله 605 کیلومتری هسته عبور کرد و عکس های دقیق تر و روشن تری به زمین مخابره نمود و نارسایی های وگای 1 و 2 را جبران ساخت.
نتایجی که کلا از این دیدارها به دست آمده، نشان می دهد که هسته هالی شکلی شبیه سیب زمینی دارد که ابعاد آن به طور متوسط حدود 15×10×5/7 کیلومتر است و سطح آن همانند ذغال، سیاه بوده و نسبت بازتاب آن از 4درصد تجاوز نمی کند، عکس ها و اطلاعات مخابره شده نشان می دهد که هسته هالی در میان ابری از غبار جای دارد و عوارضی به صورت شکاف ها و گودال ها و فرورفتگی ها، در سطح آن به چشم می خورد که اندازه آن ها بین 100متر مکعب تا یک کیلومتر است.
علاوه بر عوارض مزبور، پدیده های فورانی کاملا غیر منتظره ای در سطح هسته به چشم می خورد که گاز از آن بیرون می جهد.
گیسو و دنباله هالی از گازهایی که از هسته تبخیر می شوند، تشکیل می یابند و غبار نیز از سطح هسته پراکنده می گردد، در سطح رو به خورشید هسته هالی چند دهانه فورانی یافت می گردد که جمعا منبع اصلی گسیل گاز و غبار را تشکیل می دهند، هسته هالی جسم سیاهی است که نور خورشید را جذب می کند و دمایی را معادل 300 تا 400 گلوین(27 تا127 درجه سانتیگراد) نشان می دهد.
فضاناو جیوتو که تا اعماق گیسوی هالی پیش رفته بود، مقدار گاز و ترکیبات آن را اندازه گیری کرده و چنین نشان می دهد که 80درصد گیسو از مولکول های آب و بقیه اکثرا از مولکول های دی اکسید کربن تشکیل یافته است. تجزیه و تحلیل ذرات غبار دنباله دار هالی که به وسیله ابزارهای نصب شده در جیوتو و وگا به عمل آمده، نشان می دهد که تقریبا 80درصد آنها حاوی ئیدروژن، کربن، نیتروژن، اکسیژن، و مقداری گوگرد است و علاوه بر آن، مقداری سدیم، منیزیوم، سیلیسیم، کلسیم و آهن نیز در آن یافت می گردد.
2 – یکی دیگر از ستاره های دنباله دار متناوبی که در تمام قسمت های مدارش قابل مشاهده بوده است، ستاره دنباله دار «شواسمن » است، این ستاره در حقیقت قابل توجه است و مدارش بین مشتری و زحل قرار دارد و درخشندگی آن تغییر می پذیرد.
3 – از دیگر ستاره های دنباله دار قابل توجه ستاره ای است که سال 1882م در روشنایی روز کاملا قابل رؤیت بود و از خرمن خورشید در فاصله 50000 کیلومتری سطح آن عبور نمود. (6)

پی‌نوشت‌ها:

1) کفایه الموحدین، اسماعیل عقیلی، مقاله 4، بیان برخی از علائم ظهور، منتهی الآمال محدث قمی، فصل 7 – در بعضی از علامات ظهوره، بحار، ج 52، ص 195.
2) مدرک قبل.
3) مدرک قبل.
4) بحار، ج 51، ص 123 – روضه کافی، ج 8، ص 63.
5) بحار، ج 51، ص 129.
6) مایردگانی، نجوم به زبان ساده 2 /6 ترجمه محمد رضا خواجه پور، نشر گیتاشناسی 1363ش، اطلس منظومه خورشیدی، ص 190، پاتریک مور، گری هانت، برگردان عباس جعفری، نشر گیتاشناسی 1374ش.

منبع:تبیان زنجان