دوران شیرخوارگی

نوزادی که ماهها در رحم مادر از طریق جفت و عوامل مادری بخوبی محافظت شده، در پایان مدت بارداری بی دفاع پا به دنیای آلوده خارج می نهد. در این موقعیت، تنها آغوش گرم و شیرمادر او را درمقابل عوامل مهاجم، میکروبی، ویروسی، قارچی، انگلی،… محافظت می کند.

شیر مادر دارای سه دسته عوامل محافظت کننده است. این عوامل نه تنها نوزاد را در روزها و ماههای آغاز عمر از گزند عوامل بیماری زا دور می دارد، بلکه تا پایان زندگی از بیماریهای چون دیابت و فشار خون مصون می سازد.

در دوران بیست و چهار ماهه شیردهی، مسوولیت پرورش طفل از نظرجسمی و روانی به عهده مادر است. علی(ع) می فرماید: بنگر کدام زن فرزندانت را شیر می دهد; زیرا کودک با اخلاق او رشد می کند.
چرا شیر مادر؟

شیر مادر برای بچه غذایی فوق العاده کامل است. از آنجا که دوران تکرار نشدنی کودکی در تاءمین سلامت انسان در بزرگسالی اهمیت بسیار دارد، دوران شیرخواری از حساس ترین مراحل رشد وتکامل انسان است. پس باید در این مرحله از زندگی به تغذیه وسلامت کودک توجه مخصوص داشت. در چنین موقعیتی، نیازهای غذایی،روانی و ایمنی کودک تنها از طریق شیرمادر تاءمین می شود; و این ویژگیها به طور یک جااز طرق دیگر قابل دسترسی نیست.

علی(ع) می فرماید: «ما من لبن رضع به الصبی اعظم برکه علیه من لبن امه » برای طفل شیرخوار هیچ شیری مبارک تر از شیر مادرش نیست.

شیر مادر چون خون ماده ای زنده است این ماده، علاوه بر موادمعدنی لازم برای تمام نوزادان، از مواد حفاظت کننده در برابربیماریها نیز برخوردار است. ترکیب و میزان مواد مغذی درشیرمادر باتوجه به روزهای تولد، سن شیرخوار، سن مادر، سن باروری، طول مدت شیردهی، دفعات شیردهی و تقاضای کودک متفاوت است; و بهترین شیر برای هر نوزاد، شیر مادر اوست.
تاثیر شیرمادر بر روان کودک

ارتباطات عاطفی مادر و کودک هنگام شیردادن از پستان نیزامتیازی استثنایی برای شیرمادر است و در رشد عاطفی، ذهنی وروانی کودک تاثیری شگفت انگیز دارد. علی(ع) می فرماید:

«تخیروا للرضاع، کما تخیرون للنکاح، فان الرضاع یغیرالطباع.» همانگونه که برای ازدواج جستجو و انتخاب می کنید،برای شیردادن هم بگردید; زیرا شیر طبیعت کودک را عوض می کند.

روحیات مادر و پدر، طبق قانون وراثت، در طفل موثر است; ولی دراینجا استثنا دیده می شود. روحیات مادر، روی شیر مادر اثرمی گذارد و به احتمال نزدیک به یقین، مادر حسود فرزند حسودتحویل جامعه می دهد; چنانکه مادر با عاطفه فرزند با عاطفه به اجتماع عرضه می کند.

پس بهتر است مادر، بخصوص هنگام شیردادن، تقوا پیشه کند; بسم الله بگوید; اضطراب نداشته باشد، خود را از هیجان و عصبانیت تهی سازد و در کمال آرامش و عدم نگرانی با تبسم به شیر دادن بپردازد. چنانچه مادر نیمه شب بیدار شود و با عصبانیت و داد وفریاد شیر دهد، کودک بی استعداد، طغیانگر و پرخاشگر می شود. حتی مادرانی که در دوران بارداری و شیردهی به دلایل مختلف دچاراضطراب شدید می شوند، صاحب شیرخوارانی بدقلق، نق نقی و تحریک پذیر می گردند که طرح رفتاری و حتی طرح خواب آنان با سایرشیرخواران متفاوت و غیر قابل پیش بینی است.
پاداش شیردادن

اگر مادر نیمه شب بیدار شود، نوزاد در حال گریه را نوازش کرده، با او زمزمه کند که چرا دیر بیدار شده و عذر بخواهد،فرزند نیز تاثیری مثبت می پذیرد. البته شیردادن از ثواب الهی نیز برخوردار است. روایت در این باره می فرماید:

«…فاذا ارضعت کان لها بکل مصه لعدل عتق محرر من ولداسماعیل فاذا فرغت من رضاعه ضرب ملک کریم علی جنبها و قال استانفی العمل فقد غفرلک » … وقتی زنی نوزادش را شیر می دهد،خدا در مقابل هربار که نوزاد از پستانش شیر می مکد، ثواب آزادکردن بنده ای به او عطا می فرماید. وقتی مادر از شیردادن فراغت یافت، فرشته ای دست نوازش بر پهلویش می نهد و می گوید: کار را ازسربگیر که خداوند تو را آمرزید.

مکیده شدن شیر در شب باعث افزایش هورمون پرولاکتین، که درافزایش ساخت شیر در بدن مادر نقش عمده دارد، می گردد که درفراوانی و تداوم شیر مادر بسیار موثر است.
شیردهی از هردو پستان

در حال حاضر با مطالعات دقیق انجام شده دریافته اند که شیرمادر تا سن 6 ماهگی به تنهایی برای تغذیه کودک کافی است و تااین سن حتی دادن آب به کودک لازم نیست. برای اینکه شیرخوار ازکلیه مواد موجود در شیر مادر بهره مند شود و از رشد مطلوبی برخوردار گردد، باید تمام شیر یک پستان را در هروعده ازشیرخوردن مصرف کند.

قسمت اول شیر دارای آب و قند بیشتر و قسمت انتهایی اش حاوی چربی بیشتر است. در همین راستا امام صادق(ع) می فرماید:

جعل الله تعالی ذکره، رزقه فی ثدی امه احدیهما شربه و فی الاخری طعامه و حتی اذا وضع اتاه الله عزوجل…» روزی نوزاد درپستان مادر است که یکی به منزله آب و مایعات و دیگری دارای خواص غذاست…

ضرورت شیردهی از هردوپستان در روایت دیده می شود; چنانکه آخرین یافته های علمی بر شیردهی از هردو پستان تاکید دارد. البته نباید فراموش کرد که «مهمترین عامل افزایش شیرمادر، مکیدن مکرر شیراز پستان است.»
تاچه زمانی باید شیرداد؟

به علت عوامل ایمنی بخش موجود در شیرمادر، شیرخواری که تاپایان دوسالگی هنوز سیستم ایمنی اش تکمیل نشده، به وسیله شیرمادر دربرابر بیماریها محافظت می شود، بدین سبب، شیرمادر تا پایان دوسالگی برای شیرخوار لازم است. تغذیه با شیرمادر تمام نیازهای شیرخوار را تا پایان شش ماهگی تاءمین می کند و از آن پس نیز تادوسالگی، حدود13 انرژی لازم را به او می رساند.

بنابراین، با توجه به اینکه بعد از تولد سریعترین مرحله رشد،دوران شیرخواری است; و از طرفی ترکیب شیرمادر کاملا بانیازهای شیرخوار منطبق است، سفارش شده کودک مدت 24 ماه تمام ازشیرمادرش استفاده کند.

(والوالدات برضعن اولادهن حولین کاملین لمن اراد ان یتم الرضاعه…) مادران فرزندان خود را دو سال تمام شیردهند، این حکم برای کسی است که بخواهد دوران شیرخوارگی را کامل گرداند… امام صادق(ع) دراین باره می فرماید:

«الرضاع واحد و عشرون شهرا فان نقص فهو جور علی الصبی » مدت شیردهی 21 ماه است; و هرگونه کوتاهی در این مورد ستم بر نوزادشمرده می شود.

سازمان جهانی بهداشت و یونیسف، ادامه تغذیه با شیرمادر را تادوسالگی سفارش کرده است. هنگامی که درمی یابیم میزان ابتلا به آسم و انواع آلرژیها در شیرخوارانی که از شیرمادر استفاده می کنند، بسیارکمتر است; و از طرفی به علت سوخت وساز چربیها(کلسترول) این نوزادان در بزرگسالی با احتمال حملات قلبی،عروقی کمتر رو به رو می شوند، راز سخن امام صادق(ع) و ستم برنوزاد را بیشتر درک می کنیم. پس مادری که بخواهد وظیفه مادری را به طورکامل انجام دهد، باید در کمال آرامش و خواست روانی دوسال کامل به کودک شیر دهد. این کار، علاوه بر نیازهای تغذیه ای،نیازهای روانی کودک را نیز برآورده ساخته، وی را برای پاگذاشتن به مرحله بعدی آماده می سازد.