تعریف اصل کفویت
داشتن زبان مشترک در باورها، ارزش ها ونگرش ها؛ زن و مردی که قصد ازدواج با یکدیگر را دارند، باید دارای شخصیّت و مشابهت های حداقلّ تا حدّاکثر با یکدیگر باشند. هر چه مشابهت ها و مشارکت های اخلاقی و شخصیّتی بیشتر باشد، ضریب موفّقیّت ازدواج بالاتر می رود و انسجام و استحکام خانوادگی را بیشتر تضمین می نماید. این مشابهت ها در محورها و موضوعات گوناگون در دو بعد نگرش ها و دیدگاه ها، و گرایش ها و رفتارها قابل بررسی است.(1)

اصل کفویت در آیات و روایات
منظور از هم کفو بودن، هم شأن بودن زن و شوهر است و آن از نظر شرع، عبارت است از: مساوات در دین و از نظر عرف، مساوات در حسب و نسب، ثروت و شرف و مانند اینها است.(2)
(الْخَبِیثَاتُ لِلْخَبِیثِینَ وَ الْخَبِیثُونَ لِلْخَبِیثَاتِ وَ الطَّیِّبَاتُ لِلطَّیِّبِینَ وَ الطَّیِّبُونَ لِلطَّیِّبَاتِ)(3).
زنان ناپاک از آن مردان ناپاکند و مردان ناپاک نیز به زنان ناپاک تعلق دارند و زنان پاک از مردان پاک، ومردان پاک از آن زنان پاکند.
اگر دختر و پسری هم شأن یکدیگر باشند وهمدیگر را درک کنند، همچون دو کفّه ی ترازو در هر شرایطی در کنار هم خواهند بود و هیچ ناراحتی و کمبودی نمی تواند زندگی آن ها را از هم فرو پاشد.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«اِذا جَاءَکُم الاَکفاء فَانکِحوهُنّ و لاَ تربَّصُوا بِهِنَّ الحَدَثانِ»(4)
وقتی اشخاص هم شأن برای خواستگاری آمدند، دخترتان را به آن ها بدهید و منتظر حوادث نباشید.
پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمودند:
«اَنکِحُوا الاَکفاءَ؛ با همتایان خود ازدواج کنید.»(5)

تناسب های دختر و پسر در ازدواج
دو مادّه وقتی با هم آمیخته می شوند، عناصر تشکیل دهنده ی این مواد هر چقدر با هم نزدیک باشند زودتر و بهتر ترکیب خواهند شد. اختلاف، طبیعت زن و مرد است. دختر و پسر هر چقدر با هم تناسب داشته باشند بهتر می توانند از یکدیگر لذّت ببرند و به اهداف ازدواج نزدیک تر میگردند؛ امّا باید بدانیم که بین زن و مرد تفاوت هایی وجود دارد که طرفین، در تفاوت ها باید با هم تفاهم داشته باشند.
در این قسمت به تناسب های ازدواج می پردازیم. البتّه ترتیب تناسب ها، دلیل بر اولویت آنان نیست و نکته ی مهم دیگر این که اگر بالای 50 درصد این تناسب ها وجود داشته باشد اقدام به ازدواج کنند.

1- تناسب ظاهری (جسمانی)
دختر و پسر لازم است به تناسب ظاهری خود به ویژه زیبایی توجّه کنند. البتّه همسر، برای آقایان بیشتر از خانم ها اهمّیّت دارد. خانم ها بیشتر از مرد اقتدار واستقلال فکری می خواهند.
گاهی بی توجّهی به زیبایی که به علّت (عشق های کر و کور کننده، احساس ترحّم، رو دربایستی و شدّت معنویت طرف) مورد غفلت قرار می گیرد، رد آینده، زندگی زناشویی را با مشکلاتی مواجه خواهد کرد. توجّه به زیبایی بدین معنا نیست که اصل قرار گیرد، بلکه مقصود این است که فاصله ی دختر و پسر از این نظر زیاد نباشد.
برخی زیبایی را درانتخاب همسر اصل قرارمی دهند؛ در صورتی که معیارهای اصلی در ازدواج، اعتقادات، ارزش های اخلاقی واصالت خانوادگی است.(6)
پیامبر(صلی الله علیه و آله) می فرمایند:
«از سعادت مسلمان این است که همسری زیبا و با دیانت داشته باشد.»(7)
«امام رضا(علیه السلام) فرمودند:
«از سعادت مرد این است که همسری سفید رو داشته باشد.»(8)
یکی از راه های تشخیص جمال و زیبایی همسر آن است که خانم هایی که از طرف شما مأمور هستند دختر را ببینند، در مورد زیبایی دختر قضاوت نمایند.
مردی که می خواهد یک عمری کنار خانمی زندگی کند باید همسر آینده ی خودش را ببیند.
امام صادق (علیه السلام)، می فرمایند:
«مرد در صورتی که قصد دارد با زنی ازدواج کند می تواند به صورت وموضع دستبندش نگاه کند.»(9)

2. تناسب تحصیلی
مسلّماً افرادی که از سطح علمی بالاتری برخوردارند، در تحلیل مسایل اجتماعی و خانوادگی موفّق تر هستند. توصیه می شود که فاصله ی زیاد از نظر تحصیلی بین دختر و پسر نباشد. ترجیحاً تحصیلات پسر بیشتر از دختر باشد، بهتر است. در مواردی دیده شده که خانم به علّت برخورداری از تحصیلات بالا، مشکلاتی را برای همسر خود ایجاد کرده است. در یک صورت تحصیلات زن می تواند بیشتر از مرد باشد و آن زمانی است که مرد دارای خصوصیتی بارز در زمینه ی هنر، ورزش، صنعت و یا مطالعات علم باشد.

2. تناسب سنّی
در مورد فاصله ی سنّی دختر و پسر، نظرات متفاوتی از طرف کارشناسان ارائه می گردد. بعضی اعتقاد دارند که سنّ پسر باید از دختر 3 تا 7 سال بیشتر باشد. بعضی هم سنّ بودن را مانع نمی دانند. بعضی هم حتّی بیشتر بودن سن دختر از پسر را مانع ازدواج ذکر نکرده اند.
امّا در یک جمع بندی به لحاظ بارداری زن، بلوغ جنسی و فکری دختر، اگر دختر چند سال کوچکتر از پسر باشد بهتر است.

4. تناسب فرهنگی
در مواردی به سبب تفاوت آداب و رسوم، لباس، زبان و لهجه درگیری از همان محفل عروسی آغاز می شود و در مواردی حتّی قبل از عروسی، و درمقدّمات ازدواج، از جمله خرید عروسی، جهیزیه، محفل عروسی و… اختلافات بروز می کند.
دختر و پسری که با دو فرهنگ متفاوت در دانشگاه با هم آشنا می شوند و به هم دل می بندند و یکدیگر را برای ازدواج بر می گزینند؛ افزون بر مشکلات این گونه آشنایی ها، وقتی برای ازدواج اقدام می کنند، با آداب و رسوم عجیبی روبه رو می شوند که معمولاً زمینه های بروز اختلافات را دامن می زند.
در منطقه ای دادن جهیزیه به دختر رسم نیست، در جایی دیگر باید حتماً به دختر جهیزیه بدهند. نگران کننده تر از آن ازدواج دونفر از دو ملّیت و دو کشور متفاوت است که به طور طبیعی مشکلات بیشتری پیش رو خواهند داشت.
گاهی تفاوت فرهنگی در اعتقادات دینی و مذهبی ریشه دارد؛ به گونه ای که در ارتباطات خود با هم، مسایل از قبیل پوشش لازم، حفظ نگاه، پرهیز از شوخی و تماس با نامحرم (دست دادن) مصرف مشروبات الکلی رعایت نمی شود و مشکلاتی را برای هر دو خانواده بوجود می آورد.(10)

5. تناسب اقتصادی
تفاوت تمکّن مالی اگر زیاد نباشد اشکالی ندارد، امّا اگر فاصله زیاد باشد، به گونه ای که از دو ثروتمند وکم بضاعت باشند، مشکلاتی را فراهم خواهد آورد. اگر پسر و خانواده اش ثروتمند باشند، دختر با دیدن نزدیکان او احساس حقارت خواهد کرد واگر دختر و خانوادهاش تمکّن بالای مالی داشته باشند، وقتی خانواده ی دختر با نزدیکان او به منزل پسر می آیند خجالت می کشد.
در صورتی که وضع مالی خانواده ی دختر بسیار خوب باشد و در ناز و نعمت بزرگ شده باشد، مرد نمی تواند به خواسته های او، آن گونه که در منزل پدر بوده، پاسخ دهد و چون وضعیت زندگی اش را به مراتب پایین تر از دوستان پولدارش می بیند، رنج می برد و زندگی را به کام خود و همسرش تلخ می کند و ممکن است این وضعیت، مرد را برای تأمین نیازهای زن به خطا ببرد، بنابراین بهتر است فاصله ی طبقاتی خانواده ی دختر و پسر از نظر اقتصادی زیاد نباشد. البته مطلوب این است که وضعیت مالی پسر بهتر از دختر باشد تا زندگی به کام دختر شیرین تر آید.(11)

6. تناسب اخلاقی
درون گرایی و برون گرایی دو تیپ شخصیّتی است که نمی توان آن را اختلال دانست.

افراد درونگرا:
معمولاً گوشه گیر، جمع گریز و منزوی هستند واز خلوت خود بیشتر لذّت می برند و وقتی در جمع قرار می گیرند، ارتباط چشمی و کلامی آنان اندک است. و در برابر عمل دیگران، عکس العمل جدّی از خود نشان نمی دهند.

افراد برون گرا:
معمولاً اهل تفریح، شوخی ومزاح، شب نشینی، گفت وگو و بحث، و بازی و خنده هستند و از بودن در جمع لذّت می برند. آن ها بیشتر دوست دارند وقت خود را در خارج از خانه بگذرانند و در مراکز تفریحی حضور دایمی داشته باشند.
در ازدواج در صورتی که هر دو درون گرا یا برون گرای صرف باشند، هیچ مشکلی نخواهند داشت! امّا اگر دختر برون گرای صرف و پسر درون گرای صرف باشد با مشکلاتی مواجه خواهند شد که درمشاوره هایی که مراجعه می کنند کاملاً این مشکل مشهود است. علّت درون گرایی را می توان الگوی رفتاری، یادگیری از والدین و افسردگی نام برد. معمولاً تعداد درونگراها در مردها بیشتر است.

7. تناسب اعتصادی
در بین همه ملاک های همتایی وتناسب های ازدواج، تناسب اعتقادی مهم ترین ملاک برای ازدواج به شمار می رود و یکی از عوامل مهمّ طلاق، عدم تناسب در همین مسئله است.
اگر دختر و پسر در اعتقادات به هم نزدیک باشند، ممکن است بتوانند در عدم تناسب های دیگر با هم کنار بیایند وامّا اگر در تمام تناسب ها با هم مشابهت داشته باشند، ولی از نظر اعتقادی تناسب نداشته باشند، تداوم زندگی بسیار کم خواهد بود.
کسی که از نظر اعتقادی، نگرش او این است که دنیا محلّ لذّت جویی و سرخوشی است و باید از هر فرصتی استفاده کرد تا در دنیا خوش بود و برای رسیدن به این خوشی می گوید، هدف وسیله را توجیه می کند و از هر راهی کسب درآمد می کند تا بتواند به لذّت جویی های خود پاسخ مثبت بدهد، مسلماً با کسی که دنیا را مزرعه ی آخرت دانسته ازدواج را وسیله ی تکامل خود و همسر خویش می داند متفاوت است؛ لذا تأکید امامان معصوم (علیه السلام)، این بوده است که افراد متدیّن با افراد غیر متدیّن ازدواج نکنند.
امام حسن مجتبی(علیه السلام)، می فرمایند: «دخترت را به آدم متدیّن بده؛ اگر خوب است که دخترت را اکرام می کند واگر هم بد باشد به خاطر دین داری، به دخترت ظلم نمی کند.»(12)

8. تناسب مذهبی
عدم تناسب درمذهب مشکلاتی را برای هر دو طرف به وجود می آورد.(13) (ازدواج اهل تسنن با شیعه)
الف) اختلاف در احکام فقهی
ب) تنش در روابط زناشویی
ج) عدم تناسب خانواده
د) ایجاد اشکال در تربیت فرزندان

9. تناسب عاطفی
مهم ترین نیاز انسان ها، نیاز به محبّت است، دختر و پسری که در خانواده ای تربیت شده اند که والدین به هم عشق می ورزیده اند و با محبّت فرزندان خود را تربیت کرده اند و طعم شیرینی با هم ازدواج کردند، با محبّت و عشق و علاقه، با هم زندگی خواهند کرد. اگر هر کدام از دختر و پسر در فضای خالی از محبّت تربیت شده باشند و بعد ازدواج کنند نمی توانند به طرف خود محبّت نمایند و این خلأ عاطفی عامل بسیار مهمّی درایجاد اختلافات خانوادگی خواهد بود. آن ها حتّی در تربیت فرزندان خود دچار مشکل می شوند؛ مخصوصاً اگر زن و مرد هر دو محروم از محبّت باشند. نمی توانند فضای خانواده را با عاطفه عجین کنند؛ لذا فرزندان این نوع ازدواج ها با خلأ عاطفی مواجه هستند. در بعضی از فرزندان طلاق که محروم از محبّت بوده اند دیده شده که در مقابل همسر خود دچار مشکل جدّی بوده اند. صحنه ای از این مشکلات در سریال و برنامه «هزار راه نرفته» به تصویر کشیده شده بود.

10. تناسب جنسی
آدمی دارای احتیاجات متعدّدی است که ارضای به موقع و به اندازه ی آن ها، در سلامت جسم و روان، و ایجاد تعادل در وی، تأثیر زیادی دارد. یکی از این نیازها، نیاز جنسی است. این غریزه، خود نوعی کشش دلپذیر است که زن و مرد را به ازدواج کردن و تشکیل خانواده علاقه مند می کند و بقا و تداوم این نهاد را موجب می شود؛ لذا اساس خانواده نیز که محور اصلی کلیه ی اجتماعات بشری است بر غریزه ی جنسی مبتنی است. این میل جنسی در آدمی باید به شکل مناسب و بااستفاده از روش معقول و پسندیده ارضا گردد.(14)
غریزه ی جنسی نه تنها بد و منفور نیست، بلکه یکی از غرایز بسیار سودمند می باشد . به وسیله ی این غریزه است که نسل انشان باقی می ماند. به علاوه، ارضای غریزه جنسی یکی از لذایذ زندیگ و موجب دل گرمی و شور و شوق حیات است.(15)
متأسّفانه گاهی دختر و پسر به دلایلی دچار ضعف در قوای جنسی هستند که در کتاب «نسیم عشق» به طور مفصّل به ناتوانی جنسی مردان و سرد مزاجی بانوان پرداخته ایم.
تناسب جنسی، درونی ترین لایه های دختر و پسر است که قبل از ازدواج نمی تواند کسی در مورد آن قضاوت و اظهار نظر کند. لذا بیش از 50 درصد طلاق ها ناشی از این مسأله است. بنابراین دو نفر که هر دو گرم مزاج و یا هر دو سرد مزاجند کمتر دچار مشکل می گردند؛ امّا وقتی یکی سرد مزاج و دیگری گرم مزاج باشد در زندگی زناشویی عامل اختلاف می شود. از جمله علایم سرد مزاجی وگرم مزاجی، ارثی بودن، رنگ پوست، منطقه جغرافیایی و سادات بودن است. درمورد سرد مزاجی دختر، مادر پسر می تواند از مادر دختر، پیش از ازدواج سؤال کند تا زوجین بعد از ازدواج کمتر دچار مشکل شوند. امّا ناتوانی جنسی مردان معمولاً مخفی می ماند و بعد از ازدواج معلوم می گردد.

11. تناسب هوشی
علی (علیه السلام) فرمودند:
«ایاکُم تَزویجُ الحُمقاء فَاِنَّ صُحبتَها بَلاءُ، و وَلدُها ضَیاعُ».(16)
با انسان احمق ونفهم ازدواج نکنید؛ زیرا معاشرت با او بلایی است عظیم و فرزندانش نیز ضایع خواهند شد.
تردید نیست عقل وهوش یکی از بزرگترین مزایایی است که در انتخاب همسر باید مورد عنایت دختر و پسر باشد وهنگام خواستگاری باید مورد توجّه قرار گیرد.

راه های کشف هوش و عقل
الف) معاشرت و مصاحبه: دختر و پسر وقتی با یکدیگر صحبت می کنند، انتظارات و توقّعات خود را مطرح می نمایند و یا در مورد برنامه های آینده ی خود صحبت می کنند. آن ها می توانند در این گفت وگوها به میزان هوش و توان عقلی یکدیگر پی ببرند.
ب) نوشتن نامه: یکی دیگر از راه های کشف میزان هوش و درایت طرف مقابل نوشتن سؤال ها و درخواست پاسخ کتبی است. اگر آن ها برای سؤال هایی که از یکدیگر می پرسند، پاسخ های منطقی داشته باشند این خود میزان هوش و درایت آنان را نشان می دهد.
ج) سؤال وتحقیق از دیگران (فامیل، دوستان و همسایگان)
د) بررسی وضع خانواده .(17)

12. تناسب سیاسی
گاهی دختر و پسر، با خطّ فکری سیاسی یکدیگر تناسب ندارند. شناخت خطّ فکر سیاسی همسر آینده پیش از ازدواج لازم است. اگر هر دوطرف نسبت به حزبی که به آن علاقه مند هستند متصّب هم باشند، در طول زندگی به شدّت دچار ناراحتی می گردند. شاید این مورد عامل طلاق نباشد. ولی حدّاقل سوهان روح یکدیگر می شوند. اگر این تضادّ سیاسی قابل تحمّل باشد مانعی ندارد. با سکوت می توان آن را نادیده گرفت. بنابراین لازم است تناسب سیاسی دو خانواده قبل از ازدواج مورد مطالعه باشد.

پی نوشت ها :

1- مهدی نیلی پور، مدیریّت خانواده، ج 3، ص 86.
2- فرهنگ معارف اسلامی، سیّد جعفر سجّادی، واژه ی کفویّت.
3- سوره ی نور، آیه 26.
4- نهج الفصاحه، مترجم ابوالقاسم پاینده، ص 37.
5- مرحوم کلینی، کافی، ج5، ص 332.
6- حسین دهنوی، گلبرگ زندگی چاپ چهل و دوم، ص 154.
7- علّامه مجلسی، بحار الانوار، ج101، ص 201.
8- وسایل الشّیعه، ج 14، ص 36.
9- وسایل الشّیعه، ج 14، ص 59.
10- حسین دهنوی، گلبرگ زندگی، چاپ چهل و دوم، ص 151.
11- همان ، ص 152.
12- طبرسی، مکارم الاخلاق، ص 204.
13- حسین دهنوی گلبرگ زندگی، چاپ چهل دوم، ص 149.
14- احمد صافی، جوان و تشکیل خانواده، چاپ سوم، ص 123.
15- ابراهیم امینی، اسلام و تعلیم و تربیت، ج2، چاپ اول، ص 61.
16- وسایل الشّیعه، ج14، ص 56.
17- ابراهیم امینی، انتخاب همسر، چاپ هفدهم، ص 104.
منبع مقاله :
رفیعی محمدی، علی محمد، (1392)، انتخاب همسر، قم: انتشارات رسول اعظم(ص)، چاپ اول