فلسفه روزه

1 – تقویت اراده و ایمان:
امام علی (ع) می فرمایند: ان افضل ما توسل به المتوسلون الی الله سبحانه الایمان به و برسوله . . .؛ همانا بهترین چیز که نزدیکی خواهان به خدای سبحان بدان توسل می جوید، ایمان به خدا و پیامبر، و جهاد در راه خداست، که موجب بلندی کلمه مسلمانی است و یکتا دانستن پروردگار که مقتضای فطرت انسانی است; و برپا داشتن نماز که آن ستون دین است، و دادن حق مستمندان – زکات – که واجب شرع مبین است . و روزه ماه رمضان که نگهدارنده از عقاب است – و بازدارنده عذاب (9) ایمان به اینکه روزه ماه رمضان نگهدارنده از عقاب است و بازدارنده عذاب خود باعث تقویت ایمان می گردد و موجب امیدواری نسبت به سرنوشت آینده و چنین کاری ایمان و اراده انسان را قوی می کند و سرنوشت و آینده انسان را روشن و از هاله ابهام بدر می آورد .
امام علی (ع) در جای دیگر می فرمایند: «علیکم بصیام شهر رمضان فان صیامه جنه حصینه ؛ بر شما باد به روزه ماه رمضان، زیرا روزه این ماه سپری است، نگهدارنده از آتش جهنم .» (10)

2 – خودسازی:
روزه دروازه بزرگ عبادت است . به این معنا که خودسازی و مقاومت در انجام عبادات را از روزه باید شروع نمود . (11)
امیرالمؤمنین در این زمینه می فرمایند:
«بندگان خدا; پرهیز از نافرمانی خدا، دوستان او را از در افتادن در حرامهای او نگهداشته است، و دل آنان را به ترس وی همراه داشته است; چندانکه شبها بیدارشان می دارد، و روزهای گرم را با تشنگی بر آنان به سر می آرد .
آسایش عقبی را با رنج دنیا به دست آورند، و سیرآبی – آنجا – را با تشنگی خوردن – در اینجا – .» (12)
این پیام خداوند است که:
«فان مع العسر یسرا، ان مع العسر یسرا» . (13)
به دنبال هر سیاهچاله، دو سپید چشمه ای است .
به دنبال هر تشنگی ای، تشریفات و تشویقاتی است و به دنبال هر گرسنگی و خودسازی، سودی .
امیرالمؤمنین (ع) در این زمینه به درمانگاه و درمانگران بزرگی اشاره می کند که هم مجهز به تمام امکانات درمانی هستند و هم مجهز به درمانگران متخصص .
می فرماید: «. . . خمص البطون من الصیام » . (14)
مردمی که چشمانشان از گریه تباه، شکمهایشان از روزه لاغر، و به پشت چسبیده، لبهایشان از دعا خشک، و پژمرده گردیده، رنگها زرد از شب زنده داری – بسیار – بر رخسارشان گرد فروتنی پدیدار .
مولوی می گوید:
هست روزه ظاهر، امساک طعام
روزه معنا، توجه دان تمام
این دهان بستن دهانی باز شد
که خورنده دانه های راز شد
جوع مر خاصان حق را داده اند
تا شود از جوع شیر زورمند
به هر تقدیر «روزه درمانی » را بیگانگان از اسلام عزیز و روح آیات و روایات ما گرفته اند، نه اینکه خودشان خلاقیت به خرج داده اند و آن را کشف کرده اند .
سعدی گوید:
اندرون از طعام خالی دار
تا در او نور معرفت بینی
تهی از حکمتی بعلت آن
که پری از طعام تا بینی
حضرت امیر (ع) می فرمایند:
«والصیام ابتلاء لاخلاص الخلق » . (15)
خداوند روزه را واجب کرد تا اخلاص آفریدگان آزموده گردد .»
اخلاص باید در آزمایشگاه بزرگ رمضان، کاربردی گردد، نه تنها اخلاص بلکه تمام تئوریهای دینی و ارزشی را باید آزمود و در آزمایشگاه بزرگ رمضان و . . . ، کاربردی ساخت .
در جای دیگر حضرت امیر (ع) می فرمایند:
«و مجاهده الصیام فی الایام المفروضات، تسکینا لاطرافهم، و تخشیعا لابصارهم . . .» .
و روزه گرفتنهای دشوار، در روزهایی که واجب است تا اندامشان بیارامد با این کار، و دیده هایشان خاشع شود و جانهاشان خوار . و سبک ساختن دلهای آنان، و بردن خودبینی از ایشان، به فروتنی که در این عبادتهاست: از چهره های شاداب را به تواضع برخاک سودن، و با چسبانیدن اندامهای پاکیزه بر زمین، خردی خویش را نمودن، و رسیدن شکمها به پشت به فروتنی و خواری به خاطر روزه داری .» (16)
بیگانگان بی خبر، از روزه دراسلام یا روزه ها و امساک هایی که خود تجویز می کنند را، فقط ضامن سلامی تن و جسم تنها می دانند ولی غافل از اینکه روزه در اسلام، بر فراروان هم اثر گذار است و بسیاری از بیماریهای روانی، فشارهای عصبی و فشارهای روانی را می توان از طریق روزه درمان کرد . و راز اصلی از روزه در اسلام، دست یافتن به سلامتی جان است، که اگر انسان به سلامتی جان دست نیابد، تمام هستی خویش را باخته است .
ولی موحدان واقعی، شیعیان و انسانهای کامل سلامتی تن را مرتبه نازله روزه می دانند و هدف بلند از روزه، درمان روانهاو فراروان است بلکه برد و گستره روزه در اسلام، الی یوم القیامه ادامه دارد .

3 – استکبار زدایی و استکبار ستیزی:
بنیانگذار استکبار، ابلیس رجیم است، برای درمان بیماری استکبار، باید به ستیز با آن برخاست و از راه جهاد اصغر و بدنبال آن جهاد اکبر، با آن به مبارزه پرداخت .
این جنگ الی یوم القیامه ادامه خواهد داشت و پایان ندارد وصلح و سازش در آن صورت نمی گیرد . بقیه در صفحه 36
حضرت امیر (ع) می فرمایند:
«اگر خدا رخصت کبر ورزیدن را به یکی از بندگانش می داد، به یقین منتی را بر پیامبران گزیده و دوستانش می نهاد، لکن خدای سبحان بزرگمنشی را بر آنان ناپسند دید وفروتنی را پسندید . پس پیامبران – از روی فروتنی – گونه های خود را بر زمین چسبانیدند، و چهره های خود را به خاک مالیدند، و برابر مؤمنان فروتنی نمودند و خود مردمانی مستضعف بودند . خدای شان به گرسنگی آزمود و به سختی مبتلایشان فرمود، و با ترس و بیماری امتحانشان کرد و با زیر و زبر کردنشان در سختیها، ایمانشان را پدید آورد .» (17)
اهداف همه پیامبران استکبار زدایی و استکبار ستیزی بود از یک طرف و تربیت نیروی انسانی بود از طرف دیگر .
علی (ع) در جای دیگر می فرمایند، یکی از اهداف بزرگ عبادات از جمله روزه، استکبار زدایی است .
می فرمایند:
«والتصاق کرائم الجوارث بالارض تصاغرا، و لحوق البطون بالمتون من الصیام تزللا» . (18)
و با چسبانیدن اندامهای پاکیزه بر زمین خردی خویش را نمودن، و رسیدن شکمها به پشت به فروتنی به خواری به خاطر روزه داری .

خلاصه:
به هر تقدیر بحث در این زمینه، دامنه گسترده دارد و در این نوشتار به سه هدف و فلسفه بزرگ روزه که همان درمان جسم و جان است اشاره شد که عبارتند از: 1 – تقویت اراده و ایمان،2 – خودسازی و 3 – استکبار زدایی و استکبار ستیزی .

پی نوشت ها :

9 . نهج البلاغه، خ 110، ترجمه دکتر شهیدی .
10 . امالی طوسی، ج 2، ص 136 .
11 . موسوی لاهیجی، سید حسین، روزه درمان بیماریهای روح و جسم، قم: جامعه مدرسین، 1364 .
12 . نهج البلاغه، خ 114 .
13 . سوره شرح، 94، آیه 4 و 5 .
14 . نهج البلاغه، خ 121 .
15 . نهج البلاغه، حکمت 244 .
16 . نهج البلاغه، خ 192، خطبه قاصعه .
17 . نهج البلاغه، خ 192 .
18 . همان .