یکی از نیازهای انسان، نیاز به شناخت خدا و استخراج و استحصال (1) وجود خود، با خود بودن و ایجاد مناسبات عرفانی بین خویش و خداست؛ معمولاً لازمه ی این امر فاصله گرفتن از محیط های پر هیاهو، دور بودن از جامعه و مردم است. در مکاتب غیر از اسلام نیز این شیوه به چشم می خورد، مثلاً مرتاضان هندی و یا راهبان اصیل مسیحی به طور خاص، برای دست یافتن به این مهمّ، به دامن کوهها، نقاط امن و خلوت پناه می برند، امّا از آنجا که اسلام دینی کامل و جامع نگر است و برنامه آن عبور موفّق و سالم انسان از متن دنیا به سوی آخرت است، ضمن مردود دانستن رهبانیت و شیوه ای خاص را معرفی می کند؛ شیوه ای که هم منافع و آثار رهبانیت مسیحیت را داراست و هم از تأثیرات منفی و یکسونگری آن مصون است و بدین ترتیب انسان را به نحوی آموزش می دهد که در ضمن اجتماعی بودن و احساس مسئولیت نسبت به اجتماع و مردم، دارای خلوت با خدا برای تعمیق ارتباط با خالق هستی و روحیات فردی مثبت برای ذکر، فکر و کسب روحیات عرفانی باشد.
امام باقر (ع) فرمودند: (إنَّما شیعَهُ عَلّی الحلماءُ العلماءُ الذُّبُلُ الشِّفاهِ تُعرَفُ الرُّهبانیهُ علی وُجُوهِهِم.) (2) «همانا پیروان علی (ع) افراد بردبار، دانشمند، خشکیده لب (از شدت روزه داری) هستند که نشانه های خلوت گزینی در سیمای آنان نمایان است.»
امیرالمؤمنین (ع) فرمودند:
(شیعَتی الذُّبُلُ الشِفاهِ الخُمُصُ البُطُون الّذین تُعرَفُ الرَّهبانیهُ و الرَّبانیهُ فی وُجُوهِهِم رُهبانٌ بِاللَّیلِ اُسدٌ بِالنَّهار…)(3)
«پیروان من خشکیده لب و شکم فرورفته هستند که نشانه های خلوت گزینی با خدا و ربّانی بودن در سیمایشان نمایان است. آنان راهبان شب و شیران روزند.»

مصادیق رهبانیت در اسلام
1. نماز شب
امام صادق در توضیح آیه ی: (و رُهبانیهً ابتَدَعُوها ما کَتَبناها عَلَیهم إلا ابتغاءَ رضوانِ اللهِ.) (4) فرمودند: «منظور نماز شب است.» (5)
2. حضور در مساجد
قال رسول الله (ص):
(فَإنَّ تَرَهُّبَ اُمَّتی القُعُودُ فی المساجِد و إنتظارُ الصَّلاهِ بَعدَ الصَّلاهِ.)(6)
«همانا رهبانیت امت من نشستن در مساجد و انتظار نماز بعد از نماز است.»
3. جهاد فی سبیل الله 4. هجرت 5. نماز 6. روزه 7. حجّ 8. عمره
قال رسول الله (ص): (ما رهبانیهُ اُمَّتی؟ قُلتُ: الله و رسوله أعلَمُ! قال: الهجرهُ و الجهادُ و الصَّلاهُ و الصَّومُ و الحَجُّ و العُمرَهُ.)(7)
[پیامبر اکرم (ص) فرمودند: رهبانیت امت من چیست؟ عرضه داشتم: خدا و رسولش آگاهتر است، فرمود: (رهبانیت امّت من) هجرت، جهاد، نماز، روزه، حجّ و عمره است.] بر این اساس حجّ و عمره از مصادیق رهبانیت قابل قبول اسلام و مکتب تشیع است و زائران کوی دوست باید با دقت نظر فراوان و ضمن رعایت مسائل اخلاقی و عرفانی، در عین حضور در اجتماع بزرگ حجّاج خانه ی خدا و انجام مناسک حجّ، به اصل خلوت گزینی و آثار مثبت آن و دریافت های آن توجه ویژه داشته باشند و در کنار بذل عنایت به ابعاد جمعی حجّ، از ابعاد انفرادی آن نیز غافل نشوند.

پی نوشت ها :

1. انسان مانند معدنی از طلا و نقره است که نیاز به استخراج گنجینه های ارزشمند درونی خود دارد، چنانچه پیامبر (ص) فرمودند: (النّاس مَعادِنٌ کَمَعادِنِ الذَّهَبِ والفِضَّه.) (کافی، ج 8، ص 177)
2. کافی، ج 2، ص 235.
3. بحار، ج 65، ص 191.
4. حدید/ 27.
5. کافی، ج 3، ص 488.
6. وسائل الشیعه، ح 4668.
7. بحار، ج 65، ص 321.