بررسی جایگاه جلسات زنانه در ارتقاء سطح فرهنگی کشور

جایی خواندم نوشتن از مسائل مذهبی در جامعه کنونی ما کاری است که بس سخت و دشوار چرا که دیدگاه مردم همیشه یا سیاه مطلق است یا سفید مطلق! اما با خود می اندیشم شاید این ماییم که به نوعی این سیاهی یا سفیدی و مطلق را به وجود می آوریم. وقتی نگاهمان به مسائل دینی، نگاهی جامع و کامل نباشد و به نوعی حب و بغض های شخصی در آن دخیل شده باشند، این سیاه و سفید مطلق بودن آشکارا یا پنهان شکل می گیرد. جلسات زنانه که در این سال ها رواج بیشتری یافته اند از جمله همین مسائلند که باید از ورای ذره بینی نگاهشان کنیم که همه زوایا را به خوبی برایمان به تصویر بکشد. دیدن یک سویه این نوع مجالس نه تنها کمکی به یافتن آسیب های آن نمی کند بلکه ممکن است این شائبه را هم در اذهان ایجاد کند که اصلاً این نوع مجالس، خرافه ای بیش نیستند و در نتیجه کلیت این گونه هیئات زیر سوال برود.
جلسات زنانه با وجود کم جمعیت بودن و محلی بودن، پایگاه خوبی برای ترویج فرهنگ اسلامی هستند و از این پتانسیل برخوردارند که علاوه بر پرداختن به مسائل دینی و مذهبی، کارکردهای مثبت دیگری مانند تقویت بنیان خانواده، کمک به بانوان در زمینه پرورش مذهبی کودکان نسل فردا، آموزش درست قرآن و تفسیرآن، خواندن احادیث و سایرموضوعات فرهنگی و اخلاقی داشته باشند که همگی این موارد، روشن کننده راه زندگی هستند. به عبارت دیگر این جلسات می توانند پایگاه بزرگی برای تبلیغ اسلام و بالا بردن فرهنگ مذهبی زنان باشند.
جلسات محلی با مخاطبان معدود و امکان ارتباط نزدیک و چهره به چهره – البته اگر سرشاخه ها با منبعی غنی در ارتباط باشند و از آن سیراب شوند – یکی از بهترین راه های ترویج گفتگو های ضروری در حوزه مسائل دینی، فرهنگی و اجتماعی است که کارکردهای فراوان دیگری نیز دارد. مجالس مذهبی مخصوص زنان را می توان یکی از بارزترین نهادهای سنتی دانست که خود را در بستر شرایط کنونی جامعه باز تولید کرده. رونق این جلسات، تأثیرگذاری آن بر زنان و به تبع آن خانواده ها و نیز تأثیرپذیری فضای این جلسات از معضلات و مشکلات جامعه، بیانگر اهمیت این نهاد و ضرورت توجه به ثمرات و آسیب های آن است.
نیم نگاهی به این گونه جلسات بیانگر آن است که بیشتر شرکت کنندگان، زنان خانه داری هستند که بنابر علل مختلف در آن شرکت جسته اند؛ عواملی همچون آموختن علوم دینی، شرکت در جمعی معنوی، نیاز به حضور اجتماعی به صورت مستقیم یا غیرمستقیم، رهایی از خستگی ناشی از کارهای یکنواخت خانه و یافتن احساس رضایت از مفید بودن، گسترش روابط با زنان و همفکر و گفتگو و همدلی درباره مسائل زندگی با جریانات اجتماعی.
این گونه جلسات می توانند دارای کارکردهایی همچون پرکردن اوقات فراغت زنان، به خصوص زنان خانه دار، همبستگی و افزایش ارتباطات میان آنان، تعاملات اجتماعی مثبت در فعالیت های خیریه مانند تهیه جهیزیه، آزاد کردن زندانی یا کمک به فقرا و انتقال فرهنگ دینی نیز باشند.

چند گونگی جلسات زنانه

این جلسات اگرچه یک نام بیشتر ندارند (جلسات زنانه) اما با توجه به برنامه های درونی شان می توانند به چند دسته تقسیم شوند. برخی با محوریت سخنرانی، به قرائت دعا یا قرآن می پردازند و برخی دیگر با محوریت روضه یا مولودی، ضمن ارائه سخنرانی، مداح به ذکر مصیبت یا شادی می پردازد. دسته دیگر جلسات ساختار شکنانه ای هستند که آموزش روانشناسی یا حتی یوگا را محور کار خود قرار می دهند.
جلساتی که با محوریت سخنرانی یا مولودی یا روضه برپا می شوند اگر به درستی هدایت شوند با ظرفیت بالقوه ای که دارند، می توانند نقش عمده ای در پیشبرد جامعه به سوی اهدف متعالی اش داشته باشند؛ همچنان که نگاهی به نحوه عملکرد هیات های زنانه در زمان انقلاب به ویژه در دوران دفاع مقدس نشان می دهد که این هیات ها از مهم ترین عوامل پیشبرد انقلاب و ترغیب نیروهای مردمی و تدارکات پشت جبهه و نیز اعزام رزمندگان به جبهه های جنگ بوده اند.
بنابراین مجالسی زنانه بدون هیچ هزینه و زحمتی که بخواهد بر دوش ارگان های دولتی باشد، می توانند اهداف متعالی را تعقیب کرده و به ثمر برساند ولی باید توجه داشت برای تحقق چنین آرمانی، لازم است ظرفیت چنین تشکل هایی را به درستی شناخت و در جهت اهداف متعالی از آن بهره برد.
با توجه به ظرفیت بالای زنان در اثرگذاری بر تحولات فکری، تربیتی و فرهنگی در خانواده و خارج از خانواده، این جلسات علاوه بر کارکردهای سنتی می توانند تغییراتی را که در نگرش نسل جدید متأثر از جریان فرهنگی و تبلیغی فمینسیم ایجاد شده، مورد بررسی قرار دهند و حتی به نقد بن مایه ها و رهیافت های فمینیستی بپردازند.
زنان به دلایلی از جمله علاقه به مسائل مذهبی و عرفانی و داشتن فرصت بیشتر، حضور پُررنگ تری در جلسات مذهبی دارند و تعداد جلسات تبلیغی زنانه نیز بیشتر شده، همچنان که حضور آنان در جلسات مذهبی مشترک نیز بیشتر است. پیوند های همسایگی، درون محله ای، صله رحم، عبادت، برنامه های زیارتی و تفریحی و قرض الحسنه های خانگی رغبت برخی افراد را که زمینه های مذهبی کمتری دارند، به این گونه جلسات بیشتر کرد.

شناسایی نیازها و آسیب ها

طبیعی است برای ایجاد چنین جهشی در جلسات زنانه – که دارای نیروی بالقوه ای برای تسریع حرکت جامعه به سوی اهداف متعالی است – مستلزم حضور پررنگ تر و فعال تر زنان تحصیل کرده حوزوی و نیز زنان متبحر و متخصص در حوزه هایی مانند روانشناسی و مشاوره – با رویکرد دینی – در این مقطع هستیم. این افراد باید ضمن شناخت مخاطب اعم از جوان و میانسال و نیازهای آنان، بتوانند با آنان به خوبی ارتباط برقرار کرده و از هر گونه انحرافی پیشگیری یا با آن مبارزه نمایند؛ چنانچه در بعضی از این جلسات نیز چنین روندی در حال طی شدن است.
هرچند این جلسات، آسیب ها و معضلاتی نیز دارد که کم و بیش گریبان جامعه را گرفته و گاه به بروز مشکلی جدی در خانواده ها منجر می شود اما با برنامه ریزی و ساماندهی این گونه جلسات می توان از آنها به نحو احسن بهره برداری کرد. از این رو باید با شناخت دقیق آسیب هایی همچون کم سوادی، ارائه محتوای غلط و تحریف شده، خرافات و ضعف های شخصیتی و اخلاقی برخی از زنان مبلغ که به عنوان «خانم جلسه ای» شناخته می شوند، ورود غلط و اشتباه آنان در احکام شرعی و بیان اشتباه این احکام همچون نماز خواندن با لاک ناخن، جواز شنیدن صدای زن مداح توسط مرد نامحرم، حرام بودن مجلسی که در آن کف زده می شود، وارد کردن خرافات به زندگی مردم همچون خریدن 20 تسبیح و پخش آن میان دیگران برای روای حاجت یا قرائت فلان تعداد نماز همراه فلان دعا و 12 هزار از فلان ذکر کنار قبر فلانی برای گرفتن حاجات، مریدپروری و… به شناسایی نیازها و ضرورت های آن پرداخت.
همچنین با توجه به نقش آفرینی های این جلسات در زمینه خانواده و سپس اجتماع، به تعلیم و تربیت زنان مبلغی که بتوانند از این رهگذر همجنسان خود را با مسائل دینی و احکام شرعی به خوبی آشنا کرده و پاسخگوی آنان در این زمینه باشند و نیز حتی مشکلات شغلی یا خانوادگی آنان را حل و فصل نمایند، همت گماشت زیرا اتخاذ چنین روش هایی می تواند گام مهمی در بالفعل کردن این استعداد بالقوه باشد.
البته از این نکته نیز نباید غافل شد که زنان شرکت کننده در این نوع مجالس باید دقت داشته باشند که هر حرفی را نپذیرند. مستمع خوب کسی است که وقتی در مجلسی حضور می یابد و پای منبری می نشیند، با درایت تمام به سخنرانی گوش می دهد زیرا تنها در چنین شرایطی است که هم مستمع از حضور در مجلس نهایت استفاده را خواهد برد و هم گوینده حواسش جمع خواهد بود که مستند صحبت کند. ضمن اینکه بانیان برگزاری چنین مجالسی نیز باید در برابر مخاطبان خود احساس مسئولیت کنند و در خصوص کسانی که آنها را به عنوان سخنرانی به جلسات مذهبی خود دعوت می کنند، نهایت دقت را به خرج دهند.
باید نیروی هدایت کننده مجالس و هیات های زنانه را به خوبی بشناسیم؛ مبادا که دختری جوان از جلسات سفره یا روضه برپا شده در خانه اقوام نزدیکش بیزار باشد، تنها به این دلیل که همه دغدغه های بانی مجلس این است که چه کسی را دعوت کند و سفره اش را چگونه بچیند تا آبرویش حفظ شود! مبادا از حضور در این مجالس کراهت داشته باشد زیرا خانم ها به محض ورود چادر و روسریشان را در می آورند و مثل میهمانی های زنانه، لباس های گرانقیمت می پوشند و موها و صورتشان را آرایش می کنند و او وصله ای ناجور به نظر می رسد و مبادا که..

نقش بزرگ

در میان تمام هیات ها و جلساتی که برای عزاداری سیدالشهدا (ع) برپا می شود، هیات ها یا همان جلسات زنانه حرف های دیگری برای گفتن دارند. این جلسات که در این سال ها رواج بیشتری یافته و به شدت هم زیر ذره بین قرار گرفته اند، اگر بتوانند جایگاه حقیقی خویش را شناسایی کرده و هدف والای خود را نادیده نگیرند، می توانند نقشی عظیم در پیشبرد جامعه اسلامی به سوی آرمان ها و اهداف متعالی اش داشته باشند.
منبع: نشریه همشهری آیه شماره 8