در بیشتر دین‌ها و آیین‌های جهان، از نجات‌بخشی سخن به میان آمده که در پایان دوران آشکار خواهد شد و به بیدادهای بیدادگران پایان داده، بنیان حاکمیتی را براساس دادگری، پایه گذاری خواهد کرد. اگرچه تمامی پیامبران و سفیران الهی در این نوید‌بخشی، به گونه‌ای اساسی و روشن پیش‌قدم بوده‌اند. امّا برخی آیین‌های غیرالهی نیز به آن فرجام خوش، بشارت داده‌اند. این نویدبخشی در دین‌ها و آیین‌های زردشت، هندو، یهودیّت و مسیحیّت، بیشتر به چشم می‌خورد. برای بررسی این مطلب گفتگویی را با حجت الاسلام خدامراد سلیمیان، عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی انجام داده ایم.

عقیده زرتشتی‌ها درباره موعود و منجی را بیان کنید؟

دین زردشت به عنوان یکی از دین‌های مطرح که دارای پیروانی است، همچون دیگر ادیان به موعود و منجی آخرالزمان اشاره کرده است. حال بدون در نظر گرفتن این که این دین آسمانی است یا خیر، در پاره‌ای از متون موجود این دین فرازهایی به مطلب یاد شده اشاره کرده است. که البته این خود نیز دارای اهمیّت است. ازجمله می‌توان به کتاب‌های زیر اشاره کرد:

1.کتاب اوِسْتا؛ در بخش “کات‌ها” که یکی از بخش‌های چهارگانه “اوستا” است در صفحات 24 و 98 نویدهایی در باره موعود جهانی، مصلح پایه گزار حکومت واحد جهانی دیده می شود.

2. کتاب زَنْد؛ در کتاب “زند” که از کتب مقدس زرتشتیان است، پس از آن‌که مقداری در باره شیوع فساد در آخرالزمان سخن به میان آورده می‌گوید: “… آن‌گاه پیروزی بزرگ از طرف ایزدان می‌شود و اهریمنان را منقرض می‌سازند… پس از پیروزی ایزدان و بر‌انداختن تبار اهریمنان، عالم کیهان به سعادت اصلی خود رسیده، بنی آدم بر تخت نیک بختی خواهند نشست…”.

3.کتاب جاماسب‌نامه؛ جاماسب در کتاب معروف خود “جاماسب نامه” از زرتشت نقل می‌کند که: “از فرزندان دختر پیغمبر که “خورشید جهان” و شاه زمان نام دارد، کسی پادشاه شود در دنیا به حکم یزدان که جانشین آخر آن پیغمبر باشد”.

باز در جاماسب‌نامه می‌خوانیم: “مردی بیرون آید از زمین تازیان، از فرزندان هاشم مردی بزرگ‌سر و بزرگ‌تن و بزرگ ساق، و بر دین جدّ خویش باشد، با سپاه بسیار، روی به ایران نهد و آبادانی کند و زمین را پر از داد کند”.

در واپسین فراز از کتاب “زند بهمن یسن” که شرح و تفسیر “اوستا” می‌باشد، از ظهور مصلح جهانی و منتهی شدن حکومت آن حضرت به رستاخیز سخن گفته: “پس سوشیانس آفرینش را دو باره پاک بسازد و رستاخیز و تن پسین باشد”.

آیا هندوها نیز به منجی معتقدند؟

در آیین‌های هندوان و کتاب‌های آنان نیز، همانند دیگر ادیان و آیین‌ها, سخن از نجات‌دهنده و موعود آمده است، ازجمله در کتاب “مهابهاراتا”، و کتاب “پورانه‌ها” در این باره گفته‌اند:

همه ادیان معتقدند که در پایان هر دوره‌ای از تاریخ، بشر از لحاظ معنوی و اخلاقی رو به انحطاط می‌رود، و چون طبعاً و فطرتاً، در حال هبوط و دوری از مبدأ است، و مانند احجار به سوی پایین حرکت می‌کند، نمی‌تواند به خودی خود به این سیر نزولی و انحطاط معنوی و اخلاقی خاتمه دهد. پس ناچار روزی یک شخصیت معنوی بلند پایه، که از منبع وحی و الهام سرچشمه می‌گیرد، ظهور خواهد کرد، و جهان را از تاریکی جهل و غفلت و ظلم وستم نجات خواهد داد. در این مورد در آموزه‌های هر دینی به صورت رمز، به حقایقی اشاره شده است، که با معتقدات آیین‌های دیگر توافق و هماهنگی کامل دارد … مثلاً در کیش هندو، در کتب پوراناpurana))، شرح مفصلی، درباره دوره آخر عصر کالیkali) )، یعنی: واپسین دوره قبل از ظهور دهمین آواتاری ویشنو درج گردیده است.

یکی از پژوهش‌گران معاصر در این باره نوشته است: «در کتاب شاکمونی که از اعاظم کفره هند است و به عقیده پیروانش پیامبر صاحب کتاب آسمانیست اشاره به وحدت دیانت در زمان آن پرچم دار روحانی جهان کرده گوید:

پادشاهی و دولت دنیا به فرزند سیّد خلایق دو جهان (کشن) بزرگوار تمام شود وی کسی باشد که بر کوه‌های مشرق و مغرب دنیا حکم براند و فرمان کند و بر ابرها سوار شود و فرشتگان کارکنان او باشند و جن و انس در خدمت او شوند و از سودان که زیر خط استواست تا ارض تسعین که زیر قطب شمالی است و ماوراء بحار را صاحب شود و دین خدا یک دین شود و دین خدا زنده گردد و نام او ایستاده باشد و خداشناس باشد”.

در کتاب “باسک” که از کتاب‌های مقدس هندوهاست، بشارت به منجی این‌گونه آمده است: “دوره دنیا تمام شود به پادشاه عادلی در آخرالزمان، که پیشوای ملائکه و پریان و آدمیان باشد، و حق و راستی با او باشد، و آنچه در دریا و زمین‌ها پنهان باشد همه را به دست آورد، و از آسمان‌ها و زمین و آنچه باشد خبر دهد، و از او بزرگ‌تر کسی به دنیا نیاید”.

در کتاب “پاتیکل” که از اعاظم هندوان و به زعم آنان صاحب کتاب آسمانی است راجع به دولت با سعادت مهدی این‌گونه نقل کرده است: “چون مدّت روز تمام شود، دنیای کهنه نو شود و زنده گردد، و صاحب ملک تازه پیدا شود از فرزندان دو پیشوای بزرگ جهان که یکی “ناموس آخرالزمان” و دیگری “صدیق اکبر” یعنی وصی بزرگ‌تر وی که پشن نام دارد و نام آن صاحب ملک تازه راهنما است”.

آیا در دین یهود به منجی بشارت داده شده است؟ در چه کتاب‌هایی؟

در نوشته‌های موجود از دین یهودیّت ـ به عنوان یکی از دین‌های بزرگ و مطرح الهی‌ـ با وجود آن که از دست تحریف‌گران در امان نمانده است به موارد فراوانی بر می‌خوریم که به ظهور یک منجی و مصلح در آخرالزمان اشاره کرده‌اند.

برخی از کتاب‌های یهودیّت و عهد عتیق، که سخنانی در باره موعود نقل کرده و بخش‌های مورد نظر از این قرار است:

الف) کتاب دانیال پیامبر؛

در این کتاب چنین آمده است: “در آن وقت سرور بزرگ میکائیلی که از جانب پسران قومت قائم است خواهد ایستاد و زمان تنگنائی که از بودن طوائف تا به این زمان نبوده است واقع خواهد شد و در آن زمان قوم تو هر کسی که در کتاب مکتوب شده است نجات خواهد یافت و از خوابندگان در خاک زمین بسیاری بیدار خواهند شد بعضی جهت حیات ابدی و بعضی از برای شرمساری و حقارت ابدی …”.

ب) کتاب حگی.

“زیرا خداوند لشکرها چنین می‌فرماید که هنوز وقت قلیلی است که من آسمان‌ها و زمین و بحر و خشکی را به هیجان می‌آورم بلکه تمامی طوائف را به هیجان می‌آورم و مرغوب تمامی طوائف خواهد آمد و خداوند لشکرها می‌فرماید که این خانه را مملو از جلال خواهم کرد …”.

ج) کتاب صفنیاه پیامبر.

“خداوند در اندرون آن عادل است بی انصافی نمی‌نماید هر صبح بی‌نقصان حکم خود را به روشنایی بر می‌آورد اما عاصی انفعال را نمی‌داند، طوائف را منقطع نمودم برج‌های ایشان ویران‌اند کوچ‌های ایشان را خراب کردم به‌حدی که عبور کننده نیست و شهرهای ایشان بدون آدمی و ساکنی ویران‌اند و گفتم که شاید از من ترسیده تأدیب را قبول نمائی تا آن که مسکن ایشان منقطع نشود اما هر قدر که ایشان را عقوبت نمودم ایشان سحر‌خیزی نموده تمامی اعمال خویشتن را فاسد گردانیدند…”.

د) کتاب اِشَعْیای پیامبر.

“و نهالی از تنه یشی بر آمده شاخه از ریشه‌هایش قد خواهد کشید و روح خدا که روح حکمت و فطانت و روح مشورت و جبروت و روح علم وخشیت از خداوند است بر آن خواهد آرمید و او را در خشیت خداوند تیز هوش گردانیده موافق منظور نظرش حکم و مطابق مسموع گوش‌هایش تنبیه نخواهد فرمود بلکه ذلیلان را به عدالت حکم و برای مسکینان زمین به راستی تنبیه خواهد نمود و زمین را به عصای دهانش زده به روح لبهایش شریر را خواهد کشت … “.

هـ) کتاب زبور حضرت داود: با مراجعه به زبور می‌توان ـ به رغم تحریف‌های صورت گرفته ـ این بشارت را این گونه بیان کرد: “زیرا که شریران منقطع می‌شوند اما متوکلان به خداوند وارث زمین خواهند شد اما متواضعان وارث زمین شده از کثرت سلامتی متلذذ خواهند شد…”.

آیا در دین مسیحیت به منجی و مصلح بشارت داده شده است؟ در چه کتاب‌هایی؟

در آیین مسیحیت، و کتاب‌های مقدس این آیین نیز، بشارت‌های بیشتر و روشن‌تری، درباره موعود آخرالزمان، رسیده است. و علت آن، یکی نزدیک‌تر بودن زمان آن پیامبر الهی به عصر زندگی حضرت مهدی است. و دیگر این که، تحریف کمتری در آثار آنان پدید آمده است.

در این‌جا، به چند کتاب، که در آن‌ها بشارت‌ها و اشارت‌هایی در باره ظهور آخرالزمان آمده است، اشاره می‌کنیم:

الف) انجیل متی.

“و چون فرزند انسان در جلال خود خواهد آمد با جمیع ملائکه مقدسه بر کرسی بزرگی خود قرار خواهد گرفت همه قبائل نزد وی جمع خواهند گشت و آن‌ها را از همدیگر جدا خواهد نمود چنان که شبانی میش ها را از بزها جدا نماید …”.

ب) انجیل لوقا

“پس بایست که بسته باشد کمرهای شما و افروخته باشد چراغ‌های شما و خود باشید مانند آن کسانی که انتظار می‌کشند آقای خود را که کی از عروسی باز آید که چون آید و در زند دفعتاً در را گشایند خوشا حال آن نوکران که چون آقا آید بیدار یابد آن‌ها را و من به شما می‌گویم که به درستی که کمر خود را بسته آنها را نشانید و نزدشان آمده آنها را خدمت خواهد نمود”.

ج) انجیل مَرقس

“و بر حقیقت آن روز و آن ساعت سوای پدر نه ملائکه آسمان و نه فرزند هیچ کس مطلع نیست احتیاط نمایید که با حذر باشید و دعا نمایید زیرا که از هنگام رسیدن آن زمان مطلع نیستید چنانچه شخصی به سفر بعیدی رفته و خانه خود را گذاشته و ملازمان خود را قدرت داده و هر کس را به شغل خاصّ مقرر فرموده و دربان را به بیدار بودن امر فرمود پس بیدار باشید از آن جا که نمی‌دانید که بزرگ خانه چه وقت خواهد آمد در شام یا نصف شب یا وقت بانگ خروس یا صبح مبادا که ناگاه آمده شما را در خواب یابد و آن چه من به شما می‌گویم به همه می‌گویم بیدار باشید”.

د) مکاشفات یوحنّا.

” زیرا که چنانچه پدر در ذات خود زندگانی دارد به پسر نیز داده است که او در ذات خود زندگانی داشته باشد و قدرت به او داده است که هم حکم‌رانی بکند به علت آن که فرزند انسان است”.

اگر چه باور مسلمانان بر این است که اغلب بشارت‌های داده شده در فرازهای یاد شده, جز بر حضرت مهدی قابل انطباق نیست. اما باید توجّه داشت که این برداشتی است که از فرموده‌های پیامبر اکرم و امامان معصوم به دست می‌آید و ممکن است پیروان ادیان یاد شده این گونه باوری نداشته باشند.

شبستان