آبرومندى

انسان هاى شریف و بزرگوار هرگز حاضر نیستند اندکى از آبروى خود را در برابر همه ثروت هاى جهان بدهند. از دیدگاه آنان، انسان بى آبرو مانند تن بى جان است که از هیچ ارزشى، نصیب و بهره اى ندارد. آنان با این اعتقاد مى کوشند آبروى خود را به هر شکل ممکن، حفظ و در برابر سختى ها پایدارى کنند.

در مقابل، کسانى نیز حاضرند براى به دست آوردن جاه و مال و مقام از آبروى خود مایه بگذارند و به هر کار ناشایستى تن دردهند. اینان تنها به این دل خوشند که توانسته اند متاع بى ارزش دنیا را به دست آورند. داورى با شماست؟ آیا مى توان با ثروت و اندوخته هاى دنیوى، آبروى از دست رفته را به انسان آزاده برگرداند؟ پیامبر گرامى اسلام در مقام بیان ارزش و اهمیت حفظ آبرو مى فرماید:

ذُبُّوا عَنْ أَعْراضِکُمْ بِأَمْوالِکُمْ.(4)

با اموال خود از آبروى خویش دفاع کنید.
آخرت فروشى

بعضى افراد به دلیل برخوردارى از مال و مقام و دیگر ظواهر مادى ـ که صد البته ناچیز و فانى است ـ معنویت خود را فدا مى کنند و کالاى با ارزش ایمان را به قیمت کم مى فروشند. اینان پس از مدتى، خود را در این معامله نابرابر،زیان کار مى بینند و به پشیمانى و عذاب وجدان دچار مى شوند. آنان به راستى از زیان کارانند.

زیان کارتر و بدبخت تر از این گروه، کسانى هستند که براى دنیاى دیگران، دین خود را مى فروشند. اینان به کسانى یارى مى رسانند که در روز حساب، یاور آنان نخواهند بود. چنین افرادى به دلیل کمک به دنیاپرستان و مسلط کردن آنان بر مردم، گناه بزرگى به گردن خواهند گرفت. پیامبر راستین اسلام مى فرماید:

إِنَّ مِنْ شَرِّ النّاسِ مَنزِلَهً عِنْدَ اللهِ یَوْمَ القیامَهِ عَبْدَاً أَذْهَبَ آخِرَتَهُ بِدُنْیا غَیْرِه.(5)

بدترین مردم از نظر مقام در روز قیامت، کسى است که آخرتش را براى دنیاى دیگران بفروشد.
آداب مهمانى

پذیرش و بزرگداشت مهمان از صفات پسندیده است. میزبان همواره باید مقدم مهمان را گرامى بدارد. میهمان نیز نباید از این دستور اخلاقى سوءاستفاده کند و با زیاده خواهى و خرج تراشى، صاحب خانه را به زحمت افکند. مهمان باید بداند که حتى اگر درقالب شوخى، درخواستى بکند، ممکن است میزبان ـ به دلیل موقعیت میزبانى اش ـ آن را جدّى تلقى کند و در راه فراهم آوردن آن، خرج سنگینى را متحمل شود.

از آن سو، میزبان نیز نباید ب تکلف و دشوارى خودخواسته، سفره خویش را رنگین سازد; زیرا این کار افزون بر اسراف کارى، میهمان را که در اندیشه جبران مهمانى است، به زحمت خواهد انداخت. پیامبر گرامى اسلام در توصیه به ساده بودن سفره هاى مهمانى مى فرماید:

لایَتَکَلَّفَنَّ أَحَدٌ لِضَیْفِهِ مالا یَقْدِرُ.(6)

میزبان نباید با تکلف، آنچه را قدرت ندارد، براى میهمان فراهم سازد.
آموزش

کسانى که از دانش بهره مندند، حق ندارند به بهانه هاى واهى با درخواست کردن مبلغ هاى بسیار، انتظار دانش پژوهان را بى پاسخ بگذارند و به تقاضاى آنان پاسخ منفى بدهند. علما، استادان و معلمان وظیفه دارند تشنگان دانش را از دانش خویش بهره مند سازند.

بى تردید، کسانى که توانایى انجام آموزش را دارند، ولى از زیر بار آن شانه خالى مى کنند، نزد خداوند مسئولند. خداوند با اعطاى نعمت دانش و برداشتن موانع گوناگون از پیش پایشان، از آنان انتظار دارد که در برابر این نعمت بزرگ، دیگران را از دانش خود سیراب سازند. بى تفاوتى و بى توجهى آموزگاران در برابر دانش جویان، با بازخواست شدید خداوند همراه خواهد بود. پیامبر اعظم (صلى الله علیه وآله) در این باره مى فرماید:

اِنّ اللهَ تَعالى یَسْأَلُ الْعَبْدَ عَنْ فَضْلِ عِلْمِهِ کَما یَسْأَلُهُ عَنْ فَضْلِ مالِهِ.(7)

خداوند از انسان درباره زیادى علمش بازخواست مى کند، همان گونه که درباره زیادى مالش بازخواست مى کند.
آموزگار خشن

تعلیم و تربیت در اسلام، جایگاه ویژه اى دارد و آموزگار و دانش آموز، هر دو مورد احترام هستند، هرچند ارزش استاد و آموزگار به مراتب بیشتر است.

آموزگار وظیفه دارد با شاگردان خود مهربان باشد، تا انگیزه و رغبت آنان به تحصیل دانش افزایش یابد. صبر و حوصله و آگاهى آموزگار از فنون تعلیم و تربیت، بسیار سازنده و کارگشا خواهد بود.

برعکس، هرگونه خشونت و فشارهاى بى امان روحى، مى تواند نوآموز را دل سرد و ناتوان کند و او را به فرار از تحصیل وادارد. افراد بسیارى بوده اند که به دلیل برخوردهاى ناسنجیده و رفتارهاى خشونت آمیز آموزگار، از درس و تحصیل بازمانده و به افرادى کم ثمر تبدیل شده اند. بر این اساس، پیامبر گرامى اسلام به آموزگاران توصیه مى فرماید:

عَلِّمُوا وَ لاتُعْنِفُوا فَاِنَّ الْمُعَلِّمَ خَیْرٌ مِنَ الْمُعْنِفِ.(8)

آموزش دهید و خشونت نکنید; زیرا آموزگار بهتر از خشونتگر است.
آینده نگرى در کار

باید پیش از انجام هر کارى، سود و زیان مادى و معنوى آن راسنجید و با مقایسه دریافت که آیا انجام آن کار به سود و صلاح است یا خیر؟ کسانى که در زندگى چنین محاسبه اى را در نظر مى گیرند، نه تنها پشیمان نخواهند شد، بلکه همیشه از نتیجه کار خشنودند.

در حقیقت، هر کار سنجیده و حساب شده اى به کام یابى بسیار نزدیک است. پس یکى از راه هاى موفقیت در زندگى این است که انسان جوانب هر کارى را بسنجد و سود و زیان آن را بررسى کند. پیامبر اکرم (صلى الله علیه وآله) مى فرماید:

اِذا اَرَدْتَ اَنْ تَفْعَلَ اَمْراً فَتَدَبَّرْ عاقِبَتَهُ فَاِنْ کَانَ خَیْرَاً فَاَمْضِهِ وَ اِنْ کَانَ شَرَّاً فَانْتَهِ.(9)

هرگاه خواستى کارى انجام دهى، درباره نتیجه اش بیاندیش; اگر نتیجه نیک است، انجام بده و اگر بد است، از انجام آن پرهیز کن.

(4) – نهج الفصاحه، ش 1616.
(5) – نهج الفصاحه، ش 915.
(6) – همان، ش 2520.
(7) – همان، ش 761.
(8) – نهج الفصاحه، ش 1958.
(9) – همان، ش 171.