معنای تجوید
تجوید در لغت، مترادف با کلمه «تحسین» به معنای «نیکو گردانیدن» می‌باشد، و در اصطلاح، عبارت است از قواعد و دستورهای صحیح ادا کردن حروف از نظر مخارج، صفات و احکام آن.
فائده تجوید
با رعایت قواعد تجوید، قرآن همانگونه که در آغاز اسلام خوانده و شنیده می‌شد، قراءت می‌گردد و در نتیجه قرآن از تغییر و تحریف محفوظ مانده و همچنین آهنگ زیبا و دلنشین آن از بین نمی‌رود.
الفبای عرب
هر حرفی دارای شکل، اسم و تلفّظی خاص می‌باشد.
در جزوه روخوانی قرآن با شکلها و اسمهای حروف آشنا شدید، در این جزوه به یاری خداوند رحمان، با نحوه تلفّظ حروف عربی آشنا خواهید شد ولی قبل از توضیح آنها به بررسی چند مطلب که بی‌ارتباط با شکلها و اسمهای حروف نیست می‌پردازیم.
اقسام الف
الف در زبان عربی بر دو قسم است: 1ـ الف حرکت ناپذیر، 2ـ الف حرکت پذیر.
1ـ الف حرکت ناپذیر: بعد از حرف مفتوح قرار می‌گیرد و باعث دو برابر مدّ و کشش صدای فتحه آن می‌شود و لذا به آن «الف مدّی» می‌گویند، مانند:
کَانَ ـ دَعَا ـ عَلَامَاتٍ
2ـ الف حرکت پذیر: همان همزه است که به صورت الف نوشته شده.
همزه از حروفی است که در کتابت اوّلیّه، شکل معینی نداشت در ابتدای کلمه‌ها به صورت الف و در وسط و آخر کلمه‌ها با توجه به حرکت خود یا حرف ما قبلش به صورت «ا، و، ی» نوشته می‌شد، بعدها که این شکل «ء» برای همزه وضع گردید برای راهنمایی قاری، آن را روی حروف مذکور قرار دادند؛ منتهی در مورد الف دو روش در پیش گرفته شد، برخی روش فوق را در پیش گرفتند و بعضی دیگر با متحرّک یا ساکن نوشتن الف، نیازی به اضافه کردن شکل جدید ندیدند، مانند:
أَنْشَأْنَاهُنَّ ـ اَنْشَاْناهُنَّ
تعداد الفبای عرب
تعداد الفبای عربی را برخی 28 و بعضی دیگر 29 حرف می‌دانند.
اختلاف بر سر «الف مدّی» است، عده‌ای آن را یک حرف مستقل می‌دانند و بعضی دیگر بر این عقیده‌اند که «الف مدّی» صرفاً یک صدای کشیده مانند «واو و یاء مدّی» می‌باشد و حرف مستقلّی به حساب نمی‌آید.
همزه وصل و همزه قطع
تلفّظ کلماتی که ابتدای آنها ساکن باشد مشکل و یا غیر ممکن است، برای سهولت و امکان‌پذیر شدن تلفّظ چنین کلماتی از الفی به نام «همزه وصل»[1] کمک گرفته می‌شود.
همزه وصل در ابتدای کلمه خوانده می‌شود ولی در وسط کلام خوانده نمی‌شود، مانند:
اًدْخُلُوا ـ یاقَوْمِ ادْخُلُوا
در مقابل همزه وصل، همزه دیگری است به نام همزه قطع که در ابتدا و وسط کلام خوانده می‌شود، مانند:
اَرْسَلْنا ـ لَقَدْ اَرْسَلْنا
نحوه خواندن همزه وصل در ابتدای کلمه‌ها
همزه وصل در آغاز فعل و اسم و حرف می‌آید.
در حروف: همزه «ال» تعریف همیشه مفتوح می‌باشد، مانند:
الشًَّمْس، الْقَمَر که خوانده می‌شوند اَلشَّمْس، اَلْقَمَر
در اسماء: همیشه مکسور می‌باشد، مانند:
ابْن، اسْم که خوانده می‌شوند اِبْن، اِسْم
در افعال: با توجه به دوّمین حرف بعد از همزه، اگر مفتوح یا مکسور بود با کسره و اگر مضموم باشد با ضمّه خوانده می‌شود، مانند:
افْتَحْ، اضْرِبْ، انْصُرْ که خوانده می‌شوند اِفْتَحْ، اِضْرِبْ، اُنْصُرْ
نحوه علامت گذاری همزه قطع و وصل در قرآنها
در بعضی از قرآنها برای راهنمایی قاری، روی الف همزه قطع، همزه (أ) و روی الف همزه وصل، صاد کوچکی (ا) قرار داده‌اند و در بعضی دیگر از قرآنها، الف همزه قطع را با علامت مربوطه خودش و الف همزه وصل را بدون علامت نوشته‌اند، مانند:
أَتَی أَمْرُاللهِ ـ اَتی اَمْرُاللهِ
تمرین:
کلمه‌هایی که دارای همزه وصل است، یکبار با کلمه قبل و بار دیگر به طور جداگانه بخوانید:
وَاسْتَکْبَرَ ـ وَالْقَمَرِ ـ فَاسْتَشْهِدُوا ـ هُوَ الْهُدی ـ فَارْزُقُوهُمْ ـ وَاتَّقُوهُ ـ وَابْتَلُوا الْیَتامی ـ فَاسْتَفْتِهِمْ ـ فَقَدِافْتَری ـ لَقَدِ اسْتَکْبَرُوا ـ قیلَ ادْخُلِ الْجَنَّهَ ـ وَلا تُخْسِرُوا الْمیزانَ ـ وَاکْسُوهُمْ ـ اَرَدْتُمُ اسْتِبْدالَ ـ وَاخْشَوْنِ ـ مِنَ الْکِتابِ.[1] . درباره علّت نامگذاری همزه وصل گفته‌اند «تَوَصُّلاً لِلنُّطْقِ بِها»، (توصّل در اینجا به معنای امکان پذیر شدن می‌باشد)، با آوردن همزه وصل، نطق به ساکن امکان پذیر می‌شود.