نویسنده:ابراهیم اخوی

اولین و آخرین
اولین روز از آخرین ماه سال قمری، سال روز پیوندی آسمانی است که مانند آن در تاریخ تکرار نشد. علی علیه السلام ، پیشوای پارسایان, با فاطمه علیها السلام ، برترین بانوی جهان, پیمان عشق بست و خدا، والاترین فرستاده خویش را بر این پیمان گواه گرفت. برکت این ازدواج, عمری به گستردگی آفتاب دارد, همچنان که یاد و نام آن در تاریخ برای همیشه ماندگار شد. اول ذی الحجه، روزی مبارک برای همه نوگامانی است که دل به زندگی فاطمی علیها السلام داده اند تا شادی خود را با خاطره همیشه روشن آن روز مبارک، پیوند زنند. در این نوشتار، نگاهی دینی و روان شناختی به ازدواج و مسائل مهم آن می اندازیم.

آثار روان شناختی ازدواج موفق
1. دست یابی به عشق: عشق، کیمیایی است کمیاب که هم به دست آوردن آن دشوار است و هم نگه داری از آن. عقد، وسیله ای است برای پاسبانی از یک عشق پاک و ماندگار که دیگران را شاهد قول و قرار دو عاشق می کند. با اجرای دستور خداوند، دل های عاشق و پرتپش دو جوان، آرامشی عمیق و ضمانتی دوچندان می یابد که قرآن کریم از آن به «مودّت» نام برده است.1
دو جوان از اینکه بدون هیچ گناهی, می توانند جنس مخالف خود را داشته باشند و از صمیم قلب او را دوست بدارند، بسیار خرسندند. در پرتو ازدواج, دو جوان درمی یابند که عشق فقط عشق پاک است که مهر تأیید خداوند را به همراه داشته باشد و همه سرگرمی های به جز آن، سمّ کشنده جان و ایمان جوانند. احساسی که از آرامش روان و شکوفایی در همسران پدید می آید، برترین نشانه خوش بختی آنان است.2
2. جهش معنوی: یکی از ویژگی های دوران عقد، احساسات معنوی بالایی است که از سر سپاس, به خداوند ایجاد می شود. چنین احساسی، شاید روزهای اول نوجوانی هم درک می شد و اینک پس از سال ها دوباره تکرار شده است.
وقتی دو زوج جوان درمی یابند که از این پس, با هم بودنشان نیز می تواند یک عبادت باشد و درمی یابند که دوست داشتن آنها, به لطف و نگاه خداوند گره خورده است و نیز می دانند که از این پس، ایمانشان را بیشتر از گذشته به بیمه خداوند درآورده اند و نمازها و دیگر عبادت هایشان، بهره ای چند برابر دارد، حسی عالی به سراغ آنها می آید. به ویژه زمانی که هر دو با نام و یاد خدا به یاد همدیگر می افتند و از اینکه خداوند همسری مؤمن را نصیب هر کدامشان کرده که از غم رها شوند، این احساس خوش معنوی بیشتر رخ می نمایاند.روزهای عقد می تواند نشانه ای از همان نفحه های الهی باشد که در سفارش رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است. حضرت در جمله ای والا می فرماید:اُطلُبُوا الخَیرَ دَهرَکُم کُلَّهُ وتَعَرَّضُوا لِنَفَحاتِ اللّهِ، فإنّ للّه نَفَحاتٍ مِن رَحمَتِهِ یُصِیبُ بها مَن یشاءُ مِن عبادِهِ.3
در سراسر عمر خود جویای خیر و خوبی باشید و خویشتن را در معرض نسیم های خداوندی قرار دهید؛ زیرا نسیم رحمت خدا گه گاه می وزد و به هر یک از بندگانش که او خواهد، می رسد.
اینک چنین نسیمی در روح و جان دو جوان, دمیده شده و آنها را آماده بندگی بیشتر کرده است. نمونه ای دیگر از روایات را درباره ارزش دهی معنوی ازدواج به انسان برمی شماریم.
پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله فرمود: «مَن تَزَوَّجَ فقد اُعطِیَ نِصفَ العِبادَهِ؛ هر که ازدواج کند، نصف عبادت به او داده شده است.»4 و نیز فرمود: «مَن تَزَوَّجَ فقد أحرَزَ نِصفَ دِینِهِ، فَلْیَتَّقِ اللّه فی النِّصفَ الباقی؛ کسی که ازدواج کند، نیمی از دین خود را حفظ کرده است و برای نیمه دوم, باید تقوای خدا در پیش گیرد».5
باز از آن حضرت روایت شده است: «المُتَزَوِّجُ النائمُ أفضَلُ عِندَ اللهِ مِنَ الصائمِ القائمِ العَزَبِ؛ ازدواج کرده خفته نزد خدا فضیلت دارد بر ازدواج نکرده روزه گیر شب زنده دار».6
امام صادق علیه السلام می فرماید: «إنّ رَکعَتَینِ یُصَلِّیهِما رجُلٌ مُتَزوِّجٌ، أفضَلُ مِن رَجُلٍ یَقومُ لَیلَهُ و یَصُومُ نَهارَهُ أعزَبَ؛ دو رکعت نمازی که مرد زن دار بخواند، بهتر است از مرد بی همسری که شب را به عبادت سپری کند و روز را به روزه داری.»7 در جمله ای دیگر از حضرت چنین نقل شده است: «رَکعَتانِ یُصَلّیهِما مُتَزَوِّجٌ أفضَلُ مِن سَبعینَ رَکعَهً یُصَلِّیها غیرُ مُتَزَوِّجٍ؛ دو رکعت نمازی که ازدواج کرده می خواند، برتر از هفتاد رکعت نمازی است که فرد عزب بخواند».8
3. فرصتی برای تحول: زمانی که در دوران عقد، دو جوان پرانگیزه, با نقطه ضعف های خود, با طرف مقابل روبه رو می شوند، می توانند از کیمیای عشق سرازیر در این دوره، برای تبدیل مس به طلا استفاده کنند و هم تغییر را در خود رقم زنند و هم به دوست و همراه جدیدشان یاری دهند که عادت های نامناسب مثل تنبلی، ول خرجی، بی نظمی، بدقولی، سیگار کشیدن، رفیق بازی، وابستگی به دیگران، زودرنجی و مانند آن را درمان کنند.
سفر به سوی کمال و شکوفایی، به تنهایی ناممکن یا دست کم بسیار دشوار است. فراز و فرودهای بهشتی شدن, آن قدر زیاد است که نیاز به هم سفر را حتمی می کند. اینک برای دو نفری که با هم پیمان همیشگی بسته اند، فرصتی ایجاد شده تا خود را به شکوفایی نزدیک کنند. این شکوفایی در رشد شخصیتی آنها، رشد مهارت ارتباط با دیگران، تصمیم گیری و حل مسئله، خویشتن داری و دیگر نمونه ها، نمایانگر خواهد شد.
در روایتی از رسول امین صلی الله علیه و آله می خوانیم: «مَن أحَبَّ أن یَلقَی اللّه َ طاهِرا مُطَهَّرا فَلْیَلْقَهُ بزَوجَهٍ؛ هر که دوست دارد که پاک و پاکیزه، خدا را دیدار کند، با داشتن همسر به دیدارش رود».9
4. برون رفت از تنهایی: اصل زوجیت در هستی، پرشکوه ترین نشانه توحید،10 حکمت و آیت بقا و کمال خلقت و مایه اندیشه بشر است.11 تنهایی، مایه بسیاری از ناگواری هاست. دختر و پسری که سال ها به دنبال همدم و مونسی بودند که بتوانند بسیاری از ناگفته ها را برای او بازگو کنند و شانه هایش را برای تکیه زدن برگزینند، اینک به چنین موهبتی دست یافته اند و از غار تاریک تنهایی خویش، به سوی سرزمینی روشن و سرسبز در حرکتند.
ازدواج موفق می تواند نقش عمده ای در سلامت روان بر عهده بگیرد. همسرانی که در شرایط سنی مناسب در کنار یکدیگر قرار می گیرند و پاسخ گوی نیازهای روانی و جسمی یکدیگر می شوند، آرامش و سلامت را به همدیگر هدیه می دهند.
5. ایجاد فضای هیجانی جدید: هیجان ناشی از متأهل شدن، برای دو جوان که تا دیروز به نگاه یک فرد تنها و کم اعتبار به آنها توجه می شد و نیز تکلیف و کارهای زیادی که با خواندن عقد، خداوند بر دوش آن دو گذاشته است، در نوع خود جالب توجه است. نمونه کوچک تر آن زمانی است که پسر یا دختر دبیرستانی وارد جامعه ای بزرگ تر با مسئولیتی بیشتر مانند دانشگاه می شود. در این فضای علمی جدید، هم عنوان های اعتباری بیشتری نصیب دانشجو می شود و هم کارهای زیادی هست که باید انجام دهد. این اهداف جدید، خود، نیروزا و انرژی بخش هستند و روان جوان را از خمودی و بی حالی به حرکت و تکاپو سوق می دهند. برون رفت از تکرار و بی حالی نیز بر هیجان این دوره می افزاید.
6. دست یابی به اعتبار خانوادگی و اجتماعی: مجردی، به معنای ناتمامی است. فردی که هنوز تشکیل خانواده نداده است، از نظر فردی و اجتماعی، هویت کامل ندارد. بخشی از پیکره شخصیتی هر فرد را همسرش تشکیل می دهد و در صورت تجرد، چنین مسئله ای محقق نمی شود. عنوان ها و اعتبارهای نو که دو جوان از خانواده و دوستان خود می شنوند، یعنی یک تغییر و پذیرش نقش تازه. این دو, دیگر از امواج تصمیم و انتخاب گذشته و اینک به ساحل آرامش رسیده اند و این آرامش با بیان عبارت های آسمانی، دو چندان شده است. روزهای ازدواج، روزهای رهایی از وابستگی و تمرین استقلال است؛ روزهایی که احساس واقعی بزرگ شدن و توانستن، در همسران بروز می کند و این، حرکتی نوین به سوی زندگی شیرین است.
7. رشد اخلاقی: با ازدواج موفق، بخشی از پیکره اخلاقی همسران تکمیل می شود و از نظر اخلاقی، بستر مناسب تری برای رشد معنوی و تعالی پدید می آید. محرومیت های جنسی تا حدی می تواند دردسرآفرین باشد، به ویژه در روزگاری که از هر سو، خطرگاه جنسی برای جوانان بیشتر گشته و زمینه های تحریک و گناه فراوان شده است، جست وجو برای یافتن پناهگاهی امن که در آن، آسوده خیال از این تهدیدها دمی بیاسایند، جست وجویی معنوی و اخلاقی است. دو جوان اینک به یکدیگر پناه آورده اند و کام دلشان را از همدیگر می جویند و می خواهند به کسی جز همدیگر پناه نبرند.
8. آثار دیگر: با ازدواج، نیازهای بنیادی (عاطفی و جنسی)، تأمین و زندگی، هدفمند می شود، تعهد دو طرف افزایش می یابد، امید به زندگی فزون تر می شود، جامعه به امنیت فردی و سلامت عمومی بیشتری می رسد، فرزندآوری محقق می گردد و هر کدام از پسر و دختر دیروزی، نقش های جدی تر مانند زن و شوهر، مادری و پدری را تجربه می کنند. همچنین زمینه مناسب برای پرورش فرزند، مهیا و ایمان و معنویت که لازمه آرامش روانی است، حفظ می شود.
با ازدواج موفق و آگاهانه، احساس گناه ناشی از گذشته، رخت برمی بندد و لذت زندگی پاک، جای آن را می گیرد. دو طرف به سوی تکامل معنوی گام برمی دارند که این پیشرفت، برای هر دو گامی مهم شمرده می شود. استعدادهایی که بر اثر ناکامی ها و محرومیت ها یا پراکندگی ذهنی گذشته و نداشتن همراه و مشوق، فرصت شکوفایی نیافته بودند، اینک با سکوی پرش روبه رو می گردند. پویایی هر کدام از همسران، مولّد بودن آنها و بالندگی ناشی از قرار گرفتن در مسیر یک زندگی جدید و مسئولیت های همراه با آن، فرصتی است برای تکامل شخصیتی همسران جوان. اینجاست که سخن حضرت رسول صلی الله علیه و آله دیگر بار نورافشانی می کند: «ما بنی فی الاسلام بناء احب الی الله و اعزّ من التزویج؛ در اسلام، هیچ بنایی، دوست داشتنی تر و عزیزتر از ازدواج پایه گذاری نشده است.»12 و چه نیکو فرمود: «یفتح ابواب السماء فی اربعه مواضع: … و عند النکاح؛ در چهار موقعیت، درهای رحمت آسمانی گشوده می شود… و یکی از آنها زمان ازدواج است».13

پی نوشت ها :

1.«وَ مِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْوَاجا لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّهً وَ رَحْمَهً إِنَّ فِی ذلِکَ لاَیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ؛ و از نشانه های قدرت اوست که برایتان از جنس خودتان جفت ها آفرید تا به ایشان آرامش یابید و میان شما دوستی و مهربانی نهاد. همانا در این, نشانه هایی است برای مردمی که بیندیشند». (روم: 21)
2. غلام علی افروز، روان شناسی خانواده: همسران برتر، ص27.
3. کنز العمّال، ح21325؛ میزان الحکمه، ح7212.
4. بحارالانوار، ج١٠٣، ص٢٢٠، ح٢٢؛ میزان الحکمه، ح٨٠٠۶.
5. کشف الخفاء، ج٢، ص٢٣٩، ح٢۴٣٢؛ میزان الحکمه، ح٨٠٠7.
6. بحارالانوار، ج١٠٣، ص٢٢١، ح٢۵؛ میزان الحکمه، ح٨٠٠8.
7. قرب الإسناد، ص٢٠، ح۶٧؛ میزان الحکمه، ح٨٠٠9.
8. بحارالانوار، ج١٠٣، ص٢١٩، ح١۵؛ میزان الحکمه، ح٨٠10.
9. بحارالانوار، ج١٠٣، ص٢٢٠، ح١٨؛ میزان الحکمه، ح7994.
10. «سُبْحَانَ الَّذِی خَلَقَ الْأَزْوَاجَ کُلَّهَا مِمَّا تُنبِتُ الْأَرْضُ وَمِنْ أَنفُسِهِمْ وَمِمَّا لَا یَعْلَمُونَ؛ منزه است خدایی که همه پدیده های هستی را جفت آفریده است، چه از نباتات و حیوانات و چه از نفوس بشر و دیگر مخلوقات و پدیده هایی که شما از آن آگاه نیستید». (یس: 36)
11. غلام علی افروز، مبانی روان شناختی رابطه زن و شوهر از منظر پیامبر اعظم حضرت محمد9، ص5.
12. بحارالانوار، ج100، ص222.
13. همان، ص221.
منبع : فصلنامه اشارت، مرکز پژوهشهای اسلامی صدا و سیما، شماره 148.