نویسنده: بردلی هوکینز
ترجمه ی: محمدرضا بدیعی

ابیدارمه:
سومین بخش از سه بخش تریپیکا یا اصول آیین بودایی. این بخش عمدتاً به بحث درباره ی مسائل فلسفی می پردازد.

ابیشیکه:
( تحت اللفظی به معنی ” شمار اندک ” ) مراسمی است که عمدتاً در آیین بودایی واجره یانه برای به عضویت پذیرفتن شاگرد در سطح عالی تر تحقیق و پژوهش برگزار می شود. شمار اعضای تازه وارد در سایر نحله های این آیین متفاوت است.

آهیمسه:
اصل عدم خشونت نسبت به سایر موجودات زنده – این اصل نخستین بار در آیین جین ابراز شد – اعمالی نظیر گیاهخواری از این اصل نشئت گرفته است. اکنون اصل مزبور جزو اصول اساسی آیین بودایی است.

امی ده بوتسو:
( ” بودای همیشه روشن ” ) چهره ی اصلی آیین بودایی سرزمین پاک. فرمانروای سرزمین پاک، همان جا که برای بوداییان نیل به نیروانا بی اندازه آسانتر است.

اناتمن:
بودایی معتقد است که روان نامیرا وجود ندارد، اما تقریباً « ابری » از احساسها و فرآیندها وجود دارند که انسان آنها را به اشتباه روان نامیرا تصور می کند.

انیتیا:
بودایی اعتقاد دارد که هر چیزی در جهان آن گونه که ما تجربه می کنیم ناپایدار است.

آرهنت:
در آیین بودایی تره واده، کسی است که به نیروانا رسیده است.

آتمن:
عقیده ی هندو مبنی بر اینکه یک روان انسانی وجود دارد که، تا اندازه ای، با برامن در ارتباط است.

بودیساتوا:
در آیین بودایی ماهایانا، انسانی که همه چیزهای لازم را برای ورود به نیروانا انجام داده است، اما تصمیم می گیرد پاداش خود را برای کمک به سایر انسانها به تعویق اندازد تا آنان نیز بتوانند به نیروانا برسند.

برامن:
در آیین هندو، اصل برانگیزاننده ی نهفته ی کیهان. واقعیت نهایی.
مکتب برامن نخستین مرحله ی آیین هندو که با مشخصه ی مناسک متضمن قربانی مفصل تحت نظر برامین ها توصیف شده است.

برامین ها:
والاترین کاست در آیین هندو. طبقه ی روحانی.
کاست عقیده ی هندو مبنی بر اینکه جامعه باید به چهار طبقه ی موروثی تقسیم شود.

دالایی لاما:
رهبر مکتب گلوگپای آیین بودایی تبّتی. اکنون، رهبر روحانی معروف آیین بودایی تبّتی. دالایی لامای کنونی چهاردهمین نفر این دودمان است.

دانه:
در آیین بودایی تره واده، مهمترین فضیلت فرد غیرروحانی عبارت است از پیشکش کردن کالاهای مادی با سخاوت تمام به راهبان بودایی.

دیامه بودا:
بوداهای جهانهای دیگر به استثنای جهان خودمان. نامهایشان از این واقعیت نشئت می گیرند که آنها عمدتاً در موقعی که شخص پیرو در حالت مراقبه به سر می برد، مشاهده می شوند. آنها در سنت سرزمین پاک مهم به شمار می آیند.

دُرجی:
یک عصای کوچک، معمولاً در دست راست قرار می گیرد، که بسیاری از بوداییان تبّتی در برگزاری مناسک آن را در دست می گیرند.

دوکه:
( رنج ) مفهومی است بودایی مبنی بر اینکه صفت مشخصه ی جهان عبارت است از تجربه هایی بیشتر ناخوشایند تا تجربه هایی خوشایند.

مسیر هشتگانه:
پاسخ عملی بودا، در هشت مقوله، به ماهیت ناخوشایند زندگی.

روشن نگری:
هدف کردار بودایی. به استثنای این واقعیت که روشن نگری انسان را به یک جهان کاملاً متفاوت سوق می دهد، بوداییان نسبتاً درباره ی این مفهوم چیز اندکی برای گفتن دارند.

پنج پند:
اصول اخلاقی بودایی که همه ی بوداییان خود را به اجرای آنها موظف می دانند. این اصول عبارتند از خودداری از کشتن، دروغ، دزدی، عمل جنسی نامناسب، و استفاده از چیزهای سکرآور.

چهار اصل:
اساس اندیشه ی بودایی : 1. زندگی رنج است، 2. رنج آن به خاطر داشتن آرزوست، 3. راهی برای رهایی از زنجیره بی پایان تولد مجدد وجود دارد، 4. آن راه عبارت است از مسیر هشتگانه.

گانته:
یک زنگ کوچک که در دست چپ قرار می گیرد و زمان استفاده از آن در بسیاری از مراسمهای بودایی تبّتی است.

گورو:
معلم، بویژه معلم آیین بودایی. در این آیین، معلم به عنوان یک عنصر کاملاً اساسی برای پیشرفت معنوی تلقی شده است.

سوترای دل:
یک متن اصلی آیین بودایی ذن. متن سوترای دل به اندازه ای موجز است که ممکن است، و در واقع چنین می کنند، کل آن را در اکثر مراسمهای ذن بودایی به صورت ورد بخوانند.

جاین ها:
نخستین گروه سامساراها که تشکیلات و آموزه هایشان شباهتهای بسیار با آیین بودایی دارند.

جاتکه ها:
داستانهای زندگی پیشین بودا که به دوران قبل از بودا شدن وی مربوطند. این داستان ها اغلب در بر دارنده ی پیامی آموزنده اند، اما در عین حال در جوامع بودایی یک نقش سرگرم کننده را نیز ایفا می کنند.

کارمه:
مبتنی است بر این اعتقاد که اعمال به نتایجی حتمی منجر می شوند، حتی اگر در زندگی کنونی نتیجه ندهند. کارمه پاسخ آیینهای هندی است به مسئله ی گناه.

گوآن:
یک فن، معمولاً به صورت پرسش، مورد استفاده در آموزش بودایی ذن برای واداشتن کارورز جهت « متوقف کردن » ذهن منطقی و معقول خود در اغلب اوقات، پاسخی واقعی برای پرسشهایی که گوآن مطرح می کند وجود ندارد.

سوترای نیلوفر آبی:
کتاب اصلی مکتب تین – تای. سوترای نیلوفر آبی در هند آغاز شد، اما بیشترین پیشرفت اساسی اش در چین تحقق یافت.

حالت نیلوفر آبی:
حالت چهارزانو نشستن که غالباً برای عمل مراقبه انجام می شود.

ماهایانا:
( به طور تحت اللفظی، ” گردونه ی بزرگ ” ) یکی از مکتبهای آیین بودایی که پیروان آن در چین، کره، ویتنام، و ژاپن اکثریت دارند.

ماندله:
یک تصویر یا نقش مقدس که کارورز را با یک نوع « نقشه ی راه » واقعیت مجهز می کند. این تصویر یا نقش بیشتر در نیایشهای بودایی تبّتی کاربرد دارد.

مانتره:
یک ورد مقدس که در بعضی از شکلهای مراقبه ی بودایی کاربرد دارد، از این ورد مخصوصاً در نیایشهای تبّتی استفاده می شود.

آگاهی:
اصل مهم برای همه ی کارهای معنوی بودایی. اعتقاد به اینکه شخص باید « بیدار » باشد و زندگی را هشیارانه و آگاهانه بگذراند.

مودره:
حرکاتی که با دست انجام می گیرند. انجام دادن این حرکات بویژه در مناسک بودایی تبّتی دارای اهمیت هستند.

نیروانا:
نقطه ی مقابل سامساراست، دنیایی که ما اکنون در آن زندگی می کنیم. هدف کردار بودایی نیل به نیرواناست. جدای متفاوت بودن نیروانا در تمام جهات از هر چیزی که در این جهان تجربه می شود، بوداییان در هنگام سعی برای توصیف آن دو دل و مرددند.

پالی:
گویشی است از زبان سنسکریت. پالی زبان نوشتاری کهنترین مجموعه ی کتابهای بودایی و زبان مقدس آیین بودایی تره واده است.

پوربه:
یک دشنه ی تشریفاتی است که برای قطع کردن « نادانی » در مناسک بودایی تبّتی مورد استفاده است.

روزهای پویا:
« یکشنبه ها » ی آیین بودایی تره واده. این روزها دو روز از یک ماه قمری را شامل می شوند روز بعد از ماه بدر و روز بعد از هلال ماه نو. در این روزها بوداییان پرهیزگار اعمال مذهبی مختلفی از جمله دادن غذا به راهبان، شنیدن موعظه، و دقیقاً در ارتباط با پنج پند، انجام می دهند.

پره تیترا – ساموتپاده:
مفهومی است بودایی مبنی بر اینکه جهان جامد نیست، بلکه از یک رشته ی بی پایان رویدادهای به هم پیوسته تشکیل یافته است.

پوجا:
عقیده به اینکه کردار نیک باعث شایستگی می شود. این شایستگی، در آیین بودایی تره واده حداقل، می تواند « داد و ستد » با خدایان در عوض الطاف مادی باشد.

سوترای سرزمین پاک:
مجموعه ی متنهایی که سرزمین پاک را توصیف می کنند. اساس کتبی مکتبهای مختلف سرزمین پاک.

تناسخ:
این عقیده، مشترک در میان همه ی ادیان هندی، که انسانها عمر از پس عمر « بازیافته » می شوند. این امر که به هیچ وجه چیز خوبی نیست، به عنوان وضعی که باید به هر وسیله ای که شده از آن گریخت، تلقی گردیده است.

ریگ ودا:
کهنترین کتب مقدس هندو.

رینزانی:
یکی از دو مکتب عمده ی آیین بودایی ذن. مکتب رینزایی از فن گوآن در آموزش خود به دیگران بسیار استفاده می کند.

سامسارا:
جهانی که در آن زندگی می کنیم. چیزی که تا آنجا که ممکن است باید از آن گریخت.

سانگه:
به معنی دقیق کلمه، همه ی بوداییان. عملاً، این اصطلاح فقط شامل بوداییانی می شود که در کسوت راهبها و راهبه ها به انجام دادن وظیفه مشغولند.

سنسکریت:
زبان مقدس آیین هندو، و مردم سرزمین هند به طور کلی. در گذشته های دور با زبانهای انگلیسی، اسپانیایی، و فرانسوی خویشاوند بوده است.

سمادی:
دو مرحله ی پایینی مراقبه ی بودایی. این دو مرحله اساساً آرام ساختن ذهن را در بر می گیرند.

ابزار استادانه:
اصطلاحی که در میان همه ی مکتبهای بودایی، مشترک است اما در آیین بودایی ماهایانا کاربرد بیشتری دارد. این اصلاح مبتنی بر این مفهوم است که یک حکیم بودایی متعالی می تواند از همه ی اموری که غلط یا غیراخلاقی به نظر می رسند، برای هدایت شاگردان برای نیل به یک زندگی مذهبی بسیار خوب استفاده کند.

گذاشتن مردگان در هوای آزاد:
بودایی تبّتی عقیده دارد که گذاشتن جسد مرده در محوطه ی باز برای اینکه پرندگان بتوانند آن را بخورند عملی است که به شخص متوفی در زندگی دیگر کارمه ی نیک خواهد داد.

سوتو:
دومین مکتب بزرگ ذن. بر خلاف رینزایی، ذن سوتو به عدم استفاده از گوآن گرایش دارد و بر « نشستن محض » تأکید می کند.

سرامنه ها:
یک جنبش مذهبی که از مکتب برهمایی رایج آیین هندو جدا شد. از همین سرامنه ها بود که هر دو آیین بودایی و جین به وجود آمدند.

استوپه:
تلی از خاک که بر بالای یادمانهای باقیمانده از بودا ایجاد کرده اند. مکانهای عمومی برای زیارت کنندگان.

سونیته:
یک مفهوم ماهایانا، حاکی از اینکه هیچ چیز فی نفسه موجود نیست.

سوتراها:
دومین بخش تریپتییکه. موعظه ها و داستان هایی از بودا.

تنتره:
شکلی از عمل مذهبی مشترک در هر دو آیین بودایی و هندو که اهمیت خاصی برای مناسک مفصلی که از سوی کارورز به صورت انفرادی انجام می گیرد قایل است.

تره واده:
( به طور تحت اللفظی به معنی ” طریقت بزرگان ” ) کهنترین شکل آیین بودایی دارنده ی تشکیلات رسمی. تره واده بر مراقبه و زندگی توأم با انضباط تأکید دارد. شکل رایج آیین بودایی در سری لانکا، برمه ( میانمار )، تایلند، لائوس، و کامبوج.

سه مشخصه ی هستی:
اساس فلسفی آیین بودایی مبنی بر اینکه 1. جهان مادی پیوسته در حال دگرگونی است، 2. زندگی انسانی در نهایت ناخوشایند است، 3. هیچ گونه روان نامیرایی که از یک یک زندگی به زندگی دیگر انتقال یابد وجود ندارد.

سه پناهگاه:
اظهار علنی وفاداری شخص نسبت به بودا، تعالیم، و نظام بودایی.

تریپتییکه:
شریعت بودایی. اشاره دارد به سه بخش شریعت بودایی که عبارتند از وینیه، سوتراها، و ابیدارمه، هر کدام از این سه بخش در یک صندوق جداگانه نگاهداری می شدند.

تریشانه:
عقیده ی بودایی حاکی از اینکه رنج از آرزو نشئت می گیرد،
( معنی تحت اللفظی ” تشنگی ” ) یا آزمندی برای تحصیل مال و ثروت.

تولکو:
رهبر دوباره متولد شده ی دودمان رهبانی در تبّت. دالایی لاما تولکوی بسیار مشهور در جهان غرب است.

زبان مبهم:
در آیین بودایی واجره یانه، یک سبک تعمداً مبهم در نگارش به منظور محفوظ داشتن آموزه هایش از اشخاص غیرمجاز.

اوپانیشادها:
یک رشته نوشته های فلسفی که نخستین بار در اواخر عصر ودایی ( 800 – 400 ق م. ) تفسیر شد. نظیر برخی از اندیشه های مندرج در اوپانیشادها در ادبیات بودایی و جاین نیز دیده می شوند.

واجره یانه:
سومین و آخرین بخش عمده ی آیین بودایی، واجره یانه تأکید بسیار زیاد بر اعمال مذهبی مبتنی بر مناسک می کند. واجره یانه، که در گذشته بیشتر از زمان کنونی گسترش داشت، در حال حاضر عمدتاً در تبّت رواج دارد.

وینیه:
نخستین بخش تریپتییکه، وینیه به مقررات حاکم بر راهبها و راهبه ها در آیین بودایی می پردازد.

ویپاسنه:
دومین و سطح بالاتر مراقبه ی بودایی به منظور هدایت کارورز به سوی روشن نگری.

ییدام:
در آیین بودایی تبّتی، یک خدای خصوصی که نقش عمده ای در زندگی مراقبه ای و عبادی کارورز ایفا می کند.

یوگا:
یک رشته تمرینهای عملی به منظور امکان دادن به کارورز برای نفوذ به ماهیت واقعیت. از یوگا هم در آیین هندو و هم در آیین بودایی استفاده می شود.

ذن:
یک مکتب وابسته به آیین بودایی ماهایانا که بر عملیات مراقبه ای بیش از آموزش مدرسی تأکید می کند. این مکتب بیشتر در چین، کره، و ژاپن رواج دارد، ذن در سالهای اخیر در امریکا و اروپا بسیار نفوذ پیدا کرده بود.
منبع مقاله :
هوکینز، بردلی؛ (1392)، آیین بودا، ترجمه ی محمدرضا بدیعی، تهران: نشر امیرکبیر، چاپ پنجم