در قرآن کریم آیاتی وجود دارد که همگی دلالت دارند بر اینکه خداوند آسمان‌ها و زمین را در شش (6) روز خلق فرموده است (54/اعراف، 3/یونس، 7/هود، 4/سجده). از طرف دیگر در سوره مبارکه فصلت در آیات 9 و 10 آمده که:
خداوند زمین را در دو روز و ارزاق زمین را در 4 روز آفریده است؛ آنگاه در آیه 12 همین سوره آمده که نظم هفت آسمان را خداوند در دو روز استوار گردانیده است. حال اینجا چند سؤال مطرح است:
1 . معنای “یوم” و روز در این آیات چیست؟ (چگونه تمام عالم را خداوند در 6 روز آفریده آنگاه زمین و ارزاق آن هم در 2 روز و 4 روز خلق کرده است)؟
2. ارتباط آیات به چه صورتی است؟
3. مگر خداوند نمی‌توانست تمام عالم را در یک لحظه بیافریند؟
مراد از “یوم” در آیاتی که دلالت دارد بر اینکه آسمان‌ها و زمین در شش روز خلق شده‌اند عبارت است از: برهه‌ای از زمان که تعبیر به “دوران” می‌کنیم و مراد همین روزهای معمولی ما نیست که از حرکت وضعی زمین پدید می‌آید و استعمال “روز” برای قطعه‌ای از زمان در قرآن و متون دینی زیاد استعمال شده است.1
پس مراد از “یوم” در این دسته از آیات، روز در مقابل شب نیست؛ چون که در خلقت آسمان‌ها و زمین هنوز زمین و خورشیدی نبوده است تا این “روز” پدید آید و ملاک زمان‌مندی بشود. پس باید مراد “دوره” باشد. اما اینکه کیفیت خلقت در این 6 دوره به چه صورتی بوده است معلوم نیست.
البته آنچه از آیات استفاده می‌شود این است که دو روز برای خلق زمین بوده است (و می‌توان احتمال داد که منظور از این دو روز، دو مرحله خلقت است؛ یک روز به گونه گاز و مایع و روز دیگر به صورت جامد) و دور روز، برای خلق آسمان (یک مرحله به صورت گاز یا دود و مرحله بعد به صورت آسمان‌های هفت‌گانه).2
اما آنجا که در سوره فصلت آمده که خداوند، اقوات زمین را در 4 روز آفریده است، روز در آنجا مراد، فصول چهارگانه است و ربطی به این دوران و مراحل خلقت ندارد و فصول اربعه از حرکت انتقالی زمین به دور خورشید پدید می‌آید.3
پس نتیجه بحث تا اینجا این شد که خداوند آسمان‌ها و زمین را در 6 دوره خلق فرموده است؛ دو دوره مربوط به خلق زمین، دو دوره هم مربوط به خلق آسمان (اما کیفیت به چه صورتی بوده معلوم نیست)؛ آنگاه ارزاق و اقوات زمین در 4 فصل آفریده شده‌اند؛ یعنی خداوند 4 فصل را آفریده تا ارزاق زمین به دست آیند.
تا این جا هم مراد از یوم مشخص شد و هم ارتباط آیات تا حدودی معلوم شد.
و اما جواب سؤال سوم و آن اینکه چرا خداوند به تدریج عالم را خلق فرموده است.
منظور از آسمان‌ها و زمین در آیات قرآن، آن چنان که از موارد استعمال و قرائن کلام به دست می‌آید، مجموع “عالم ماده” است و امور مادی به تدریج صورت می‌پذیرند. جهانی که ما در آن زندگی می‌کنیم، جهان مادّی است و از آثار لاینفک موجود مادّی این است که به تدریج و با طی مراحل به تکامل می‌رسد و آسمان و زمین نیز از این قاعده مستثنا نیستند.
خداوند عالم ماده را به اقتضای اینکه از جمله اموری است که به تدریج صورت می‌پذیرد و با طی مراحل به کمالات خود می‌رسد، در چند مرحله و در چند دوره خلق کرده است.4

پی‌نوشت‌ها:
1. المیزان، ج 17، ص 362-363، اسماعیلیان.
2. معارف قرآن، خداشناسی، کیهان‌شناسی، انسان‌شناسی، مصباح یزدی، ص 241-243، تاریخ انتشار 1376، چاپ اول، چاپ دفتر انتشارات اسلامی.
3. المیزان، ج 17، ص 364، اسماعیلیان.
4. معارف قرآن، مصباح یزدی، ص 253-254، چاپ اول، 1367، دفتر انتشارات اسلامی، و پرسش‌ها و پاسخ‌های مذهبی، ج 3، مکارم شیرازی و جعفر سبحانی، ص 204، انتشارات نسل جوان، 1370، چاپ دوازدهم.