سرمنشأ، نتایج و کارکردهای حیاء را در روایات وارده از معصومین علیهم السلام ببینید:
الحیاء من الایمان. (1)
حیاء از باور داشتن حقایق سرچشمه می گیرد.
إذَا أَرَادَ اللَهُ عَزَّ وَ جَلَّ هَلَاکَ عَبد نَزَعَ مِنهُ الحَیَاءَ فَإذَا نَزَعَ مِنهُ الحَیَاءَ لَم تَلفَهُ إِلَّا خَائِناً مَخُوناً فَإذَا کَانَ خَائِناً مَخُوناً نُزِعَت مِنهُ الاَمَانَه فَإِذَا نُزِعَت مِنهُ الَأمَانَه لَم تَلقَهُ إِلاَّ فَظّاً غَلِیظاً فإِذَا کَانَ فَظّاً غَلِیظاً نُزِعَت مِنهُ رِبقَه الإِیمَانِ فَإِذَا نُزِعَت مِنهُ رِبقَه الإِیمَانِ لَم تَلقَهُ إِلَّا شَیطَاناً مَلعُوناً. (2)
وقتی خداوند بخواهد زمینه بدبختی کسی را( بر اساس اراده سوء و انتخاب مسیرنادرست توسط خود او) فراهم کند، موقعیت های زندگی او به گونه ای پیش می آید که روحیه ی حیاء در او از بین می رود. وقتی حیاء او از بین رفت، به کارهای خیانت آمیز رو می آورد و وقتی این گونه شد، روحیه ی امانت داری در او از بین می رود. وقتی این روحیه از بین رفت، فردی سنگدل و خشن خواهد شد و وقتی این گونه شد، چشم او بر حقایق و ایمان بسته شده و به شیطانی لعنت شده تبدیل می گردد.
مَن حُرِمَ الحَیَاءَ فَهُوَ شَرُّ کُلُّهُ وَ إِن تَعبَّدَ وَ تَوَرَّع. (3)
فردی که بهره ای از حیاء ندارد، منشاء تمام بدی ها و ناهنجاری ها خواهد بود .
بررسی زوایای مختلف عفت در روایات وارده از معصومین علیه السلام را نیز ببینید:
العفه شیمه الأکیاس. (4)
داشتن روحیه ی عفّت، مبنای زندگی هوشمندانه است.
ثمره العفه الصیانه. (5)
نتیجه ی عفّت، داشتن زندگی سالم است.
( در ادامه حدیث جنود عقل و جهل: ) ….العِفَّهُ وَ ضِدَّهَا التَّهَتُّک… .(6)
از نیروهای عقل، روحیّه عفّت است و ضدّ آن، که از نیروهای جهل است، پرده ی روحیه زیاده خواهی است.
مولوی نیز در مثنوی می گوید:
پس کُلُوا از بهر دامِ شهوت(7) است
بعد از آن لا تُسرِفُوا آن عفت است(8)
یعنی: دستور خداوند به استفاده از نعمت ها، برای فعال سازی قوا و نیروهای انسانی است. ولی این استفاده را با توصیه به عدم زیاده روی به وسیله ی عفّت همراه کرده است.

پی‌نوشت‌ها:

1. اصول کافی، ج2، ص106.
2. اصول کافی، ج2، ص291.
3. مستدرک الوسائل، ج8،ص463.
4. مستدرک الوسائل، ج11، ص275.
5. غررالحکم، ص256.
6. اصول کافی، ج1، ص21.
7. منظور از شهوت، هرگونه میل و گرایشی است.
8. مثنوی مولوی، دفتر پنجم، ص763.
منبع مقاله: (1389)، کارگاه آموزشی نگرشی دیگر به حجاب، مشهد، مؤسسه مطالعات راهبردی علوم و معارف اسلامی ، معاونت تحقیق، چاپ سوم بهار 1391.