درباره ی ختم قرآن: واژه ی «ختم» در لغت به معنای رسیدن به پایان هر چیز است و «ختم» به معنای مُهر نهادن بر چیزی و «ختام» به معنای مُهر، نیز از ریشه ی این کلمه گرفته شده است. «ختم قرآن» به معنای قرائت و تلاوت آن از آغاز تا پایان است.
ختم قرآن کریم در صورتی از ارزش های راستین معنوی برخوردار است که قاری قرآن کریم، به معارف بلند قرآن کریم دست یازد و آداب و ادب قرائت و اصول تجوید را رعایت کند و  تا می تواند، به معانی و پیام های آسمانی توجّه کند. در این باره، سفارش ها فراوانی در قرآن کریم آمده است که از جمله ی آن: سوره ی «ص» آیه ی 29 و سوره ی محمّد، آیه ی 24 و سوره ی مؤمنون، آیه ی 68 و … می باشد. ختم قرآن کریم توفیقی است که از ناحیه ی پروردگار نصیب انسان های وارسته می گردد. از این رو ختم کننده ی قرآن کریم باید قدر این نعمت بزرگ را بداند. با ختم قرآن کریم دریچه هایی از توفیقات الهی به سوی انسان باز می شود که باید از این موقعیت استفاده کرد و با دعا به درگاه خداوند خواستار تداوم این توفیقات شد.
درباره ی کمترین زمان برای ختم قرآن کریم، روایت های گوناگون از پیامبر اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و ائمه ـ علیه السّلام ـ در دست است. طبق بیشتر روایت، کمترین زمان مناسب برای ختم کامل قرآن کریم، سه روز است و بیشترین و بلندترین زمان، شش ماه است[1](دوبار در سال)
روزهای: عرفه، جمعه، دوشنبه و پنج شنبه، به ترتیب، بهترین و شایسته ترین روزها برای ختم قرآن کریم، تعیین شده است. دهه ی پایان ماه رمضان و دهه ی  اوّل ذی الحجه، بهترین دهه و ماه رمضان، بهترین و با ارزش ترین ماه برای ختم قرآن کریم است.[2]

دعای ختم قرآن کریم:
هر دعایی را می توان برای ختم قرآن کریم خواند. در منابع روایی دعاهای بسیاری برای ختم قرآن کریم آمده که متن آن ها بسیار به هم نزدیک است. در این نوشتار به چند نمونه از آن اشاره می شود:

دعای اول:
«عاصم» یکی از قرّاء سبعه از « رزین جُبَیش» نقل می کندکه قرآن کریم را در مسجد کوفه از اوّل تا آخر برای امیرالمؤمنین علی ـ علیه السّلام ـ قرائت کردم، حضرت پس از تمام شدن آن به من فرمود: ای زرین! هنگامی که قرآن کریم را ختم کردی این دعا را بخوان: زیرا حبیب من رسول خدا ـ صلّی الله علیه و آله ـ دستور داد، هنگام ختم قرآن کریم، خدا را این گونه ندا کنم:
« اَللّهمَّ إنّی اَسئلُکَ إجناتَ المُخبتینَ، وَ اِخلاصَ المُوقنینَ، وَ مُرافَقَه الابرارِ، وَ اِستحقاقَ حقائقِ الایمانِ، وَ الغَنیمَهَ مِن کُلّ بِرّ، وَ السَّلامَهَ مِن کُلِ اِثمٍ وَ وُجُوبَ رَحمَتِکَ، وَ عَزائمَ مَغفَرَتِکَ، وَ الفُوزَ بِالجَنَّه وَ النَّجاهَ مِنَ النّارِ[3]؛ پروردگارا ! از تو فروتنی خاشعین و اخلاص اهل یقین را می خواهم، دوستی و رفاقت خوبان، و رسیدن به حقایق ایمان را می طلبم. غنیمت بردن از هر کار نیکی و پیراستگی از هر گناه را، فرود آمدن رحمتت را، آمرزش گناهان را، دستیابی به بهشت و نجات از آتش جهنّم را از تو درخواست دارم.»

دعای دوم:
مرحوم علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار نقل می کند: امام علی ـ علیه السّلام ـ هنگام ختم قرآن کریم این دعا را می خواندند:
« اللّهُمَّ اشرَح بِالقُرانَ صَدری، وَ استَعمِل بِاالقُرآنِ بَدَنی، وَ نَوّر بِالقُرآنِ بَصَری، وَ اَطلِق بِالقُرآنِ لِسانی، وَ اَعِنّی عَلَیه ما اَبقَیتَنی، فَاِنّهُ لا حَولَ وَ لا قُوَّه اِلاّ بِکَ»[4] بار خدایا! سینه ام را با قرآن گشاده گردان، جسمم را با قرآن به خدمت بگیر، چشمم را با قرآن نورانی نما، زبانم را با قرآن گویا کن، و  تا زنده ام مرا در راه قرآن یاری کن، که هیچ نیرو و قدرتی جز تو نیست.

دعای سوم:
یکی از دعاهای جامع و کامل ختم قرآن کریم، دعایی است که از سیّد الساجدین امام زین العابدین ـ علیه السّلام ـ رسیده است که در برخی از کتاب های قرآنی و پایان قرآن ها همه ی آن یا قسمتی از آن را ذکر کرده اند. به جهت طولانی بودن دعا، به بعضی از قسمت های مهمّ آن اشاره می شود.
ابتدای دعا این چنین است: « اللّهُمَّ اِنّکَ اَعَنتَنی عَلی خَتم کِتابِکَ، الَّذی اَنزَلَتَهُ نُوراً، وَ جَعَلتَهُ مُهَیمِناً عَلی کُلِّ کِتابٍ اَنزَلتَهُ، وَ فَضَّلتَهُ عَلی کُلِّ حَدیثٍ قَصصتَِهُ وَ فُرقانَاً فَرَقْتَ به بَینَ حَلالِک وَ حَرامِکَ …[5]؛ بار خدایا مرا به ختم کتابت یاری بخشیدی، کتابی که هم چون نور نازلش فرموده ای، و بر همه ی کتاب هایی که فرو فرستاده ای، گواه و از هر سخنی که سروده ای برتر گردانده ای، همان کتابی که جداگر بین حلال و حرامت ساخته ای …»
«… اللّهم صلِّ علی محمدٍ و آلِهِ، وَ احطُط بِالقرآنِ عَنّا ثِقلَ الاَوزارِ، وَهَب لَنا حُسنَ شَمائِلِ الابرارِ، وَاقفُ لنا آثار الّذینَ قامُوا لَکَ بِهِ آناء اللَّیل وَ اَطرافَ النَّهارِ، حَتّی تُطَهّرنا مِن کُلّ دَنَسٍ بِتَطهِیرهِ و تَقفویها آثارَ الّذینَ استَضآءوا بِنُورِه وَ لَم یُلهِهِمُ اَلاَمَلُ عَنِ العَمَلِ فَیَقطَعُهُم بِخُدَعِ عُرُورِهِ.[6]؛ پروردگارا! بر محمد و آل او درود فرست، و به یمن قرآن کریم بار گران گناهان از دوش ما برگیر، و به ما خلق و خوی نیکان بخش، و ما را پیرو راه کسانی بگردان که در دل شب ها و آغاز و انجام روزها، با تمسّک به آن در کار تو می کوشند، تا به پالایش آن، ما را از هر آلایش پاکیزه بداری. ما را پیرو راه کسانی بگردان که چراغ دل از پرتو آن می افروزند و شهد آرزو آنان را از جهد تکاپو باز ندارد، و آرزو راه آنان را به فتنه های فریبش نزند. …»
بخش پایانی دعای این چنین است: « … اَللّهمَّ اجزِهِ بِما بَلَّغَ مِن رِسالاتِکَ، وَ اَدّی مِن آیاتِکَ، وَ نَصَحَ لِعبادِکَ، وَ جاهَدَ فی سَبیلِکَ، اَفضَلَ ما جَزَیتَ اَحَداً مِن مَلائکَتِکَ المقرَّبینَ، وَ انبیائکَ المُرسَلینَ المُصطَفَینَ، و السلام علیه و علی آلِهِ الطّیّبینَ الطاهرین و رحمه الله و برکاته[7]؛ بار خدا از آن که رسالات و آیات تو را رسانده است و خیر بندگانت را خواسته است و در راهت به جان کوشیده است، برترین جزایی را که به فرشتگان برکشیده است و به پیامبران برگزیده است، می بخشی به او ارزانی دار، و سلام و رحمت و برکات الهی بر او و خاندان پسندیده و پاک او باد.»

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. امام علی بن الحسین ـ علیه السّلام ـ ، صحیفه ی کامله ی سجادیه، ترجمه ی محمد تقی خلجی.
2. مهری مشایخی، آداب تلاوت قرآن.
3. ابوالفضل علّامی، آشنایی با آداب تلاوت قرآن.
4. بهاءالدین خرمشاهی، قرآن پژوهی.
5. مصطفی اسرار، دانستنی های قرآن.

پی نوشت ها:
[1] . کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، (دوره چهارم جلدی)، ج2، ص590 ـ 91.
[2] . خرمشاهی، بهاءالدین، دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، تهران، انتشارات ناهید و دوستان، 1377ش، ج1، ص 980.
[3] . مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، بیروت، انتشارات داراحیا التراث العربی، 1403ق، ج 89، ص 206 و 207.
[4] . همان، ص 209.
[5] . امام زین العابدین علی بن الحسین ـ علیه السّلام ـ ، صحیفه کامله سجادیه، ترجمه محمد تقی خلجی، قم، انتشارات میثم تمار، 1380 ش، ص 224.
[6] . همان، ص 2250 ـ 226.
[7] . همان، ص 225 ـ 226.