مؤلف:
محمد بن علی بن حسین بن بابویه قمی، مشهور به شیخ صدوق (م 381 ق).
زندگینامه و اظهار نظرها:
ترجمه مؤلف در قسمت معرفی کتب فقهی شیعه ذکر شده است.
معرفی اجمالی کتاب:
این اثر، مجموعه روایاتی از حضرت رسول اکرم – صلی الله علیه و آله – و امامان معصوم – علیهم السلام – درباره علت برخی از احکام شرعی و عقیدتی است. این کتاب مانند کتابهای دیگر شیخ صدوق، پیوسته مورد توجه علما و فقهای شیعه قرار داشته و از معتبرترین اصول روایی شیعه می باشد که در مجموعه های روایتی بزرگ شیعه مانند بحارالانوار و وسائل الشیعه از آن استفاده شده و به آن استناد نموده اند. علل الشرائع برای شناخت علت برخی از احکام اسلام و فلسفه وجودی آنها ـ مانند اینکه چرا خداوند نماز را واجب گردانیده و … ـ بسیار راهگشا است. هم چنین دلیل برخی از مباحث عقیدتی در این کتاب بیان شده است به عنوان مثال: علت برتری پیامبران از فرشتگان و علت احتیاج ما به پیامبر و امام به صورت مبسوط توضیح داده شده است. علاوه بر این، دلیل برخی از مباحث تاریخی به طور مستند ذکر شده است؛ مانند علت حرمت شکار در روز شنبه بر یهودیان و اینکه چرا فاطمه زهرا – علیها السلام – شبانه دفن شد و مباحث مفید دیگر.
در مجموع، علل الشرایع کتابی ارزشمند و قابل توجه می باشد که با توجه به روایات اهل بیت رسول خدا – علیه السلام – نگاشته شده است. علامه مجلسی می فرماید: کتابهای شیخ صدوق در حد کتب اربعه اند و او در اجازات روایی ما از مشایخ بزرگ شیعه بوده و بسیاری از علما و فقهای شیعه از آنها روایت نقل کرده اند.
برخی موضوعات مورد بحث در این کتاب عبارت اند از: چگونگی ازدواج فرزندان آدم – علیه السلام -، علت ورود حضرت علی – علیه السلام – به شورا، دلیل بلند خواندن نماز صبح، علت وجوب زکات، چرا وصیت در یک سوم اموال صحیح است، سند حرمت گوشت حیوانات وحشی.
شروح و تعلیقات:
این کتاب به وسیله شیخ شرف الدین یحیی بحرانی با نام «اختصار علل الشرایع» خلاصه شده و به وسیله آیت الله شیخ محمد تقی آقا نجفی اصفهانی به فارسی برگردانده شده است.
وضعیت نشر:
این کتاب، در دو جلد به زبان عربی به همت مکتبه الحیدریه نجف در سال 1385 هـ .ق به چاپ رسیده است.
محمد رضا ضمیری- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی, ص 359