نهج البلاغه

نهج البلاغه

مؤلف:
ابوالحسن محمد بن حسین بن موسی موسوی بغدادی، معروف به سید رضی (م 406 ق).
زندگینامه و اظهار نظرها:
وی در شهر بغداد و در خانواده ای شریف و اصیل و از نسل امامان معصوم – علیهم السلام – به دنیا آمد. نسب او از پدر به ابراهیم مجاب فرزند امام موسی کاظم – علیه السلام – و از طرف مادر به امام زین العابدین – علیه السلام – می رسد. پدرش، ابو احمد حسین، از شخصیتهای برجسته و مورد توجه حکومت، بزرگ سادات، مسئول رسیدگی به شکایات مردم و امیر حج بود. مادرش فاطمه، دختر ابو محمد حسین بن احمد بن محمد کبیر، زنی دانشمند و با تقوا بود و شیخ مفید کتاب احکام النسا را به درخواست ایشان به نگارش درآورد.
شبی شیخ مفید، فاطمه زهرا – علیها السلام – را در خواب دید که دست امام حسن و امام حسین – علیهما السلام – را در حالی که دو کودک خردسال هستند، گرفته و نزد او آورده و می فرماید: ای شیخ! به این دو کودک من علم فقه بیاموز. شیخ مفید پس از بیدار شدن، از این خواب خود شگفت زده می شود. صبح همان روز مادر سیدرضی و سیدمرتضی، این دو کودک را نزد او می آورد و می گوید: ای شیخ! به این دو کودک من علم فقه را بیاموز. شیخ مفید از این حادثه منقلب و گریان گشت و خواب خود را برای آنان تعریف کرد و مسئولیت تربیت و تعلیم این دو سید بزرگوار را عهده دار گردید.
سید رضی شخصیتی اندیشمند و دارای قدرت هوش و درکی بالا بود. او مدرسه ای در شهر بغداد تأسیس کرد و به تربیت شاگردانی در علوم اسلامی پرداخت و کتابخانه بزرگی نیز برای استفاده شاگردان خود در آن مدرسه برپا نمود.
استادان:
شیخ مفید، ابوبکر محمد بن موسی خوارزمی، ابوالحسن علی بن عیسی ربعی، ابوالفتح عثمان بن جنی موصلی، ابوسعید حسن بن عبدالله سیرافی.
تألیفات:
نهج البلاغه، خصائص ائمه، تلخیص البیان عن مجاز القرآن، المجازات النبویه، حقائق التأویل فی متشابه التنزیل.
معرفی اجمالی کتاب:
این کتاب شریف در سه بخش شامل خطبه ها و نامه ها و برخی از سخنان کوتاه و گهربار امیرالمؤمنین و امیر بیان علی بن ابی طالب – علیه السلام – است که در موقعیتهای گوناگون بیان فرموده یا برای افراد مختلف نوشته است. کلام امیرالمؤمنین – علیه السلام – دو خصوصیت ویژه دارد: اول، زیبایی و فصاحت و انسجام بی نظیر که آن را «فوق کلام مخلوق و دون کلام خالق» قرار داده است. دوم، تأثیر و نفوذ شگفت انگیز آن؛ به طوری که نه تنها در آن زمان، که پس از چهارده قرن هنوز هم هر شنونده ای را تحت تأثیر قرار می دهد. نهج البلاغه کتابی است که بزرگ ترین فصحا و بلیغ ترین گویندگان در طول تاریخ افتخار خویش را در محضر نهج البلاغه بودن دانسته اند. نهج البلاغه کتابی نیست که تنها از حیث لفظ، اوج قله های فصاحت را فتح کرده باشد؛ بلکه محتوا و مضمون این کتاب شریف نیز تالی و دنباله رو قرآن است.
سید رضی در مقدمه نهج البلاغه می نویسد: «امیر المؤمنین – علیه السلام – در موضوعات و ابواب مختلف کلماتی دارد و هرگاه انسان در یک موضوع کلمات آن حضرت را مطالعه می کند، شک نمی کند که این سخنان از کسی است که تمام عمر خویش را در همان رشته سپری کرده است؛ وقتی در باب زهد داد سخن می دهد، گویی هیچ بهره ای جز زهد و عبادت ندارد و گویی تمام عمر خویش را در گوشه خانه ای یا در پای کوهی گذرانده که هیچ کس را جز خود ملاقات نکرده است».
سیدرضی علاوه بر تبحّر در رشته های مختلف علوم اسلامی، یکی از بزرگ ترین ادبا و شعرای زمان خویش قلمداد می شد. سید رضی در مقدمه نهج البلاغه انگیزه خود را در جمع آوری این کتاب شریف چنین بیان می دارد: «من در سنین جوانی شروع به تألیف کتابی در خصائص ائمه – علیهم السلام – نمودم تا اخبار و کلمات آن بزرگواران را به صورت گلچین شده جمع آوری نمایم. زمانی که خصائص مربوط به امیرالمؤمنین – علیه السلام – را به اتمام رساندم، مشکلاتی پیش آمد که نتوانستم کتاب را کامل نمایم. در پایان فصول این کتاب، فصلی در کلمات قصار آن حضرت آمده بود؛ لکن خطبه ها و نامه های مفصل ایشان را ذکر نکرده بودم. چون عده ای از دوستان این فصل از کتاب را دیدند، برایشان جالب بود؛ لذا از من درخواست کردند تا کتابی مستقل درباره کلمات گرانبهای امیرالمؤمنین – علیه السلام – در موضوعات گوناگون تألیف نمایم. من هم که دیدم چنین گردآوری تاکنون انجام نشده، دست به تألیف این کتاب عظیم زدم… و نام آن را نهج البلاغه گذاشتم».
ذکر این نکته لازم است که سید رضی از بین منابع فراوانی که در اختیار داشته، قسمتهایی را گلچین کرده است.
نهج البلاغه دارای سه محور اصلی است:
1. خطبه ها که شامل 239 خطبه است و از نظر زمانی به سه بخش تقسیم می شود: الف) قبل از حکومت، مانند خطبه های 5 ـ 67 ـ 139 و… ؛ ب) در هنگام خلافت، مانند خطبه های 3 ـ 12 ـ 15 – 16 و… ؛ ج) بعد از خلافت، مانند خطبه های 20 ـ 21 – 27 ـ 105 ـ 47 ـ 108 و….
2. نامه ها که شامل 79 نامه است و تقریباً تمام آنها در زمان خلافت آن حضرت نوشته شده اند.
3. کلمات قصار یا قصار الحکم که شامل 480 کلمه است و از حیث موضوعات بسیار متنوع است.
شروح و تعلیقات:
شرح ابن میثم بحرانی (م 679 ق) ، شرح ابن ابی الحدید معتزلی، شرح محمد عبده، شرح علامه محمدتقی جعفری، منهاج البداعه، از قطب الدین راوندی، شرح فخررازی مفسر بزرگ اهل سنت، شرح موضوعی علامه شوشتری، بهج الصباغه در 14 جلد.
چندین مستدرک نیز بر این کتاب شریف تا به حال نوشته شده که عبارت اند از: مستدرک نهج البلاغه، از هادی کاشف الغطاء؛ نهج السعاده در هشت جلد، از محمدباقر محمودی؛ ملحق نهج البلاغه، از احمد بن یحیی و … .
وضعیت نشر:
این کتاب بارها در ایران و لبنان منتشر شده است. مرحوم حاج شیخ محمد علی انصاری آن را به نثر ترجمه و شرح نموده و تمام آن را هم به نظم در آورده و در 10 جلد به چاپ رسیده و نیز به همت انتشارات دارالهجره قم، به قطع وزیری منتشر شده است.
محمد رضا ضمیری- کتابشناسی تفصیلی مذاهب اسلامی, ص 365 – 367

مطالب مشابه

دیدگاهتان را ثبت کنید