مساجد از نخستین روزهای آغازین طلوع خورشید پرفروغ اسلام همواره مورد توجه پیامبر عظیم الشان اسلام(ص) و همه مسلمانان بوده است و از طرفی تاکید بر حفظ پاکیزگی در همه جوامع اسلامی به خصوص مهمترین پایگاه توحیدی از دیگر ویژگی های دین مبین اسلام بوده است.
هرساله بر اساس سنت حسنه ای در دهه آخر ماه شریف شعبان و در آستانه حلول ماه مبارک رمضان دهه غبارروبی مساجد برگزار شده و طی مراسم هایی به صورت نمادین یا واقعی تعداد زیادی از مساجد کشور توسط نمازگزان تمیز می شوند ولی در این میان مساجد زیادی وجود دارند که توجه زیادی به نظافت و حفظ بهداشت آنها صورت نگرفته و مورد غفلت واقع می شوند.
پیامبر اسلام (ص) در مورد پاکیزگی مساجد می فرمایند: هر کس در روز پنجشنبه براى شب جمعه، مسجد را جاروب کند و خاک آن را بیرون برد، خداوند او را مىآمرزد.
به این نکته مهم توجه کنیم که جوانان امروز ما به زیبایی خود و مکانی که در آن زندگی می‌کنند اهمیت می‌دهند، بنابراین باید محیطی که در آن عبادت می‌کنند نیز از هر مکانی تمیزتر و جذاب تر باشد.
از این جهت متولیان امور مساجد باید کارهای مربوط به مسجد را طوری برنامه‌ریزی کنند که مساجد ما آمادگی بیشتری برای پذیرایی از این قشر داشته باشند، چرا که آنان آینده‌سازان جامعه و الگوهای نسل بعد ما محسوب می‌شوند. هیچ آیینی به اندازه دین اسلام به تمیزی و زیبایی مساجد تاکید نکرده است در صدر اسلام نیز پیامبر گرامی اسلام (ص) بیشترین تاکید بر این مساله داشته و همواره سفارش کرده تا خانه خدا را معطر کنند. همچنین روشن کردن مناسب فضای مساجد و تامین نور کافی در آنجا توصیه شده است.
در این میان بهداشت سرویس هایی بهداشتی و وضو خانه‌ها اولین و مهمترین مسئله ای است که بایستی مدنظر قرار گیرد هرچند در دستورات اسلامی توصیه شده افراد قبل از ورود به مسجد در خانه یا جای دیگر خود را پاکیزه کنند و وضو بگیرند، اما در هر حال وضوخانه و سرویس بهداشتی مناسب و زیبا باید در هر مسجدی وجود داشته باشد.
نظافت دائمی و مرتب دستشویی‌ها و وجود مواد شوینده و صابون مایع در دستشویی از نکاتی است که باید به آن توجه شود. تهویه مناسب نیز یکی از نکات مهمی است که گاهی از آن غفلت می‌شود.
نظافت همیشگی و شستشوی منظم فرش‌ها، استفاده از مواد ضدعفونی مناسب برای شستشوی فضاهای مختلف مساجد و وجود جاکفشی و محل نگهداری مناسب کفش ها یا کیسه‌های نایلون برای قرار دادن کفش نمازگزاران از مواردی است که در مساجد باید به آنها توجه شود. تامین آب آشامیدنی سالم و بهداشتی، رعایت بهداشت پذیرایی از قبیل سالم و پاکیزه بودن قند، قندان، استکان و دیگر ظروف و رعایت بهداشت فضای آشپزخانه و آبدارخانه از مهمترین مواردی است که باید در آبدارخانه مساجد مورد توجه قرار گیرد.
پاکیزه نگه داشتن مسجد و پاداش معنوی آن
پاکیزه نگه داشتن مسجد، یک تکلیف اخلاقی و شرعی برای همه است کسی که به پاکیزه ساختن خانه خدا مبادرت می ورزد نزد صاحب خانه پروردگاری که به پاکیزگی امر کرده است و پاکیزگی را دوست دارد.
در برخی احادیث با توجه به ضرورت و اهمیت پاکیزه ساختن مساجد تاکید شده است که می توان با مطرح ساختن آنها یک بسیج عمومی از مومنان برای مشارکت و بهره گیری از این پاداش الهی انتظار داشت. از حضرت رسول اکرم (ص) نقل شده که فرمود:کسی که مسجدی را جاروب کند خداوند برای او پاداش آزاد ساختن بنده ای را منظور می دارد و هر کس از آن هر غبار و آلودگی حتی آنقدر کم که ممکن است در چشم رود خارج کند؛ خداوند برای او دوچندان از رحمت خود را می نویسد.
همچنین مسجد نه تنها باید پاکیزه باشد و نمازگزاران پاکیزه به سوی آن بشتابند، بلکه انتظار می رود در مسجد که پایگاه نشر معارف اسلامی است، به بخش کمتر توجه شده ای از معارف اسلامی که دانش بهداشتی با جامعیت استثنایی آن است نیز توجه شود.
باید آموزش بهداشت به معنی ایجاد عادت بهداشتی نیز مد نظر قرار گیرد و حتی در کتیبه های مساجد از آیات و احادیث شریفه ای که ناظر به دستورهای بهداشتی اسلام است، بهره گرفته شود و از فراز منابر، مومنان به پاکیزگی و رعایت موازین بهداشتی بعنوان مقدمه یک واجب بزرگ (حفظ جان و حفظ حیات نفوس) فراخوانده شوند.
باید این اندیشه به آنان القا شود که خداوند آنان را سالم، بانشاط و پرتوان می خواهد و نیز مومنان بیش و پیش از همه به سلامت و نشاط شایسته ترنند همچنین اسلام که ارائه دهنده بهترین آداب زندگی برای تامین خوشبختی بشر در دنیا و آخرت است، از پاکیزگی و تندرستی پیروان خود به هیچ عنوان غفلت نکرده، و نه تنها مومنان بلکه تمامی آدمیان را به اتخاذ شیوه هایی که سلامت آنها را تامین کند ،ترغیب کرده است.
انجام هر کاری اگر متولی مشخصی داشته باشد بهتر صورت می‌گیرد بخصوص اگر این متولی آموزش لازم را نیز در کار خود دیده باشد. بهداشت مساجد نیز از این امر مستثنا نیست.
تا زمانی که فردی مسئول تامین سلامت نشود بهداشت محیط مساجد امکان‌پذیر نیست. از سوی دیگر، متولیان و خادمان مساجد نیز باید انسان‌هایی آراسته و پاکیزه باشند تا انجام نظافت توسط آنها مورد اقبال و همراهی نمازگزاران واقع شود، وظایف اصلی خادمان سلامت مساجد نظارت بر وضعیت بهداشتی سیستم تهویه، سرویس بهداشتی، آب آشامیدنی، ایمنی و در و پنجره مساجد، فاضلاب، نظارت بر وسایل مصرفی و داخلی از جمله جانماز و مهر، کتابخانه، کفش‌داری‌ها و فرش‌ها، نظارت بر بهداشت آبدارخانه‌ها و مکان‌های پخت غذا، نظارت بر سلامت سایر دست اندرکاران امور مساجد، برگزاری کلاس ها و دوره های آموزشی برای نمازگزاران و هماهنگی با ائمه مساجد و هیئت‌های امنا در امور بهداشتی است.
متاسفانه شاهد هستیم برخی مساجد از موضوع حفظ بهداشت و پاکیزگی مساجد غفلت کرده و کمتر پاکیزگی مساجد را مورد توجه قرار می‌دهند، به عنوان نمونه فرش‌های مساجد ممکن است حتی سال‌ها شسته نشوند که این مسئله برای حاضران در مساجد و نمازگزاران خوشایند نیست و برای آنانی که انتظار دارند این فضا زیباترین و تمیزترین مکان باشد، دلزدگی و دوری از مساجد ایجاد می‌کند.
مهم اینکه در تمام ایام سال بهداشت مساجد و پاکیزگی بخش‌های مختلف این پایگاه‌های معنوی و انسان‌ساز باید مورد توجه بوده و این اماکن همواره از فضایی پاکیزه، شایسته و دلچسب برای حضور پرشور نمازگزاران برخوردار باشند و در این میان بایستی شیعیان و دلدادگان مکتب اهل بیت (ع) نسبت به سایرین دلسوزتر و پیشگام تر باشند.
