دلائل روشنی داریم که شیطان از طائفه جن بوده است نه ملک این دلائل به صورت اختصار در سه قسمت میشود.
الف) آیات قرآن
1ـ “اذ قلنا للملائکه اسجدوا لآدم فسجدوا الا ابلیس کان من الجن ففسق عن امر ربه[1]” به یاد آر زمانی را که به فرشتگان گفتیم بر آدم سجده کنید، آنها همگی سجده کردند جز ابلیس او از جن بود، سپس از فرمان پروردگارش خارج شد – آیهی فوق به صراحت تمام میگوید، شیطان از جن بود.
2ـ قرآن از زبان جنیها چنین نقل میکند “براستی سفیه ما (شیطان) درباره خداوند سخنان ناروا میگفت.[2]
3ـ قرآن از یکسو میگوید: جن را از شعلههای مختلط آتش آفرید “خلق الجان من مارجٍ من نار”[3] و از سوی دیگر هنگامی که ابلیس از سجده بر آدم سر پیچید منطقش این بود “خلقتنی من نار” مرا از آتش آفریدی و او را از خاک و آتش برتر از خاک است[4] نتیجه جمع دو آیه اینست که شیطان از جن است.
ب) روایات
1ـ امام رضا (ع) فرمود: “فرشتگان همگی معصومند و محفوظ از کفر و زشتیها به لطف پروردگار، راوی حدیث میگوید: به امام عرض کردم مگر ابلیس فرشته نبود؟ فرمود: او از جن بود آیا سخن خدا را نشنیدهاید که میفرماید: “الا ابلیس کان من الجن[5]
2ـ در حدیث دیگری از امام صادق (ع) سؤال شد که آیا ابلیس از فرشتگان بود فرمود نه از جن بود ولی همراه فرشتگان بود آن چنانکه آنها فکر میکردند از جنس آنان است (بخاطر عبادت و قربش نسبت به پروردگار) ولی خدا میدانست که از آنها نیست هنگامی که فرمان سجده صادر شدآنچه می‌دانیم تحقق یافت پردهها کنار رفت و ماهیت ابلیس آشکار گردید”[6]
ج) دلیل عقلی:
چنانکه می‌دانیم ملائکه معصومند، و از طرف دیگر جوهر آنها عقل است و نه شهوت بنا بر این کبر و غرور و خود خواهی، و بطور کلی انگیزههای گناه در آنها وجود ندارد، ولی شیطان هم فسق ورزید، و هم نافرمانی خدا را انجام داد و هم تکبر ورزید،[7] لذا نمیتواند از ملائکه باشد.
از مجموع آنچه گفته شد[8] بخوبی میتوان نتیجه گرفت که ابلیس هرگز فرشته نبوده ولی از آنجا که در صف آنها قرار داشت و آنقدر پرستش خدا کرده بود که به مقام فرشتگان مقرب خدا تکیه زده بود و مشمول خطاب آنها در مساله سجده بر آدم شده و سرپیچی او به صورت یک استثنا در آیات قرآن بیان گردیده و در خطبه قاصعه نام “ملک” مجازاً بر او نهاده شده است. چنانکه مفسرین بزرگ ما همچون علامه طباطبایی میفرماید: “ان اللَّه اخبرنا ان ابلیس من الجن و انهم مخلوقون من النار” خداوند خبر داده که ابلیس از جن است و از آتش آفریده شد بر این مسله اعتراف دارند[9] و همچنین تفسیر نمونه[10] و دیگران.
خلاصه جوابها این شد که:
طبق آیات قرآنی، و روایات و دلیل عقلی، شیطان از طائفه جن بوده است نه ملائکه، و علت اینکه از بعضی از آیات و روایات به نظر میرسد که جزء ملائکه بوده است این است که بر اثر عبادت زیاد در میان ملائکهها قرار گرفته بود و مجازاً به او ملک گفته شده است
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ تفسیر نمونه، آیهاللَّه مکارم و همکاران، ج 12، ص466، ج6، ص98 و ج5، ص406.
2ـ تفسیر المیزان (ترجمه فارسی آن) ج8، ذیل آیهی 11 اعراف. 3- عدل الهی، شهید مرتضی مطهری، ص79.
پی نوشت ها:
[1] . کهف/50.
[2] . جن/4.
[3] . الرحمان/15.
[4] . اعراف/12.
[5] . مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، دار الکتب الاسلامیه، چاپ نهم، 1370، ج12، ص467.
[6] . همان.
[7] . بقره/ 36.
[8] . ر.ک، تفسیر نمونه، همان، ج12، ص466.
[9] . طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن، تهران، دار الکتب الاسلامیه، چاپ چهارم، 1362، ج8، ص42.
[10] . تفسیر نمونه، همان، ج12، ص466 و ج6، ص98 و ج5، ص406.
