درباره این پرسش باید در چند محور به نکته هایی اشاره شود:
1. قبل از هر چیز درباره ماهیت فرشته و این که فرشته چگونه موجودی است باید گفت: در قرآن کریم از موجوداتی به نام ملائکه (فرشته) یاد شده است از جمله: «الْحَمْدُ لِلَّهِ فاطِرِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ جاعِلِ الْمَلائِکَهِ رُسُلاً أُولِی أَجْنِحَهٍ مَثْنى وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ یَزِیدُ فِی الْخَلْقِ ما یَشاءُ إِنَّ اللَّهَ عَلى کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ؛[1] یعنی سپاس، تنها برای خداوندی سزاوار است که آفریننده آسمانها و زمین است، و فرشتگان را به عنوان فرستادگان قرار داده است که دارای بال های دو یا سه یا چهارگانه اند، و هر چه بخواهد می آفریند و خدا به همه چیز تواناست.
در این آیه سخن از فرشته به میان آمده است اما باید توجه داشت که فرشته موجودی است که ما (انسان ها) نمی توانیم آنها را با چشم حسی ببینیم لذا از ویژگی وجود آنها و ماهیت شان زیاد اطلاعی نداریم، و تنها آیات قرآن، آنها را به نحوی به ما معرفی می کند و از مجموع آیات بدست می آید که فرشته ها موجوداتی هستند که گناه نمی کنند، از عبادت خسته نمی شوند، و همواره مشغول تسبیح و تقدیس و عبادت خداوند هستند.[2]
2. در قرآن کریم به تعداد فرشتگان اشاره شده است و اصولا تعداد و آمار دقیقی از آنان در دسترس نیست و در برخی روایات آمده که از امام صادق سؤال شد: فرشتگان بیشترند یا فرزندان حضرت آدم ـ علیه السلام ـ آن حضرت فرمودند: قسم به آن کس که جانم به دست اوست، فرشتگان از ذرات خاک زمین بیشترند و در آسمان جای پایی نمی باشد مگر این که فرشته ای در آن جا وجود دارد که خدا را تسبیح و تقدیس می کنند و در زمین درختی و کلوخی نباشد مگر آن که فرشته ای بر آن گماشته شده که هر روز گزارش آن را به خدا دهد در حالی که خداوند خود به حال آن آگاه تر است.
3. نکته دوم آن است که چون فرشته ها جسم نیستند و جسمانی نیستند و اصطلاحاً به آنها مجرّد (یعنی بدون جسم و عوارض جسمانی) می گویند لذا قابل شمارش نیستند و اساساً به عدد و شمارش نمی آیند چون موجوداتی که قابل شمردن هستند همه جسم و یا جسمانی هستند و فرشته ها چون جسم ندارند و مجرداند لذا به شمارش در نمی آیند. گذشته از این اگر هم به فرض قابل شمارش باشند، هیچ کس جز خداوند تعداد آنها را نمی داند و نمی تواند بشمارد.[3]
4. فرشته های برتر الهی به فرشتههایی گفته می شود که از آنها به (فرشته مقرب) یاد می شود که از جمله فرشته های برتر الهی که نوعاً مردم با اسم آنان بیشتر آشنا هستند حضرت میکائیل، اسرافیل، جبرائیل، عزرائیل است. حضرت میکائیل مسئول رساندن رزق و روزی به انسان هاست. و اسرافیل در هنگام برپائی قیامت در صور می دمد و جبرئیل مأمور آوردن وحی و کلام خدا به پیامبران است که در واقع معلم و آموزگار بشر است. و عزرائیل ملکی است که به هنگام مرگ بر بالین انسان می آید و انسان ها را از دنیا به عالم دیگر منتقل می کند و در واقع مأمور قبض ارواح است.
اما این فرشته های برتر (ملائکه مقرب) چه ویژگی دارند؟ باید گفت ممکن است ویژگی های فراوان داشته باشند یکی از صفات و ویژگی آنها امین بودن آن هاست علامه طباطبایی در این مورد می نویسند:
خداوند در موارد متعدد از فرشته های مقرب از جمله جبرئیل به أمین یاد کرده و امانت داری او را ستوده است. از جمله می گوید: «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کَرِیمٍ ذِی قُوَّهٍ عِنْدَ ذِی الْعَرْشِ مَکِینٍ مُطاعٍ ثَمَّ أَمِینٍ»[4] به درستی قرآن سخنی است که سفیر محترم ـ (جبرئیل) آورده و رسول محترم که پیش صاحب عرش ـ خدا ـ دارای نیرو است و منزلت دارد و آن جا مطاع است و أمین است … از آیه اولاً ویژگی امانت جبرئیل، ثانیاً، مقرب بودن (فرشته برتر بودن) وی بدست می آید.[5]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. آیت الله جعفر سبحانی، منشور عقاید امامیه، نشر مؤسسه امام صادق قم، 1376 ش.
2. مصباح، محمدتقی، معارف قرآن، (5ـ4) راه و راه نما شناسی، ص 139، نشر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، قم 1376 ش.
3. آیت الله عزالدین زنجانی، راه رستگاری، نشر بوستان کتاب قم، 1382 ش.
پی نوشت ها:
[1] . فاطر/ 1.
[2] . مصباح یزدی، محمدتقی، معارف قرآن، (خداشناسی، کیهان شناسی، انسان شناسی) قم، نشر مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ سوم، 1380ش، ج1، ص 283.
[3] . مصباح یزدی، محمدتقی، معارف قرآن، نشر پیشین، ج1، ص 294.
[4] . تکویر/ 23.
[5] . طباطبائی، سید محمد حسین، قرآن در اسلام، تهران، نشر دارالکتب الاسلامیه، 1353 ش، ص 114.