چون سؤال شما در واقع چهار سؤال است لذا لازم است در چهار محور به اختصار نکته هایی در این باره مطرح شود:
1. درباره مقام علما و صلحا نسبت به انبیاء باید گفت، گرچه حدیث معروفی بر سر زبان ها مطرح است که به رسول خدا نسبت داده می شود که فرمود: «علماء امتی افضل من انبیاء بنی اسرائیل» یعنی علمای امت من از انبیاء
بنی اسرائیل برتر اند. اما این حدیث علی رغم شهرت عمومی که دارد، در هیچ یکی از متون روایی یافت نشده و ما تاکنون منبع این حدیث را پیدا نکرده ایم. پس با استناد به این حدیث هرگز نمی توان برتری مقام علما را بر انبیاء ثابت کرد. چون اصل آن حدیث مورد تردید است. اما در برخی روایات آمده است که رسول خدا فرمود: «علماء امتی کانبیاء بنی اسرائیل؛[1] یعنی علمای امت من مثل انبیاء بنی اسرائیل اند». که از این حدیث هم برتری مقام علماء اسلام بر انبیاء بنی اسرائیل به دست نمی آید. و انبیاء الهی دارای مقام عصمت و نبوت یا رسالت بوده اند.
اما درباره «صلحا» نیز باید گفت که افراد صالح بالاخره هر اندازه مقام بلند داشته باشند، دلیلی وجود ندارد که بر نبی که گذشته از صالح بودن دارای مقام عصمت است، برتری داشته باشد و پیدا کردن چنین دلیلی کار آسانی نخواهد بود.
در نتیجه، درباره این محور سؤال باید گفت دلیل عقلی و نقلی بر برتری مقام علما و صلحا بر انبیاء در دست نیست، لذا هرگز کسی نمی تواند مدعی برتری مقام علماء و صلحا بر انبیاء بشود، به خصوص آن که مقامی بالاتر از مقام نبوت وجود ندارد.[2] پس چگونه می توان گفت کسی که نبی نیست مقامش بالاتر از نبی هست، پس مسئله برتری مقام علما و صلحا، ثبوتاً و اثباتاً ناممکن است، چون نه مقامی بالاتر از مقام نبوت برای انسان وجود دارد – غیر از امامت – و نه اثبات برتری غیر نبی بر نبی ممکن است.
2. درباره حضرت عباس _ علیه السلام _ باید گفت: درباره مقام و منزلت والا و متعالی حضرت عباس _ علیه السلام _ جای تردید نیست به همین جهت در زیارت آن حضرت از او به عبد صالح و مطیع خداوند و رسول او و ائمه _ علیهم السلام _ یاد شده،[3] و این بهترین مقام برای یک انسان است، اما در مقایسه مقام آن حضرت با انبیاء، دلیل و روایتی در دست نیست تا به وسیله آن برتری مقام حضرت عباس بر انبیاء ثابت شود. بخصوص وقتی در زیارت نامه او دقت می شود، متابعت و پیروی ایشان از انبیاء به عنوان یکی از برجسته ترین مشخصات وی مطرح شده است.[4] بنابراین کسی که کمالش در متابعت انبیاء است، معلوم می شود که بر انبیاء مقدم نیست، چون تقدم تابع بر متبوع، درست نیست. بنابراین باید گفت دست کم دلیل و روایتی بر برتری مقام حضرت عباس بر مقام انبیاء در دست نیست به خصوص آن که اشاره شد، اساساً مقامی بالاتر از مقام نبوت برای انسان فرض ندارد.
3. درباره حضرت زینب (س) باید گفت: این کلام حضرت سجاد _ علیه السلام _ که خطاب به عمه خود فرمود: «انت بحمدالله عالمه غیر معلمه و فهیمه غیر مفهمه؛[5] تو عالمی هستی که معلم ندیده ای و دانائی هستی که رنج آموختن نکشیده ای». در واقع بهترین دلیل و شاهد بر عظمت مقام زینب (س) است، زیرا در سخن امام معصوم نه اغراق و مبالغه امکان دارد و نه تعارف ظاهری، پس معلوم می شود مقام زینب (س) بسیار بلند و ارجمند است. اما دلیل روایی و مانند آن در دست نیست که برتری مقام زینب (س) بر انبیاء را ثابت کند، لذا این مسئله همانند مسائل قبلی است.
4. درباره حضرت جبرئیل باید گفت که بر اساس روایات، انبیاء بر ملائکه الهی فضیلت دارند، لذا مقام جبرئیل نیز بر انبیاء برتری ندارد، مثلاً در روایتی آمده که امیر مؤمنان _ علیه السلام _ از رسول خدا (ص) پرسید که آیا شما برتر هستید یا جبرئیل؟ رسول خدا (ص) در پاسخ فرمود: «یا علی ان الله تبارک و تعالی فضَّل انبیائه المرسلین علی ملائکه المقربین و فضلنی علی جمیع النبیین و المرسلین، و الفضل بعدی لک و للائمه من بعدک؛[6] خداوند متعال انبیاء را بر ملائکه فضیلت و برتری داده و من را بر همه انبیاء برتری داده است که این فضیلت بعد از من از آن تو و ائمه بعد از توست».
طبق این حدیث نورانی معلوم می شود که جبرئیل _ علیه السلام _ نیز بر انبیاء فضیلت ندارد و مقام او از مقام انبیاء بالاتر نیست.
با توجه به مسائلی که در چهار محور مطرح شد به دست آمد که هیچ کدام از موارد یاد شده در سؤال ، پاسخ مثبت نخواهند داشت.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. فرهنگ عاشورا، جواد محدثی، نشر معروف، قم، 1380 ش.
2. انسان کامل و امامت، امام خمینی (ره)، نشر مؤسسه آثار امام، 1380 ش.
3. آموزه های عرفانی از منظر امام علی _ علیه السلام _، محمدامین صادقی اُرزگانی، فصل 2، نشر پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، قم، 1384 ش.
پی نوشت ها:
[1] . محمدی ری شهری،محمد، میزان الحکمه، قم، نشر مرکز النشر مکتب الاعلام الاسلامی، 1362 ش، ج 6، ص 486.
[2] . آملی، سیدحیدر، جامع الاسرار و منبع الانوار، تهران، نشر علمی فرهنگی، 1368 ش، ص 401.
[3] . قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، قم، نشر بلاغت، 1372 ش، ص 218، زیارت نامه حضرت عباس.
[4] . همان، ص 719.
[5] . قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، قم، نشر هجرت، 1371 ش، ج 1، ص 757.
[6] . عیون اخبار الرضا، قم، نشر دارالعلم، 1377 ش، ج1، ص 262، باب 26، ح22.