بیان این نکته لازم و ضروری است که رسیدن ثواب بعد از مرگ منحصر در این مورد بخصوص نیست که از طرف فرزند میت آن هم فقط به صورت قرائت قرآن باشد. بلکه انسان می تواند در زمان حیات خود کارها و اعمالی را انجام دهد که به عنوان «آثار حسنه ما تأخر» مطرح گردیده (یعنی کارهای خیری که بعد از مرگ هم ثوابی از آن طریق به میت می رسد) و حتی بعد از مرگ نیز اثرات معنوی آن عاید انسان می گردد.
این اعمال منحصر در اعمال خاصی نبوده بلکه به طور فراوان وجود دارد. و خصوصیت   اعمالی که موجب ثواب بعد از مرگ انسان می شود سه چیز است:
1. انفاق از مال حلال.
2. نیت خالص انسان در هنگام انجام آن؛ که باید صرفاً برای قرب الی الله باشد.
3. آن اعمال موقتی نباشد بلکه دائمی یا حداقل دارای مدت زمان زیادی باشد.
به عنوان مثال می توان موارد زیر را ذکر کرد:
1. کمک به ساختن مساجد، بیمارستان ها و درمانگاه های خیریه، دارالقرآنها، مدارس (چه برای دروس کلاسیک چه دروس حوزوی و دینی). خصوصاً برای مناطق محروم با نیت قربه الی الله، حتی با مبلغ بسیار ناچیز یعنی کمک به اندازه توان مالی.
2. کمک به تعمیر و ساخت مشاهد متبرکه (حرم امام ها و امام زاده ها) خصوصاً حرم امام زاده هائی که در مناطق دور افتاده هستند و نیاز به تعمیر و یا ساخت مجدّد دارند.
3. وقف مال و املاک خود در امور خیریه ای که عام المنفعه هستند مثل وقف املاک برای ساخت مدارس در مناطق محروم و ساخت مساجد و ساختن پل وساختن راه و…
4. کمک به حوزه های علمیه و طلاب علوم دینی جهت رشد علمی و معنوی آنها، این کمک و مساعدت باعث می شود که فرد کمک کننده در تمام اعمال حسنه علماء و طلاب علوم دینی نظیر   تبلیغ، تدریس و تحقیق آنها سهیم باشد. این کمک موجب می شود که نسلاً بعد نسل تا زمانی که مسأله تبلیغ و تدریس و تحقیق علماء مطرح است همچنان ثواب اعمال حسنه طلاب علوم دینی شامل حال فرد کمک کننده خواهد شد.
5. کسی که خودش از اندک دانشی برخوردار است مثلاً فقط می تواند قرآن بخواند، سعی کند حداقل فرد یا افرادی را آموزش قرآن دهد. و روخوانی قرآن را به آنها بیاموزد و مسلّماً در ثواب قرآن خواندن آنها شریک خواهد شد. یعنی مثلاً تعلیم و آموزش، مسأله ای که ثواب آن برای انسان محدود به زمان خاصی نیست بلکه حتی ثواب شاگردان شاگرد او نیز همینطور… تا برسد به نسلهای بعدی به روح انسان خواهد رسید. اینها مواردی است که به عنوان آثار حسنه ماتأخر در کتب معارف اسلامی از آن ها یاد می شود. و لذا در بعضی کتاب ها تحت عنوان صدقات جاریه[1] مطرح گردیده است.
خلاصه سخن این که اگر کسی فرزندی نداشته باشد خودش می تواند با باقی گذاشتن کارهای عام المنفعه که سنت حسنه است باقیات الصالحاتی برای خود فراهم کند و هم چنین همه خیرها بعد از مردن از انسان قطع می شود مگر اعمال حسنه و کارهای نیک فرزند صالح.

معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. معاد از نظر روح و جسم، محمد تقی فلسفی.
2. تجسم اعمال، حسین محسنی.
3. نیت و نقش آن در رشد معنوی انسان، سید…

پی نوشت:
[1] . دستغیب شیرازی، عبدالحسین، معارفی از قرآن و تفسیر سوره شریفه حدید، تهران، چاپ مهتاب، چاپ اول، 1361، ص 325.