دانشجو: جناب‌آقای دکتر سلام عرض می کنم. در بحث گذشته فرمودید که یکی ازمحورهایی که می تواند باعث وحدت شیعیان و اهل تسنن شود غدیر است زیرا مورد قبول همه مسلمین است. لطفاً در ابتدا بحث قرآنی آن را مشخص فرمایید و سپس روایات مربوطه شرح نمایید.
دکتر: با عرض سلام خدمت برادر عزیزم. غدیر چشمه زلالی است که هر کس از‌آن بنوشد، جان و روحش صفامی یابد و صیقل می گیرد.
خداوند کریم در‌آیه 67 سوره مائده می فرماید :”یاایها الرسول بلغ ما انزل الیک من ربک وان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله یعصمک من الناس ان الله لایهدی القوم الکافرین”
یعنی «ای پیامبر، آنچه را که از پروردگارت بر تو نازل شده به مردم ابلاغ نما که اگر آن را انجام ندهی رسالت الهی را) هیچ( انجام نداده ای و خداوند ترا از شر توطئه مردم حفظ می نماید» در واقع خداوند متعال یک وظیفه ای بدوش پیامبر اکرم صلی الله علیه و‌اله گذاشته که در بیان اهمیت آن می فرماید: اگر این وظیفه را انجام ندهی اصلاً هیچ رسالت الهی را انجام نداده ای و اگر چه ممکن است انجام این مسئولیت همراه با خطراتی باشد ولی نگران مباش که خداوند تو و دینت را ازتوطئه های دشمنان، حفظ می فرماید. این چه حکمی است که ابلاغش اینقدر اهمیت دارد که مساوی با تمام زحمات پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در 23 سال رسالتشان می باشد، بیان چه دستوری از جانب خداوند، مخالفت، معاندین را بر می انگیزاند، بطوری که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از آن نگران بودند، که خداوند به ایشان دلداری می دهند که نگران نباشند؟
دانشجو: جناب دکتر شما می خواهید بفرمایید که تنها حکمی که مشمول این شرایط می شود، خلافت بعد از پیامبر اکرم است، در حالی که سیاق آیات قبل و بعد از آیه 67 مائده درباره یهود است، لذا خداوند به پیامبر اکرم دستور تبلیغ دین اسلام را در مقابل اهل کتاب داده و تضمین کرده که حضرت را از توطئه های یهود حفظ می فرماید.
دکتر: سوره مائده، سوره مدنی است و درسالهای آخرحکومت زمانی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مدینه حکومت مقتدری داشتند،نازل شده ولذا یهود برای اسلام خطری نبود که پیامبر اکرم صلی الله علیه و ‌آله از آن نگران باشند.
دانشجو: بعضی از علما و اهل تسنن معتقدند که این آیه برخلاف کل سوره مائده ، مکی بوده و مربوط به اوائل بعثت است.
دکتر: پس بنابراین شما می پذیرید که‌ آیه مربوط به یهود نبوده و سیاق آن با سیاق بقیه‌آیات تطبیق ندارد. بعلاوه اگر منظور از «بلغ ما انزل الیک» یعنی رساندن آنچه که بتو نازل شده، رساندن کل احکام الهی باشد، در این صورت باصطلاح اتحاد شرط و جزا پیش می آید که معنی آن ، اینگونه می شود که” اگر رسالتت را انجام ندهی، رسالتت را انجام نداده ای”! قطعاً بیان این جمله بی فایده و عبث ،از ساحت مقدس خداوند بدور است.
دانشجو: اگر پیامبر هر حکمی را تبلیغ نکنند در واقع کل رسالت را انجام نداده اند زیرا ، اگر یک جزء را که با بقیه اجزاء یک کل ارتباط سیستماتیک داشته باشد ، حذف کنیم در واقع کل را از بین برده ایم.
دکتر: شرایطی که در آیه ذکرشده ، شامل هر حکمی نمی شود. یعنی این حکم آنقدر در جامعه مهم است ،که ممکنست بر علیه ایشان شورش کنند،به طوری که خداوند متعال به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دلداری می دهد که خداوند ترا و دینت را از شر مردم و توطئه های آنها حفظ می کند.واصولا از نظر آموزه های دینی، احکام ارزش های متفاوتی دارند. اینطور نیست که اگر کسی مثلاً به نامحرمی نگاه کرد، ولو‌آنکه تمام واجباتش را انجام دهد، از دین خارج شده باشد و اگر پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله حکم تحریم نگاه به نامحرم را نفرمایند گویی کل دین را ابلاغ نکرده اند 1.
بدین وسیله با برهان خلف و پس از رد همه احکامی که این شرایط بر آنها صدق نمی کند (یعنی تبلیغش آنقدر در جامعه ایجاد حساسیت کند که بسیاری آن را نپذیرند وشورش کنند و لذا پیامبر اکرم از ابلاغ آن بیم داشته باشند ویا عدم ابلاغش به کل د ین لطمه بزند) تنها مسئله ای که مشمول این شرایط می شود بحث رهبری جامعه بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه و‌آله می باشد.
دانشجو: اینکه در انتهای آیه می فرماید «ان الله لا یهدی القوم الکافرین» آیا دلیلی بر این نیست که آیه در ابتدای بعثت نازل شده و خداوند به پیامبراکرم امید می دهد که تلاش های کافرین را بی فایده کرده و مبارزات آنها بر علیه پیامبر اکرم بجایی نخواهد رسید؟
دکتر: در ابتدای بعثت که هنوز دینی تبلیغ نشده بود که خداوند بفرماید اگر این حکم را نرسانی گویا تمام دین را نرسانده ای و اگر بخواهد بفرماید کل دین را تبلیغ کن که اگر‌آن را تبلیغ نکنی، آن را تبلیغ نکرده ای، دوری بی حاصل ایجاد شده، که ساحت مقدس ربوبی از این کلام های عبث، منزه است. پس معنای آیه این می شود: ای پیامبر، آن حکمی که بر تو نازل شده را برای مردم مشخص فرما که اگر آن را تبلیغ نکنی، گویی تمام دین را تبلیغ نکرده ای2. و کسانی که با آن مخالفت نمایند، کافر تلقی شده از دین بهره ای ندارند و خداوند تلاش های آنها را برای عقیم گذاشتن این تبلیغ بی ثمر خواهد گذاشت.
در واقع پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله از مخالفت کفار نگرانی ندارند، بلکه از به ظاهر مسلمانانی نگران هستند که بخاطر منافع شخصی این حکم را نمی پذیرند. ولی خداوند متعال به رسول گرامیش اطمینان می دهد که تلاش های این کافران مسلمان نما بجایی نخواهد رسید و در تبلیغ آنچه بر تو نازل شده موفق خواهی شد.
دانشجو: آقای دکتر بنده بسیار مایل هستم نظر احادیث را درباره اینکه این آیه چه زمانی در چه موردی نازل شده بدانم.
دکتر: آنچه در کتب برادران اهل تسنن و در مورد شان نزول صحیح این آیه، آمده بسیار زیادست و بنده فقط چند مورد را از باب نمونه عرض می نمایم:
1-در تفسیر الدرّ المنثور جلال الدین سیوطی اینگونه آمده است:
ابن ابی حاتم و ابن مردویه و ابن عساکر از ابی سعید خدری نقل کرده اند که گفته است این آیه “یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیک من ربک” برپیامبر اکرم ،روز عیدغدیرخم ،درمورد علی بن ابیطالب نازل شده است4.
و نیز ابن مردویه از ابن مسعود نقل می کند که گفته است: ما در زمان رسول الله(صلی الله علیه و آله) آیه را اینگونه می خواندیم: «یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیک من ربک ان علیا مولی المومنین و ان لم تفعل فما بلغت رسالته» یعنی ای پیامبرآنچه از جانب پروردگارت نازل شده، که علی (علیه السلام) سرپرست مومنین است،را به مردم تبلیغ کن ، که اگر (ولایت علی) را تبلیغ نکنی (هیچ) رسالت الهی را انجام نداده ای5.
2- حاکم حسکانی در شواهد التنزیل از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله نقل می کند که حضرت فرمودند: (در شب معراج) که مرا به آسمان بردند ندایی از تحت عرش شنیدم که «بدرستیکه علی پرچم هدایت و دوست کسی است که به من ایمان آورد»
ای محمد این را (به مردم) تبلیغ کن پس هنگامی که حضرت از آسمان ها فرود آمدند آن را مخفی نمودند تا اینکه آیه نازل شد «یا ایهاالرسول بلغ ما انزل الیک من ربک فی علی بن ابیطالب و ان لم تفعل فما بلغت رسالته» یعنی ای پیامبر آنچه که درباره علی ابن ابیطالب بر تو نازل شده بر مردم تبلیغ نما که اگر آن را نرسانی رسالت الهی را (هیچ) انجام نداده ای6.
و نیز از ابن عساکر و واحدی نقل می کند که در کتب خود آورده اند آیه 67 مائده روز عید غدیر درباره علی نازل شد7.
دانشجو: ما نیز قبول داریم که علی رضی الله عنه، پرچم هدایت است.
دکتر: اولاً شما کهً این را قبول دارید،هدایت را باید فقط از ایشان بگیرید نه از کسانی که خود محتاج هدایتند .
ثانیاً احادیث مطالب بسیار بیشتری راذیل این آیه، اعلام می کنند. مثلاً همین حاکم حسکانی از ابن عباس درباره‌آیه «یاایهالرسول بلغ …» نقل می کند:
آیه درباره علی نازل شده و به رسول الله امر کرده که علی را تبلیغ کند ،پس رسول خدا دست علی را گرفته و فرمود: هر کس من مولا و سرپرست او هستم، علی مولا و سرپرست اوست. خدایا هر که او را دوست می دارد، دوست بدار و با آنکه با او دشمنی می کند، دشمن باش8.
و نیز در حدیث مفصلی از امام باقر نقل می کند که خداوند، همانطور که نماز و روزه و زکات و حج را در قرآن کریم به مردم دستور داده و به پیامبر فرمود که کیفیت این اعمال را به مردم‌آموزش بده، وقتی آیه “انما ولیکم الله و رسوله و الذین امنوا الذین یقیمون الصلوه و یوتون الزکوه و هم راکعون “9 نازل شد
خداوند به پیامبر فرمود که همانطور که نماز و زکات و روزه و حج را به مردم یاددادی ، در مورد اینکه ولی آنها کیست، بایشان آگاهی بده. پس پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله دست علی را گرفته و او را بلند نمود تا سپیدی زیربغلش معلوم شد. سپس فرمود ای مردم، آیا من از شما بخودتان سزاوارتر نیستم؟ عرض کردند بلی یا رسول الله، فرمود پس هر کسی که من مولا و سرپرست او هستم علی مولا و سرپرست اوست. خدایا دوست بدار هر که او را دوست می دارد و دشمن بدار که هر که با او دشمنی می کند و آنکه او را یاری می کند، یاری فرما و‌آنکه او را رها می کند، رهایش فرما10.
دانشجو: با این احادیثی که شما فرمودید جای تردیدی باقی نمی ماند که آیه 67 سوره مائده در اعلان ولایت علی بن ابیطالب آمده است. آقای دکتر برخورد مردم در روز غدیر چگونه بود؟
دکتر: همانطور که خداوند وعده فرموده بود ،همه مردم بخدمت امیرالمومنین علیه السلام رسیده به ایشان تبریک گفته و بیعت کردند. فقط یک نفر ابراز مخالفت رسمی کرد و او حارث بن نعمان فهری بود که در مدینه خدمت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله رسیده عرض کرد: ای محمد تو ما را به کلمه شهادت دلالت نمودی، از تو قبول کردیم، به نماز و خمس و زکات وروزه و حج و جهاد ترغیب نمودی ،فرمان تو بردیم. با این همه راضی نشدی و دست پسر عم خود را گرفتی و می گویی بعد از من امیر شماست باو اقتدا کنید وتابع او شوید؟آیا این کار به مجرد رای تو بود،یا به امر خدا کرده ای؟حضرت فرمود: بخدایی که جز او معبودی نیست قسم، این کار از جانب خدا بوده است. پس او برخواست و در حالی که می رفت گفت: «خدایا اگر آنچه محمد می گوید حق است سنگی از آسمان بر ما بباران یا عذابی دردناک بر ما فرو فرست» پس خداوند سنگی برسراو نازل کرد که او را در جا کشت11.
دانشجو: وبدین ترتیب خداوند ثابت فرمود که خود دستوردهنده این جریان بوده است .ماجرای بسیار جالبی بود .نظر سایر کتب اهل تسنن در باره غدیر چیست؟
دکتر: بررسی سایر کتب،مجال بیشتری می طلبدکه در گفتگوی آینده ،انشاالله به آن خواهیم پرداخت.
دانشجو:اتفاقا یکی از دوستان بنده در این رابطه مطالعاتی انجام داده که اگر اجازه دهید در بحث
بعدی شرکت کند .
دکتر: مانعی ندارد. در خدمتتان هستم .
دانشجو :از این که وقت شریفتان را به بنده دادید ،متشکرم .تا گفتگوی بعدی خدا نگهدار .
دکتر: در پناه خداوند متعال باشید.

پی نوشت ها :

1- تفسیر المیزان ج 6 صفحات 72-60 ذیل آیه 67 مائده.
2- در واقع این شرط، شرط واقعی نیست و ساحت مقدس پیامبر اکرم منزه است از‌آنکه از دستور خداوند تخطی بفرماید. بلکه برای بیان اهمیت تبلیغ این حکم است، که تبلیغش معادل تبلیغ تمام دین است.
3- از اینکه خد اوند نوع تلاش های مخالفین را مشخص نفرموده برداشت می شود که شامل همه گونه تلاش منفی بر علیه جان یاشخصیت پیامبر اکرم یا تخریب دین، می شود.
4- الدر المنثور فی التفسیر الماثور ج 2 ص 298.
5- همان مدرک .
6- شواهد التنزیل لقواعد التفضیل ج 1 ص9 24
7- ابن عساکر، تاریخ دمشق ج 2- ص 85 ط 2 حدیث 588.
و واحدی در کتاب اسباب النزول ص 150 ط 1.
8- شواهد التنزیل ج 1 ص 251
9- 55 مائده ،یعنی بدرستیکه ولی شما ، خدا، پیامبرش و مومنینی هستند که نماز را بپا داشته و در حال رکوع، زکات می دهند.
10- شواهد التنزیل ج 1 ص 253.
11- ثعلبی در تفسیر الکشف و البیان ج 10 ص 35.